Στην Ιταλία βρίσκονται μερικές από τις παλαιότερες οινοπαραγωγικές περιφέρειες του κόσμου. Οι Ετρούσκοι και οι Αρχαίοι Έλληνες ασχολούνταν με την οινοπαραγωγή πολύ πριν οι Ρωμαίοι αναπτύξουν το σύστημα των δικών τους αμπελώνων, στον 2ο π.Χ αιώνα. Η αμπελουργία και η οινοποιία των Ρωμαίων ήταν εξαιρετικά καλά οργανωμένη, με παραγωγή σε μεγάλη κλίμακα και χρήση τεχνικών αποθήκευσης όπως η χρησιμοποίηση βαρελιού και η εμφιάλωση. Δύο χιλιάδες χρόνια μετά, η Ιταλία βρίσκεται στην πρωτοπορία και την εμπροσθοφυλακή της Παγκόσμιας Οινοποιίας. Είναι μία από τις πλέον σημαντικές δυνάμεις με παραγωγή που το 2005 έφτασε το ένα πέμπτο της παγκόσμιας. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, λοιπόν ότι η κατανάλωση και η απόλαυση κρασιού είναι ιδιαίτερα αγαπητές στην χώρα-περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Οι Ιταλοί είναι οι μεγαλύτεροι καταναλωτές κρασιού, με επίδοση 59 λίτρα κατά κεφαλήν ετησίως όταν ο μέσος Αμερικανός (παρά τις τόσο πολλές και σημαντικές οινοπαραγωγικές περιοχές) καταναλώνει μόλις 7.7 λίτρα ετησίως. Στην Ιταλία υπάρχουν μερικές από τις πιο σημαντικές ποικιλίες σταφυλιού και παράγονται μερικά από τα καλύτερα και πιο απολαυστικά κρασιά του κόσμου.
Οι είκοσι οινοποιητικές περιφέρειες της Ιταλίας ανταποκρίνονται στην διοικητική διαίρεση της χώρας σε είκοσι επίσης περιφέρειες. Σημαντικότερες και πιο χαρακτηριστικές από τις είκοσι οινοποιητικές περιφέρειες είναι : η Κοιλάδα της Aosta, το Piemonte,το Trentino-Alto Adige (Νότιο Τυρόλο), το Friuli-Venezia Giulia,το Veneto, η Τοσκάνη,η Umbria, η Campania και η Σικελία. Η παραγωγή όλων αυτών των περιοχών είναι οργανωμένη ακολουθώντας ένα πρότυπο αξιολόγησης και κατάταξης σε τέσσερις κατηγορίες, δύο από τις οποίες εμπίπτουν στις ρυθμίσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα Ιταλικά κρασιά κατατάσσονται ως εξής : επιτραπέζια, Τυπικής Γεωγραφικής Ένδειξης (IGT),Ονομασίας Προελεύσεως Ελεγχομένης, Ονομασίας Προελεύσεως Ελεγχομένης και Εγγυημένης. Η κατηγορία Τυπική Γεωγραφική Ένδειξη είναι δημιούργημα των τελευταίων χρόνων και ήρθε ως αποτέλεσμα της εμφάνισης του φαινομένου των κρασιών “Super Tuscans” που αρχικά άνηκαν στην κατηγορία των επιτραπέζιων. Από τις άπειρες οινοποιήσιμες ποικιλίες σταφυλιού που υπάρχουν στη χώρα, η Ιταλική νομοθεσία χαρακτηρίζει 350 από αυτές “επιτρεπόμενες”. Υπάρχουν όμως 500 ακόμα καταγεγραμμένες ποικιλίες σταφυλιών που συνεχίζουν να είναι “εν λειτουργία”. Καλύτερες, γνωστότερες και πιο χαρακτηριστικές ερυθρές ποικιλίες σταφυλιού είναι οι παρακάτω: το Sangiovese,το Nebbiolo,το Montepulciano, η Barbera, η Corvina, το Nero d'Avola, το Dolcetto, το Negroamaro, το Aglianico και η Malvasia Nera. Από τις λευκές ποικιλίες σταφυλιού ξεχωρίζουν : το Trebbiano, το Moscato, το Pinot Grigio, η Ribola Giala, η Arneis, η Malvasia Bianca, η Garganega, το Vermentino και το Verdicchio. Φαίνεται καταφανώς ότι η φήμη της Ιταλίας ως παραγωγού κατά κύριο λόγο ερυθρών καλών κρασιών δεν αληθεύει αφού από τις πολλές λευκές ποικιλίες παράγονται εξ ίσου πολλά σπουδαία κρασιά.
