Γιασεμί Κηλαηδόνη: "Η Άλκη Ζέη είχε το θάρρος να μιλήσει για τη γυναικεία αυτοδιάθεση"

Φέροντας μια βαριά καλλιτεχνική κληρονομιά, η Γιασεμί Κηλαηδόνη έχει διαγράψει τη δική της πορεία ως ηθοποιός στο θέατρο τα τελευταία 25 χρόνια, όσα μετρά φέτος και το θέατρο Μεταξουργείο που γιορτάζει την αργυρή του επέτειο. Τη νέα σεζόν 2024-25 η χαρισματική ηθοποιός που ερμηνεύει τους ρόλους με τόλμη και ευαισθησία, ζωντανεύει για δεύτερη συνεχή χρονιά στη σκηνή του "Μεταξουργείου" το μυθιστόρημα της Άλκης Ζέη "Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα", σε σκηνοθεσία του Φώτη Μακρή. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης μαζί με την Κλεοπάτρα Τολόγκου και τη Στέλλα Κρούσκα διασκεύασαν πρώτη φορά για το θέατρο το συγκλονιστικό αυτό λογοτεχνικό έργο, που πλέκει την προσωπική με τη συλλογική μνήμη με φόντο τις ταραγμένες δεκαετίες 1940-1970, μιλώντας για την ιστορία μιας γενιάς που προσπάθησε με βαρύ τίμημα να αλλάξει τον κόσμο. Η παράσταση ανέβηκε με αφορμή τα 100 χρόνια από την γέννηση της συγγραφέα, που όπως μάς είπε η Γιασεμί Κηλαηδόνη είχε την τύχη να γνωρίσει. 

Πότε και πώς γνωρίσατε το έργο "Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα" της Άλκης Ζέη;
Το συγκλονιστικό αυτό μυθιστόρημα το διάβασα για πρώτη φορά στα μετεφηβικά μου χρόνια. Υπήρχε στη βιβλιοθήκη του σπιτιού μας και θυμάμαι πως η μητέρα μου, Άννα Βαγενά, αναφερόταν συχνά σε αυτό το βιβλίο. Ήταν η περίοδος που ανακάλυπτα κείμενα που είχαν να κάνουν με το κοινωνικοπολιτικό κομμάτι της Ιστορίας της Ελλάδας. 

Τι θυμάστε από την συνάντησή σας με τη συγγραφέα Άλκη Ζέη;
Είχα την τύχη να την συναντήσω για μια και μοναδική φορά τον Δεκέμβρη του 2011 την ημέρα που έκλεινε τα 88 της χρόνια σε μια εκδήλωση στην οποία διάβασα αποσπάσματα από την "Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα". Δεν θα ξεχάσω ποτέ την συγκίνηση που είχα όταν βρέθηκα δίπλα σ’ αυτή την σπουδαία γυναίκα που θαύμαζα χρόνια και το πόσο ζεστά με είχε "αγκαλιάσει”. Γνωρίζοντας την από κοντά κατάλαβα πόσο η ίδια της η ψυχή και η προσωπικότητα της βρίσκονται μέσα σ' αυτό το βιβλίο και στην ηρωίδα της, την Ελένη.

"Δεν θα ξεχάσω ποτέ την συγκίνηση που είχα όταν βρέθηκα δίπλα σ’ αυτή την σπουδαία γυναίκα, την Άλκη Ζέη, που θαύμαζα χρόνια και το πόσο ζεστά με είχε 'αγκαλιάσει'".

Πώς προέκυψε το ανέβασμα της παράστασης αλλά και η συνεργασία σας με τον Φώτη Μακρή;  
Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 100 χρόνων από την γέννησή της Άλκης Ζέη (2023) και θέλοντας να τιμήσουμε αυτή την εμβληματική μορφή των γραμμάτων μας, σκεφτήκαμε να εντάξουμε στο πρόγραμμά μας την μεταφορά της "Αρραβωνιαστικιάς του Αχιλλέα” στο θέατρο. Απευθυνθήκαμε στην οικογένειά της η οποία μας έκανε την τιμή να μας εμπιστευτεί την μεταφορά του κειμένου για πρώτη φορά στο θέατρο! Ήθελα πολύ να συνεργαστώ με τον Φώτη Μακρή, ένα σκηνοθέτη που ασχολείται συχνά μέσα από τις παραστάσεις του με την ιστορία του τόπου και με τη συλλογική μνήμη. Τον είχα δει στο "Κιβώτιο" και θεώρησα ότι θα είχαμε ένα κοινό καλλιτεχνικό τρόπο προσέγγισης. Πράγμα το οποίο και συνέβη όταν συνεργαστήκαμε. 

