Γενική ονομασία για τα πράσινα φυλλώδη αυτοφυή φυτά. Συνήθως μαζεύονται άγρια, αλλά υπάρχουν και καλλιεργημένα. Η Ελλάδα φημίζεται για τον πλούτο της, με πολλές τοπικές ποικιλίες ιδιαίτερα στην Κρήτη όπου έχουν καταγραφεί πάνω από 300 (μόνο οι 100 είναι βρώσιμες), ενώ υπάρχει και αντίστοιχο ρήμα βρουβολογώ (μαζεύω χόρτα).
Τα πιο σημαντικά
Καυκαλήθρα Έχει δυνατό άρωμα (προσφέρει με το μάσημα δροσερή αναπνοή) και λεπτά, οδοντωτά φύλλα σαν του τριφυλλιού. Τρώγεται ωμή, σε πίτες για τη γεύση, σπανακόρυζο και όσπρια όπως στην Πελοπόννησο με τη χαρακτηριστική φασολάδα με καυκαλήθρες
Ζοχός Εξαιρετικά πικρός αλλά με ιδιαίτερο άρωμα. Ξεχωρίζει από τα οδοντωτά φύλλα και τα κίτρινα λουλούδια του. Συλλέγεται το χειμώνα και χρησιμοποιείται βραστός σαλάτα και σε πίτες με γλυκά χόρτα.
Αμπελοβλάσταρα Οι τρυφερές λεπτές άκρες από τα ανοιξιάτικα αμπέλια. Υπόξινη γεύση με ελάχιστα φύλλα που γίνονται στην Κορινθία και την Αχαΐα ωραίο τουρσί, ενώ ταιριάζουν εξαιρετικά και με κατσικάκι αυγολέμονο, κουνέλι στιφάδο και γαύρο μαρινάτο.
Κάππαρη Κεφάλαιο από μόνη της. Αυτοφυής σε όλη την Ελλάδα, ειδικά στις παραθαλάσσιες απόκρημνες περιοχές των Κυκλάδων (διάσημη η κάππαρη Σαντορίνης που συνοδεύει την τοπική φάβα, αλλά και Μυκόνου και Τήνου). Τρώγονται τα φύλλα (καππαρόφυλλα) και τα μπουμπούκια της. Ελαφρώς πικρή, ωμή γίνεται τέλειο τουρσί για σαλάτα, γιαχνί και τηγανητή. Ο Διοσκουρίδης, μάλιστα, της αναγνώριζε αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και την πρότεινε για τη θεραπεία των ρευματισμών και των οιδημάτων.
Μυρώνι Εξαιρετικά διαδεδομένο αυτοφυές αρωματικό χόρτο. Μοιάζει με το μαϊντανό και μαζεύεται από το χειμώνα μέχρι την άνοιξη. Χρησιμοποιείται σε πίτες αλλά και σε σαλάτες, ωμό. Εξαιτίας των οδοντωτών φύλλων του ο Θεόφραστος το αναφέρει και σαν χτενάκι της Αφροδίτης. Το άρωμά του, μάλιστα είναι τόσο έντονο, που οι βοσκοί το αποφεύγουν για τα ζώα τους αφού μετά μοιάζουν σαν μεθυσμένα.
Ραδίκια (άγρια) Μακρόφυλλα, με έντονο πράσινο χρώμα. Από τα πιο κοινά χόρτα με έντονη πικρή γεύση που γίνονται βραστά, φρικασέ με αρνί ή κατσίκι αυγολέμονο και τσιγαριστά. Το ζουμί τους θεωρείται αποτοξινωτικό, γι’ αυτό και συνιστάται στη δίαιτα. Πολύ γνωστά είναι και τα ιταλικά μοβ ραδίκια. Τα καλλιεργημένα ραδίκια (ιταλικά) έχουν γλυκιά γεύση.