Toscana
H Τοσκάνη, από τις πιο αγαπημένες σε όλο τον κόσμο περιοχές της Ιταλίας, βρίσκεται στην Κεντρική Ιταλία και φιλοξενεί μερικές από τις πιο φημισμένες οινοποιητικές περιοχές. Στην Τοσκάνη υπάρχουν 29 ζώνες Ονομασίας Προελεύσεως Ελεγχομένης και 7 Ονομασίας Προελεύσεως Ελεγχομένης και Εγγυημένης. Τα περισσότερα κρασιά της, λευκά και κόκκινα ξηρά αλλά και λευκά γλυκά (Vinsanto),είναι εξαιρετικά αγαπητά στους καταναλωτές. Η γειτνίαση με την Τυρρηνική θάλασσα κάνει το κλίμα της Τοσκάνης Μεσογειακό και σε συνδυασμό με τα λοφώδη εδάφη, καλά εκτεθειμένα στον ήλιο, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για καλή ωρίμανση των σταφυλιών-ιδίως του ερυθρού Sangiovese που έχει μεγάλη ανάγκη από φως. Το Chianti,το Brunello di Montalcino και το Vino Nobile di Montepulciano (οι τρεις σημαντικότεροι τύποι κόκκινου κρασιού της Τοσκάνης) φτιάχνονται κυρίως με Sangiovese (με μικρές προσθήκες από δευτερεύουσες ποικιλίες) ποικιλία με δυνατότητες υψηλοτάτου επιπέδου η οποία σε κανένα άλλο σημείο στον κόσμο δεν έχει αποδώσει τόσο καλά όσο στην πατρώα γη του. Στο εξαιρετικά ενδιαφέρον λευκό ξηρό Vernaccia di San Gimignano (που φτιάχνεται στην περιφέρεια της ομώνυμης μικρής πόλης) χρησιμοποιείται αποκλειστικά η τοπική λευκή ποικιλία Vernaccia. Για την παρασκευή του γλυκού “Vinsanto” χρησιμοποιούνται σταφύλια της ποικιλίας Trebbiano Toscano και Malvasia,τα οποία οινοποιούνται αφού πρώτα στεγνώσουν σε τελάρα σε καλά αεριζόμενους χώρους.Υπάρχουν επίσης κατεσπαρμένες σε όλη την Τοσκάνη νησίδες παραγωγής εξαιρετικά καλοφτιαγμένων Επιτραπέζιων Οίνων που συχνά χρησιμοποιούν τις διεθνείς ποικιλίες Γαλλικής προέλευσης,με μεγάλη προτίμηση στο Syrah.Το φαινόμενο των κρασιών “Super Tuscans” είναι τελείως ξεχωριστό .Ξεκίνησε στα τέλη περίπου της δεκαετίας του 1970 και απογειώθηκε μερικά χρόνια αργότερα,όταν φημισμένοι παραγωγοί της Τοσκάνης θέλησαν να φτιάξουν κρασιά πολύ υψηλού επιπέδου από ποικιλίες του Bordeaux κυρίως, με την χρησιμοποίηση ελάχιστων (ή και καθόλου) τοπικών σταφυλιών. Για χρόνια τα κρασιά αυτά που εξακολουθούν να είναι πανάκριβα - και περιζήτητα, ανήκαν στην κατηγορία των Επιτραπεζίων μέχρι που δημιουργήθηκε η κατηγορία Indicazione Geografica Tipica στην οποία υπάγονται σήμερα τα περισσότερα.