Ποιες προκλήσεις συναντήσατε στη θεατρική μεταφορά του λογοτεχνικού κειμένου;
Με τη σπουδαία λογοτεχνία παίρνεις πάντα το ρίσκο να σταθείς αντάξια του κειμένου. Η σημαντικότερη πρόκληση έγκειται στο τι να πρωτοφωτίσει κανείς από ένα τέτοιο εμβληματικό μυθιστόρημα. Στο κομμάτι της διασκευής ο Φώτης, η Στέλλα και η Κλεοπάτρα προσπάθησαν να επικεντρωθούν τόσο στην προσωπική ιστορία του ζευγαριού, της Ελένης και του Αχιλλέα, όσο και την πορεία της ίδιας της χώρας και όλων όσων διαδραματίζονται όχι μόνο στη Ελλάδα, αλλά στη Μόσχα και την Τασκένδη. Επιδιώξαμε μέσα από την θεατρική μεταφορά του κειμένου ο θεατής να παρακολουθεί την πρωτοπρόσωπη αφήγηση της ιστορίας μιας γυναίκας που έζησε τη δίνη των γεγονότων που σημάδεψαν την γενιά της. ‘Ένα "ταξίδι” που κράτησε σχεδόν 20 χρόνια.

Εντοπίσατε κοινά στοιχεία με την ηρωίδα σας;
Η ηρωίδα μου, όπως και όλοι εκείνοι οι άνθρωποι, έζησαν εποχές και γεγονότα που εμείς οι νεότεροι δεν μπορούμε να αναλογιστούμε. Αν και θαυμάζω πάρα πολύ όλα όσα βίωσαν οι ιστορικές εκείνες γενιές, ωστόσο, θεωρώ ότι εμείς σήμερα βρισκόμαστε αρκετά μακριά δυστυχώς. Συνεπώς ταυτίζομαι μαζί της στο ιδεολογικό κομμάτι. 

"Αναπολώ με νοσταλγία την πρώτη περίοδο του θεάτρου Μεταξουργείο, όταν ήταν παρόν στο στήσιμο κάθε παράστασης ο Λουκιανός…". 

Στο έργο παρακολουθούμε την πορεία της ηρωίδας, της Ελένης, και όλα όσα αντιμετωπίζει σε ατομικό επίπεδο παράλληλα με την επίδραση των ιστορικών γεγονότων στη ζωή της; 
Ναι γιατί η ζωή της είχε συνδεθεί στενά με τη σημαντικότερη τριακονταετία που καθόρισε την ιστορία του νεοελληνικού βίου: Προπολεμική Ελλάδα, δικτατορία της 4ης Αυγούστου, Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος, μετεμφυλιακή περίοδος και Χούντα των Συνταγματαρχών.

Μέσα από το έργο τίθεται και το θέμα της γυναικείας αυτοδιάθεσης;
Ναι και κατά την γνώμη μου είναι από τα πιο ενδιαφέροντα. Η Άλκη Ζέη είχε το θάρρος, μιλώντας για εποχές που τέτοια ζητήματα ήταν ταμπού, να θίξει το θέμα της γυναικείας σεξουαλικής αυτοδιάθεσης. Έβαλε την ηρωίδα της την Ελένη να αποκαλύπτει στον άντρα της ότι κατά την διάρκεια των πολλών χρόνων αναγκαστικού χωρισμού τους, είχε ερωτική σχέση με άλλον άντρα.