Ρόκα έχει πράσινα κοντά φύλλα και πιπεράτη γεύση. Σήμα κατατεθέν της ιταλικής κουζίνας, έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής και στη χώρα μας όπου καλλιεργείται συστηματικά. Χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο σε σαλάτα και σπαγκέτι.
Γλιστρίδα Γνωστό και σαν αντράκλα, με μικρά παχιά φύλλα (σαν κουτάλια) και μάλλον γλυφή γεύση. Στην Κρήτη συνοδεύει ψάρια (ιδιαίτερα συναγρίδα), αλλά γίνεται και σαλάτα, τουρσί, γιαχνί, τσιγαριστή και πίτες με άλλα άγρια χόρτα. Στην Κωνσταντινούπολη φτιάχνουν, επίσης, μια παραλλαγή τζατζικιού με γλιστρίδα, σκόρδο και γιαούρτι. Σε ορισμένες περιοχές της Μέσης Ανατολής τοποθετούν τα φύλλα της κάτω από τη γλώσσα το καλοκαίρι για να σταματήσουν τη δίψα (απ’ όπου ίσως και η φήμη της λαϊκής παροιμίας).
Σταμναγκάθι Κρητική παραλλαγή του ραδικιού. Η ονομασία προέρχεται από τη συνήθεια να σκεπάζουν με τα βλαστάρια τα σταμνιά για να μην μπαίνουν ζωύφια στο νερό. Ο Διοσκουρίδης το θεωρούσε πολύτιμο φάρμακο. Ιδιαίτερα δημοφιλές τα τελευταία χρόνια για την αρωματική γεύση του, με μια ελαφρά πικράδα, τρώγεται ωμό σαλάτα, βραστό αλλά και σε κατσίκι με αυγολέμονο.
Τσουκνίδα Οι τρυφερές κορφές του φυτού που ενώ δημιουργούν έντονη φαγούρα αν έλθει κάποιος σε επαφή μαζί τους εξαιτίας της υψηλής ποσότητας ισταμίνης, χάνουν αυτή την ιδιότητα όταν μαγειρευτούν. Βγαίνει τα πρωτοβρόχια και παραμένει τρυφερή μέχρι την άνοιξη. Γίνεται τσουκνιδόσουπα και μπαίνει σε πίτες μαζί με άλλα χόρτα, ενώ παρασκευάζονται και ζυμαρικά με τσουκνίδα. Το πιο διάσημο φαγητό όμως, είναι οι τσουκνιδοκεφτέδες της Έδεσσας. Θεωρείται από τα πιο ευεργετικά χόρτα, αφού είναι πλούσια σε βιταμίνη Α και C, καθώς και σίδηρο, κάλιο, ασβέστιο και νάτριο. Είναι εξαιρετική για την αναιμία και για εντριβές (πολτοποιημένη) στους ρευματισμούς και, βέβαια, στη διατήρηση της λάμψης στα λιπαρά μαλλιά, με στυπτική δράση.
Άγρια σπαράγγια Αρωματικά, με λεπτό πράσινο μίσχο, μαζεύονται την άνοιξη (η Πελοπόννησος έχει παράδοση) και γίνονται ομελέτα αλλά και βραστά σαλάτα.
Αγριόπρασο Σαν το καλλιεργημένο, αλλά πιο τρυφερό και γλυκό. Γίνεται εξαιρετικό κοκκινιστό πρασόρυζο, αλλά μπαίνει και στις σπανακόπιτες για νοστιμιά.
Βρούβα Από τα πιο γνωστά χόρτα, κατακλύζει τα λιβάδια και τους κάμπους την άνοιξη με τα κίτρινα λουλούδια της. Πολύ πικρή και με έντονη, βαριά μυρωδιά, όταν μαγειρεύεται, έχει φανατικούς οπαδούς και τρώγεται ως βραστή σαλάτα και ομελέτα. Στην Κρήτη την κάνουν βραστή με κουκιά. Ανήκει στην ίδια οικογένεια με το σινάπι (απ’ όπου παρασκευάζεται η μουστάρδα).