Piemonte
To Piemonte, άλλη αξιοσημείωτη περιφέρεια της Ιταλίας, βρίσκεται ψηλά στα Βορειοδυτικά της χώρας-πάνω από την πόλη του Torino,κοντά στους πρόποδες των Άλπεων. Λόγω της γεωγραφικής του θέσης έχει πολύ κρύο, ηπειρωτικό κλίμα και ελάχιστες βροχές .Μαζί με το γεγονός ότι τα περισσότερα αμπέλια βρίσκονται σε πλαγιές, οι συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξη της ποικιλίας Nebbiolo.To Nebbiolo δεν είναι τυχαίο ότι μόνο εκεί μεγαλουργεί:όντας δύσκολη ποικιλία, για να μπορέσει να αποδώσει το παγκοσμίας κλάσεως δυναμικό του πρέπει να βρει τον ιδανικό συνδυασμό συνθηκών. Ταυτισμένο με το αρωματικό και γευστικό δίπτυχο “πίσσα και ροδοπέταλα” αλλά και με τις τεράστιες τανίνες το Barolo,ο πιο εντυπωσιακός και δυσπρόσιτος τύπος κόκκινου κρασιού του Piemonte,διαθέτει και άλλα αρωματικά και γευστικά χαρίσματα στο προφίλ του. Για να τα αποδώσει στην εντέλεια, για να μαλακώσουν οι τανίνες και να δείξει το κρασί την εντυπωσιακή του προσωπικότητα, πρέπει ένα σοβαρό Barolo να παλαιώσει πολύ πριν βγει στην κατανάλωση: τότε, η απόλαυση του (αν μάλιστα είναι από καλή χρονιά) αποτελεί συγκλονιστική εμπειρία. Το ίδιο σοβαρό, στιβαρό και μακροχρόνιας παλαίωσης είναι και το Barbaresco-o άλλος πρωταγωνιστής της περιοχής, φτιαγμένος επίσης από Nebbiolo.Μόνο που το Barbaresco είναι λίγο πιο μαλακό, “ανοίγει” πιο εύκολα και είναι πιο προσιτό στον καταναλωτή. Ιδιαίτερα ενδιαφέρων τύπος κόκκινου κρασιού του Piemonte,τελείως διαφορετικός από τους μακρινούς συγγενείς του, είναι η Barbera.Φτιάχνεται από την ομώνυμη ποικιλία σταφυλιού και τα αμπέλια της βρίσκονται στις ελαφρώς πιο θερμές περιοχές του Piemonte.To αρωματικό και γευστικά προφίλ (κρασί βαθύχρωμο, πλούσιο και αρκετά παχύ, φρουτώδες, χωρίς καθόλου σχεδόν τανίνες και με χαρακτηριστική οξύτητα) κάνουν την Barbera “ευλύγιστη” και κατάλληλη ακόμα και για εποχές με μεγάλη ζέστη. Το Piemonte είναι επίσης κοιτίδα και δύο πολύ ενδιαφερόντων τύπων λευκών κρασιών:το Roero και το Gavi είναι δύο ιδιαίτερα αρωματικά, φρουτώδη, λαμπερά και ικανοποιητικού πάχους κρασιά. Το Roero φτιάχνεται με το σταφύλι Arneis ενώ το Gavi από την ποικιλία Cortese.
Alto Adige – Friuli
H περιοχή του Alto Adige βρίσκεται στα ορεινά του Βορειοανατολικού άκρου της Ιταλίας, αμέσως κάτω από τις Άλπεις και στα σύνορα με την Αυστρία. Αν και η οινοπαραγωγή της περιοχής δεν αποτελεί παρά ελάχιστο μέρος της συνολικής παραγωγής κρασιού της Ιταλίας, τα κρασιά του Alto Adige κερδίζουν σταθερά την παγκόσμια αναγνώριση. Οι ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες για την αμπελοκαλλιέργεια, το μεγάλο υψόμετρο, η θέση των αμπελώνων σε πλαγιές και η ύπαρξη ενός πλήθους μικροκλιμάτων συντελούν όχι μόνο στην δημιουργία εξαιρετικών κρασιών αλλά κυρίως στην πολύ μεγάλη ποικιλία αρωματικών και γευστικών προφίλ. Η περιοχή διαθέτει δύο εξαιρετικές γηγενείς ερυθρές ποικιλίες σταφυλιού, το Lagrein και την Schiava,που δίνουν σπουδαία κόκκινα κρασιά αλλά παραμένει κοιτίδα εντυπωσιακών λευκών ξηρών κρασιών τα οποία φτιάχνονται με διεθνείς κυρίως ποικιλίες σταφυλιού. Το Alto Adige είναι μία από τις δύο σημαντικότερες περιοχές παραγωγής των καλύτερων λευκών κρασιών της Ιταλίας. Η δεύτερη περιοχή, το Friuli βρίσκεται λίγο πιο κάτω στα Βορειοανατολικά, όχι πολύ μακριά από την Τεργέστη. Λόγω της σχετικής γειτνίασης με την Αυστρία και της στενότατης επαφής με τη Σλοβενία και την Κροατία, στα κρασιά του Friuli εμφανίζονται Σλαβικές και Γερμανικές επιρροές. Στην περιοχή υπάρχουν πλήθος Ονομασιών Προελεύσεως και μερικά από τα γνωστότερα οινοποιεία της Ιταλίας. Οι πιο γνωστές και φημισμένες Ονομασίες Προελεύσεως του Friuli για λευκά κρασιά, είναι: το Collio, τα Colli Orientalli del Friuli και Isonzo.Οι τοπικές λευκές ποικιλίες σταφυλιού που χρησιμοποιούνται είναι το Friulano,η Ribola Gialla και το Pinot Grigio.Στο Friuli παράγονται και πολύ ενδιαφέροντα κόκκινα κρασιά από τις τοπικές ποικιλίες Schioppettino και Refosco (Σλοβενικής καταγωγής) καθώς και λευκά γλυκά κρασιά.