Βρισκόμαστε σε μία εποχή που έχει δημιουργηθεί μια ανάγκη για επαναπροσδιορισμό και αυτοπροσδιορισμό σε επίπεδο γενεών. Πώς αντιλαμβάνεστε αυτή την ανάγκη; Πιστεύετε ότι μπορεί να έχει να κάνει με παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας που προσπαθεί κάθε επόμενη γενιά να αποτινάξει; 
Κάθε γενιά έχει νομίζω την ανάγκη -έχοντας τις επιρροές από τις προηγούμενες- να δώσει το δικό της στίγμα. Πολλές φορές η μετάβαση από την μια γενιά στην άλλη γίνεται με βίαιο τρόπο και έτσι προκύπτει το χάσμα ανάμεσά τους. Στην εποχή μας με την τεράστια κυριαρχία της τεχνολογίας τα διαστήματα αυτά γίνονται όλο και μικρότερα, γι’ αυτό και οι κοινωνικές αναταράξεις είναι μεγαλύτερες. Γεγονός που βλέπουμε να συμβαίνει σήμερα με την βία που ξεσπά στις μικρές ηλικίες. Η δική μου γενιά (τέλη του ‘70) είναι μια γενιά  μεταβατική. Έζησε το πέρασμα από τον πραγματικό στον ψηφιακό κόσμο. 

Πέρυσι σκηνοθετήσατε την παράσταση "Τα γενέθλια της Ριρικας”, με την υπογραφή και την ερμηνεία της Μαρίας Κηλαηδόνη. Πότε σας γεννήθηκε η ανάγκη να εξερευνήσετε το κομμάτι της σκηνοθεσίας;
Το καλοκαίρι του 2021 σκηνοθέτησα την παράσταση-ντοκουμέντο "Το Ναύπλιο και οι φυλακές του" που παίχτηκε στο ιστορικό κάστρο του Παλαμηδίου. Αυτή τη φορά βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρον το γεγονός ότι τα "Γενέθλια της Ριρίκας" είναι μια παράσταση που βασίζεται στην μουσική και τα τραγούδια.  Συνεργάστηκα με τρεις εξαιρετικούς μουσικούς, τους οποίους προσπάθησα να οδηγήσω στη θεατρική δράση, έχοντας ως βασικούς αποδέκτες της δουλειάς μας μικρά παιδιά, που θεωρώ ότι είναι οι πιο απαιτητικοί θεατές.  

Φέτος κλείνετε 25 χρόνια καλλιτεχνικής πορείας, τα οποία συμπίπτουν με τα 25 χρόνια του θεάτρου Μεταξουργείο. Νιώθετε με ένα τρόπο ότι αποτελείτε τη συνέχεια αλλά και το μέλλον αυτής της κληρονομιάς;
Εκ των πραγμάτων είμαι συνέχεια των γονιών μου, του Λουκιανού Κηλαηδόνη και της Άννας Βαγενά που δημιούργησαν αυτό το θέατρο. Και είμαι περήφανη για την κληρονομιά αυτή. Δεν αισθάνθηκα ποτέ καλλιτεχνικά "εγκλωβισμένη”. Εξάλλου όλα αυτά τα χρόνια έχω συνεργαστεί και με αλλά θέατρα και εκτός "Μεταξουργείου”. Φέτος, μάλιστα, θα συνεχιστεί μια τέτοια επιτυχημένη συνεργασία με την επανάληψη του εξαιρετικού νεοελληνικού θεατρικού του Μιχάλη Μαλανδράκη με τίτλο "Όνειρα γλυκά" που θα παρουσιαστεί στο θέατρο Πόλη - "Δάνης Κατρανίδης” από 11/11, σε σκηνοθεσία του Μάξιμου Μουμούρη. Ένα ρεαλιστικό, οικογενειακό δράμα που θέτει διαχρονικά, υπαρξιακά ερωτήματα για την μακρινή ιδέα της ευτυχίας σε αντιδιαστολή με τον εγκλωβισμό της πραγματικότητας.

Υπάρχει κάποια στιγμή που ανακαλείτε με ιδιαίτερη συγκίνηση σε σχέση με τη δημιουργία και την πορεία του θεάτρου Μεταξουργείο;
Είναι τόσες πολλές οι δημιουργικές στιγμές που έχω ζήσει όλα αυτά τα χρόνια, με εξαιρετικούς συνεργάτες και συνοδοιπόρους που δεν μπορώ να ξεχωρίσω μόνο μία. Σίγουρα αναπολώ με νοσταλγία την πρώτη περίοδο, όταν ήταν παρόν στο στήσιμο κάθε παράστασης ο Λουκιανός…