Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου για τις "Βάκχες": "Το να έρχεσαι σε επαφή με το "άλλο", σημαίνει να κομματιάζεσαι"

Τι σας γοητεύει στο μύθο των Βακχών; Ποια θέματά τους σας αφορούν προσωπικά;
Είναι ένα σπουδαίο έργο, με πάρα πολύ καθαρή, εξαιρετικά διαρθρωμένη ιστορία, πολύ γλαφυρά πρόσωπα και, από την άλλη, εξαιρετικά σύνθετο διότι μέσα από την απλότητα της πλοκής, είναι –τουλάχιστον με τον τρόπο που το αντιλαμβάνομαι εγώ– σαν να αποδομεί κάθε μηχανισμό της ζωής του ανθρώπου, ξεκινώντας από τον θεό που τον φέρνει επί σκηνής, ο οποίος είναι ανάμεσα σε όλα τα άλλα και ο θεός του θεάτρου. Έτσι ξεκινά η λειτουργία αυτής της κατασκευής, δηλαδή το πώς εμείς οι άνθρωποι επινοούμε διάφορες ιδέες, καταστάσεις, πραγματικότητες, μύθους, ιστορίες, παραμύθια για να μένουμε ζωντανοί με έναν τρόπο αλλά και για να συνδεόμαστε ο ένας με τον άλλον. Στις "Βάκχες", αυτό είναι πολύ ξεκάθαρο αφού και ο ίδιος ο θεός που εμφανίζεται ως από μηχανής είναι μια κατασκευή παράλληλα με την υπόλοιπη αφήγηση, μέσα από την οποία βλέπουμε όλα τα θέματα που έχουν να κάνουν με την πόλη, τους μηχανισμούς της εξουσίας, θρησκευτικής και πολιτικής, και την ιδέα της πίστης, που είναι πολύ ισχυρή στο κείμενο. Όλα αυτά είναι συμφωνίες ανθρώπων για ανθρώπους που ανάλογα με τη χρήση τους είτε μπορούν να οδηγήσουν σε κάτι εξαιρετικά υπερβατικό, πάρα πολύ φωτεινό, ηδονικό σχεδόν και σωτήριο είτε σε κάτι εξαιρετικά μαύρο, οδυνηρό και ολέθριο.

"Δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι περισσότερο από το να πάρουμε αυτό το τραύμα, αυτήν τη βία, αυτό το σκοτάδι που υπάρχει γύρω μας και μέσα μας και να το μεταπλάσουμε σε κάτι όμορφο – σε θέατρο στην προκειμένη περίπτωση". 