Veneto
Ο Ιταλικός Βορράς είναι περιοχή-θησαυρός για την παραγωγή κρασιών υψηλής περιωπής.Ακριβώς κάτω από το Trentino-Alto Adige βρίσκεται το Veneto,όπου στην περιφέρεια της γνωστής και πανέμορφης πόλης του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας - τη Verona-παράγονται τέσσερις τύποι κρασιού κυρίως. Το λευκό Soave,που στα επίπεδα μαζικής παραγωγής μπορεί να παρουσιάζει ποιοτικά σκαμπανεβάσματα και αδιάφορο στυλ, προέρχεται από την πολύ ενδιαφέρουσα ποικιλία Garganega.Κοντά στην εντυπωσιακή λίμνη Garda παράγεται το ερυθρό Bardolino που τα τελευταία χρόνια έχει βρει το δρόμο του προς την επίτευξη πολύ ικανοποιητικής ποιότητας. Εμβληματικοί τύποι κρασιών του Veneto είναι ωστόσο η Valpolicella και το Amarone. Άλλοτε υδαρές κρασί με άγρια και γωνιώδη, στεγνή γεύση λόγω υπερβολικά μαζικής παραγωγής το πρώτο, σήμερα έχει κάνει μία σαφώς ποιοτική στροφή. Πολλά από τα σύγχρονα κρασιά παρουσιάζουν τέτοιο ενδιαφέρον και ποιότητα που φαίνεται απίστευτο ότι αποτελούν συγγενείς πρώτου βαθμού με τα αδιάφορα κρασιά του παρελθόντος που συνεχίζουν (ορισμένα) ακόμα να κυκλοφορούν. Το πραγματικό όμως κόσμημα της οινοποιίας του Veneto,από τους σημαντικότερους τύπους (και τους πιο εντυπωσιακούς) Ευρωπαϊκών κρασιών, είναι το Amarone που φτιάχνεται από τις ίδιες ακριβώς ποικιλίες σταφυλιού με τη Valpolocella:την Corvina,τη Rondinella και τη Μolinara.Για να φτιαχτεί το Amarone επιλέγονται τα καλύτερα σταφύλια που πρέπει να έχουν τρυγηθεί υπερώριμα και τοποθετούνται να στεγνώσουν σε τελάρα που μπαίνουν σε δροσερό και αεριζόμενο μέρος. Η ζύμωση ξεκινάει πολύ αργά, αφού γύρω στον Φεβρουάριο στεγνώσουν καλά τα σταφύλια, και καταλήγει στη δημιουργία ενός πολύ βαθύχρωμου κρασιού με υψηλό πραγματικά αλκοολικό βαθμό και ιδιαίτερα πλούσια γεύση που ταιριάζει πολύ με τα βαριά φαγητά του χειμώνα.
Ο Ιταλικός αμπελώνας παραμένει ατέλειωτος και αχανής. Μεταξύ των αμπελοοινικών περιφερειών που τα τελευταία χρόνια έχουν παρουσιάσει αλματώδη και εντυπωσιακή εξέλιξη είναι μερικές περιφέρειες του Νότιου Τμήματος της χώρας. Σήμερα τα κόκκινα ιδίως κρασιά της Σικελίας,της Puglia,της Campania και της Umbria (που βρίσκεται περίπου στο κέντρο της Ιταλίας) είναι στο στόχαστρο πολλών οινοφίλων της Ευρώπης και θεωρούνται αρκετά μοδάτα και “ψαγμένα”. Αρκετά, μάλιστα είναι δυνατόν να αγοραστούν σε πολύ λογικές τιμές. Στην πλειοψηφία τους, τα περισσότερα από τα κρασιά αυτά είναι πλούσια και στιβαρά, φτιαγμένα με τοπικές ποικιλίες σταφυλιού και παρουσιάζουν πολύ ενδιαφέροντα και απολαυστικά αρωματικά και γευστικά χαρακτηριστικά. Κύρια ερυθρή ποικιλία σταφυλιού της Σικελίας είναι το Nero d'Avola,της Campania το Aglanico,της Umbria το Sagrantino ενώ της Puglia το Negroamaro και το Primitivo.
Αλ. Σ.