Μολόχα Πράσινο ανοιχτόχρωμο χόρτο με μαλακτικές ιδιότητες (κάνει καλό στον στομαχόπονο και στο βήχα). Φυτρώνει σχεδόν πάντα δίπλα στην τσουκνίδα και καταπραΰνει τον ερεθισμό από το τσίμπημα της μέλισσας και από την τσουκνίδα, αν την τρίψεις επάνω στο δέρμα.
Πικραλίδα ή αγριοράδικο ή ταραξάκο. Με πικρή γεύση, είναι ένα από τα πιο δυνατά θεραπευτικά βότανα. Έχει τέσσερις φορές περισσότερη βιταμίνη Α από αυτή του κοινού μαρουλιού, μεγάλη περιεκτικότητα σε κάλιο και σοβαρή αντιχοληστερινική και διουρητική δράση. Τρώγεται βραστή σαλάτα και μπαίνει μαζί με άλλα χόρτα σε πίτες.
Κρίταμο Θαλασσινό χόρτο, στις άκρες των βράχων. Η ονομασία του προέρχεται από τους αρχαίους που ήθελαν να δείξουν τις ομοιότητές του με τους σπόρους του κριθαριού. Με επιμήκη, σαρκώδη, τρυφερά φύλλα, γίνεται εξαιρετικό τουρσί και συνοδεύει τις σαλάτες οσπρίων ή προσφέρεται ως μεζές στο τσίπουρο ή στο ούζο μαζί με μαριναρισμένο γαύρο.
Άλλα τοπικά χόρτα
Παπούλες Χαρακτηριστικά χόρτα της Κρήτης, με πλατύφυλλα βλαστάρια που τρώγονται ωμά με αγριοαγκιναράκια και τσικουδιά.
Στύφνος Επικίνδυνο ζιζάνιο (από το είδος του βγαίνει η στρυχνίνη), αλλά με μεγάλη παράδοση. Χρειάζεται προσοχή στο μάζεμα (μόνο οι τρυφερές κορφές), ενώ στη Κρήτη γίνεται σοφεγάδα, τοπικό μπριάμ με αμπελοφάσουλα, κολοκυθάκια, μελιτζάνες, μπάμιες με ελαιόλαδο και ντομάτα.
Αγριοαγκιναράκια Χαρακτηριστικά της Κρήτης, γίνονται εξαιρετικός μεζές τουρσί αλλά και τηγανητά σε ομελέτες.
Ασκορδούλακας Ιδιαίτερα γνωστός για τους βολβούς του που γίνονται τουρσί, αλλά είναι εξαιρετικός και βραστός.
Πώς μαζεύονται
Αφού βεβαιωθούμε πως είναι βρώσιμα ρωτώντας κάποιον ντόπιο, βάζουμε ένα μυτερό μαχαίρι 2 πόντους μέσα στο χώμα και κόβουμε κάτω από την «καρδιά» του χόρτου, κοντά στη ρίζα.
Πριν από τη χρήση τους, τα καθαρίζουμε αφαιρώντας πρώτα τη ρίζα και τα ξερά φύλλα και μετά τα πλένουμε πάρα πολύ καλά για να φύγουν τα χώματα, προσέχοντας μήπως υπάρχει κάποιο ζωύφιο κολλημένο επάνω τους.
Διατροφική αξία: 150 γρ. ωμά χόρτα/33 θερμίδες και καθόλου λιπαρά. Είναι μια εξαιρετική πηγή βιταμινών Α, C, Ε και Β· κυρίως όμως περιέχουν άφθονα ιχνοστοιχεία (σίδηρο, μαγνήσιο, ψευδάργυρο, κάλιο) και πάρα πολλές διαιτητικές ίνες. Τ. Οικ.