Μοιάζει να επιλέξατε το συγκεκριμένο έργο ακριβώς επειδή γεννά ερωτήματα και παραλληλισμούς με το σήμερα.
Πιστεύω ότι είναι το πιο δύσκολο απ’ όλα να καταφέρει κανείς με όποιον τρόπο και σε όποιο βαθμό να αποτινάξει όλα αυτά που συσσωρεύονται πάνω σε αυτά τα έργα που κουβαλάνε μια τεράστια παράδοση, τόσο παραστασιακή όσο και θεωρητική, και να μπορέσει να δει πιο καθαρά τι τον συνδέει με το κείμενο αυτό. Εμένα με γοήτευε πάντα το συγκεκριμένο έργο για πάρα πολλούς λόγους, κυρίως λόγω της τόσο ισχυρής απεικόνισης της βίας που υπάρχει μέσα στον άνθρωπο. Στις "Βάκχες" μια μητέρα (η Αγαύη) φτάνει στο σημείο να σκοτώσει εν αγνοία της το ίδιο της το παιδί και να νομίζει ότι κουβαλάει ένα λάφυρο, ένα τρόπαιο, πριν το συνειδητοποιήσει στο τέλος του έργου. Ψάχνοντας, βέβαια, και μέσα από τη διαδικασία της έρευνας και της θεωρητικής ανάλυσης του κειμένου, μου έγινε και πάλι ξεκάθαρο και συνδέθηκα με αυτή την ιδέα της κατασκευής. Εδώ η πλοκή τελειώνει με το διαμελισμένο σώμα του Πενθέα να μένει άταφο επί σκηνής. Αν το δούμε πάρα πολύ ωμά και κυριολεκτικά, έχουμε κομμάτια ενός ανθρώπου τα οποία παραμένουν έτσι χωρίς κανείς να τα συναρμολογεί, σαν μια ανοιχτή εστία μόλυνσης. Παρά τη σκληρότητα που χαρακτηρίζει αυτή την εικόνα, την ίδια στιγμή είναι σαν να έχουμε τα κομμάτια ενός παζλ που ο καθένας, ανάλογα με τη φαντασία του και την επιθυμία του, μπορεί να τα κάνει ό,τι θέλει. Όπως λέγεται χαρακτηριστικά στο τέλος του έργου "Βάκχες άλλες ας αναλάβουν". Αυτό σημαίνει ότι εμείς κάναμε αυτό που μπορούσαμε να κάνουμε τη δεδομένη στιγμή, με τις συγκεκριμένες δυνάμεις, κι ας αναλάβει από εδώ και πέρα κάποιος άλλος, ο οποίος μπορεί να τα καταφέρει καλύτερα. Αυτή η ιδέα θεωρώ ότι διατρέχει όλο το έργο, λαμβάνοντας υπόψη το κοινωνικοπολιτικό context και την προχωρημένη ηλικία στην οποία το έγραψε ο Ευριπίδης. Στο δικό μου μυαλό το έργο αυτό είναι ένας αποχαιρετισμός του ποιητή προς τη ζωή, προς το θέατρο και προς την πόλη, όταν πια φεύγει από την Αθήνα για να πάει στην αυλή της Μακεδονίας, αφήνοντας τα πάντα πίσω του. Βρίσκω αυτό το γεγονός πολύ συγκινητικό. Εδώ έχουμε ένα κείμενο εξαιρετικής πνοής από όλες τις απόψεις, την ίδια στιγμή όμως μέσα στην ομορφιά, τη μουσικότητα και την ακρίβεια των νοημάτων του διαχειρίζεται κάτι που σχεδόν δεν μπορεί να το προφέρει κανείς, κάτι εξαιρετικά αδιανόητο και θηριώδες. Μέσα από την ιστορία του Πενθέα, του ανθρώπου που προσπαθεί να καταλάβει αυτήν τη δύναμη που τον ξεπερνάει, τον Διόνυσο, αλλά δεν τα καταφέρνει. Πιστεύω ότι μοιάζει πολύ με τη ζωή του ανθρώπου, ο οποίος περιβάλλεται από έναν εξαιρετικά σύνθετο και παράλογο κόσμο. Προσπαθεί να τον καταλάβει, να αποκτήσει κάποιες σταθερές, κάποιες βεβαιότητες, αλλά είναι καταδικασμένος πάντα να κομματιαστεί χωρίς αυτό απαραίτητα να σημαίνει κάτι αρνητικό. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι το να ζεις, να δοκιμάζεις, να έρχεσαι σε επαφή με το "άλλο" μέσα σου ή με το "άλλο" έξω σου, σημαίνει να κομματιάζεσαι.

"H ιστορία του Πενθέα που προσπαθεί να καταλάβει τη δύναμη που τον ξεπερνάει, τον Διόνυσο, αλλά δεν τα καταφέρνει, μοιάζει πολύ με την προσπάθεια του ανθρώπου να καταλάβει τον εξαιρετικά σύνθετο και παράλογο κόσμο μας, καταδικασμένος πάντα να κομματιαστεί, χωρίς αυτό απαραίτητα να σημαίνει κάτι αρνητικό".

Οπότε θα μπορούσαμε με έναν τρόπο να πούμε ότι το διαμελισμένο αυτό σώμα του Πενθέα συμβολίζει και κάτι το οποίο μπορεί να αποβεί θετικό για μια κοινωνία.
Σίγουρα γιατί με έναν τρόπο το ότι αντέχεις να το δεις, να το συζητήσεις, να το μοιραστείς, να κάνεις τέχνη με αυτό είναι η μόνη ανακούφιση που θα μπορούσε κανείς να περιμένει εν ζωή, φαίνεται να λέει ο ποιητής. Δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι περισσότερο από το να πάρουμε αυτό το τραύμα, αυτήν τη βία, αυτό το σκοτάδι που υπάρχει γύρω μας και μέσα μας και να το μεταπλάσουμε σε κάτι όμορφο – σε θέατρο στην προκειμένη περίπτωση. Η μετουσίωση ή μεταμόρφωση αυτή, ως μια διαχείριση του εξαιρετικά παράλογου γεγονότος του να ζεις πάνω σε αυτόν τον πλανήτη, είναι κάτι πάρα πολύ βαθύ, πάρα πολύ ανθρώπινο και εξαιρετικά γοητευτικό, όχι μόνο τώρα αλλά πάντα. 

Το αίμα μοιάζει να κυριαρχεί στις αισθητικές σας επιλογές, όπως βλέπουμε στις πρώτες φωτογραφίες από την παράσταση.
Εικαστικά η παράσταση έχει χτιστεί πάνω στην αντίθεση μιας παλέτας χρωμάτων η οποία αποτυπώνει αυτό το "άλλο" που φέρνει ο Διόνυσος. Ένα μεγάλο χρωματικό φάσμα αντιπαραβάλλεται στην όψη του Πενθέα, ο οποίος είναι συνδεδεμένος με τη μονοχρωμία του μαύρου χρώματος, που εν δυνάμει βέβαια περιλαμβάνει και όλα τα υπόλοιπα χρώματα. Στην πορεία της παράστασης κατακλύζονται και κυριεύονται όλα από το χρώμα όσο αυτός ο θεός επικρατεί στην πόλη. Το αίμα είναι απλώς ένα από τα χρώματα.

"Η σκηνή δεν πρέπει να λογοδοτεί στη θεωρία. Δεν θα έπρεπε να υπάρχει κανόνας. Αυτό είναι εξαιρετικά ανελεύθερο και σκοταδιστικό. Θα ήταν το τέλος της τέχνης".

Ποια είναι η άποψή σας για την επαναλαμβανόμενη συζήτηση σχετικά με το τι "επιτρέπεται" στο αρχαίο θέατρο Επιδαύρου, όπως για παράδειγμα η ζωντανή κινηματογράφηση, και το κατά πόσον μπορούμε να επεμβαίνουμε στα κείμενα.
Η άποψή μου είναι ότι αν θέλουμε ένας χώρος να είναι ζωντανός και ενεργός καλλιτεχνικά, δεν συμφέρει καθόλου να μιλάμε για απαγορεύσεις, ούτε για άβατα. Για παράδειγμα μουσεία ανά τον κόσμο φιλοξενούν ζωντανή τέχνη ανεξαρτήτως εποχής. Μπορεί να είναι ένα κτέρισμα από τη Μεσοποταμία ή μια σύγχρονη εγκατάσταση. Το θέμα είναι αν θέλουμε να έχουμε έναν ζωντανό χώρο ή ένα απολίθωμα. Τα κείμενα αυτά είναι σπουδαία, δεν μας έχουνε ανάγκη, εμείς τα έχουμε ανάγκη. Δεν θα δικαιώσω εγώ τώρα τον Ευριπίδη και τις "Βάκχες" με την παράστασή μου, αυτό το έχει κάνει η ιστορία. Το να έχω όμως ως καλλιτέχνης την ελευθερία να διαχειριστώ το θέμα αυτό όπως πραγματικά επιθυμώ, κι ας αποτύχει, αυτό έχει τη μεγαλύτερη σημασία. Αν σκεφτούμε ότι αυτά τα έργα είναι το δημιούργημα ενός δημοκρατικού –όσο ήταν με τα τότε δεδομένα– κόσμου, στον οποίο έβαζαν ό,τι χειρότερο και ό,τι πιο επικίνδυνο, τις πιο ακραίες σκέψεις, στα στόματα θεών, ηρώων και ανθρώπων για να προχωρήσουν την κοινότητα, την κοινωνία και τη δημοκρατία τους. Είναι υλικό προς διαπραγμάτευση, προς σκέψη και προς συζήτηση για να πάει μπροστά ο κόσμος στον οποίο ζούμε. Αυτός είναι κι ένας από τους λόγους που είναι τόσο σπουδαία έργα. Η σκηνή δεν πρέπει να λογοδοτεί στη θεωρία. Δεν θα έπρεπε να υπάρχει κανόνας. Αυτό είναι εξαιρετικά ανελεύθερο και σκοταδιστικό. Θα ήταν το τέλος της τέχνης. Το λέω αυτό χωρίς να έχω μικρόφωνα στην παράστασή μου ή κάποια ιδιαίτερη δραματουργική προσαρμογή με παράλληλα κείμενα. Όχι γιατί θεωρώ ότι έτσι είναι αλλά γιατί δεν το θέλω. Προσωπικά τα κείμενα αυτά με ενδιαφέρουν ως σύγχρονο μουσικό θέατρο, ως μια σύγχρονη όπερα, οπότε με ενδιαφέρει να ακολουθήσω τη δομή τους. Όπως με ενδιαφέρει να χρησιμοποιήσω τη φυσική ακουστική του συγκεκριμένου χώρου του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου γιατί δεν σου δίνεται αυτή η δυνατότητα όλη την ώρα. Παρόλα αυτά, αν κάποιος θέλει να βάλει στην παράστασή του βίντεο και προβολές και μικρόφωνα ή να κρατήσει όπως ο Φρανκ Κάστορφ πέρυσι την ουσία του μύθου όπως την αντιλαμβάνεται αυτός, έχει κάθε δικαίωμα να το κάνει.

Πρωταγωνιστούν οι: Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης στο ρόλο του θεού Διονύσου, Αργύρης Πανταζάρας (Πενθέας), Μαριάννα Δημητρίου (Τειρεσίας), Αλεξία Καλτσίκη (Αγαύη), Θέμης Πάνου (Κάδμος), Γιάννης Κόραβος, Διονύσης Πιφέας και ο πρόσφατα τιμηθείς με το θεατρικό βραβείο "Δημήτρης Χορν" Φώτης Στρατηγός (Αγγελιαφόροι). Μουσικοί επί σκηνής είναι οι Θοδωρής Βαζάκας, Μαρία Δελή, Αλέξανδρος Ιωάννου, Γιάννης Καΐκης.

Η μετάφραση είναι του Γιώργου Χειμωνά και η δραματουργική επεξεργασία της Ιωάννας Ρεμεδιάκη. Τα σκηνικά και τα κοστούμια υπογράφει η Νίκη Ψυχογιού, την πρωτότυπη μουσική ο Δημήτρης Σκύλλας, τη χορογραφία η Νάντη Γώγουλου, τους φωτισμούς η Χριστίνα Θανάσουλα, το βίντεο ο Πάτροκλος Σκαφίδας. 

Τον Χορό απαρτίζουν: Μαργαρίτα Αλεξιάδη, Στελλίνα Βογιατζή, Χρυσιάννα Καραμέρη, Ελένη Κουτσιούμπα, Μαρία Κωνσταντά, Κλεοπάτρα Μάρκου, Ελένη Μολέσκη, Ειρήνη Μπούνταλη, Τζωρτζίνα Παλαιοθόδωρου, Ιοκάστη-Αγαύη Παπανικολάου, Θάλεια Σταματέλου, Δανάη Τίκου.