Βασίλης Βηλαράς: "Υπήρχαμε πάντα, απλώς κανείς δεν έλεγε τις ιστορίες μας"

Ο "Σεισμός” έκανε πρεμιέρα πέρυσι στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο πλαίσιο του φεστιβάλ Future N.O.W. 2023, φέρνοντας στη σκηνή τρανς θηλυκότητες, non binary άτομα, χοντρά σώματα, σεξεργάτες και queer μετανάστριες, "ώστε να τραγουδήσουν τη ρητορική μίσους που υφίστανται καθημερινά απλώς επειδή υπάρχουν” και η ειλικρινής, απελευθερωτική και επιδραστική ενέργεια της παράστασης έφερε μικρές μετατοπίσεις πάνω και κάτω από τη σκηνή. Φέτος συνεχίζεται για λίγες ακόμη παραστάσεις (Τετάρτη 10 και 17/1) στο Bios και μας έδωσε την αφορμή για μια συζήτηση με τον σκηνοθέτη λίγο πριν πάρει τη σκυτάλη ο "Καταποντισμός”, το τρίτο μέρος της τριλογίας που ξεκίνησε με τον "Λοιμό” (από 21/3 στην Πειραματική Σκηνή Νέων Δημιουργών του Εθνικού Θεάτρου). 

Πώς ξεκίνησες να κάνεις θέατρο; 

Το ονειρευόμουν κρυφά από 10 χρονών, το παραδέχτηκα στα 22, το τόλμησα στα 24. Το μετάνοιωσα στα 30 και το αγάπησα στα 37.

Όταν έκανες τον "Λοιμό” είχες ήδη μια "τριλογία” στο μυαλό σου; - αν δηλαδή ο "Λοιμός”, ο "Σεισμός” κι ο "Καταποντισμός” μπορούν να θεωρηθούν έτσι;

Είναι τριλογία ναι, δεν το ήξερα από την αρχή αλλά το έμαθα στην πορεία. Όταν έφτιαχνα τον "Λοιμό" κατάλαβα ότι το επόμενο πρότζεκτ μου δεν θα μπορούσε να είναι κάτι άλλο παρά η συνέχεια αυτού. Ούτως ή άλλως οι τριλογίες ασκούν μια αλλόκοτη γοητεία στους ανθρώπους. Ήθελα να κάνω κι εγώ μια. 

Πώς προέκυψε ο "Σεισμός;” Ποιά ήταν η αρχική ιδέα και πώς κατέληξες σε αυτή τη φόρμα της παράστασης;

"Οι ζωές μας δεν είναι αφορμή για κανέναν ηθοποιό να ζήσει το transformation acting moment του και για κανένα σκηνοθέτη να κάνει ότι είναι κοινωνικά προβληματισμένος".  

Υπάρχει στην τέχνη μια προβληματική  στάση απέναντι σε άτομα που οι ταυτότητες τους δεν ανήκουν στην mainstream σφαίρα της κανονικότητας. Ας πούμε, χοντρά άτομα, γκει άτομα, τρανς άτομα, άτομα άλλων εθνικοτήτων πέραν του λευκού δυτικού Ευρωπαίου, γίνονται αφορμή για να γραφτούν ρολόι που θα παιχτούν από κάποια προνομιούχα άτομα που δεν μοιράζονται αυτές τις ταυτότητες. Σε ταινίες και παραστάσεις που θα σκηνοθετήσουν επίσης άτομα που δεν μοιράζονται αυτές τις ταυτότητες. Από παραγωγούς που επίσης δεν έχουν ιδέα για τις ζωές αυτές. Σε τελική ανάλυση δηλαδή λέγονται οι ιστορίες αυτών των ατόμων για αυτά χωρίς αυτά. Από εκεί πηγάζει όλη η έμπνευση για τον "Σεισμό". Να μιλήσουν επιτέλους τα ίδια τα άτομα που υφίστανται  το μίσος καθημερινά. Να μην ξαναπαίξει, για παράδειγμα, μια cis γυναίκα ηθοποιός που έχει σκληρά χαρακτηριστικά, την τρανς γυναίκα. Όχι. Δεν έχει ιδέα. Δεν χρειάζεται άλλο, το είδαμε. Ούτε είναι χρήσιμο να χειροκροτάμε σπουδαίους αδύνατους ηθοποιούς επειδή φόρεσαν fat-suit και έπαιξαν τον χοντρό. Είναι αχρείαστο και προσβλητικό για πολλά άτομα. Και δεν φταίνε οι ηθοποιοί για αυτό μόνο. Περισσότερο ίσως φταίνε οι επαγγελματίες που τους επιλέγουν για τους ρόλους αυτούς. Οι ζωές μας δεν είναι αφορμή για κανέναν ηθοποιό να ζήσει το transformation acting moment του και για κανένα σκηνοθέτη να κάνει ότι είναι κοινωνικά προβληματισμένος.  

Μια παράσταση από άτομα που μιλάνε για τις ταυτότητές τους επειδή τις ξέρουν 

Τα "παρατράγουδα” που πρωταγωνιστούν στην παράσταση μαζί με σένα (Μότσι Γεωργίου, Iacovos, Αγκίμ Τζίμης Μίτσι, Αρτεμισία Ρέππα) αποτελούν βασικό κομμάτι της επίδρασης που έχει αυτή. Πώς τα επέλεξες και σε ποιό βαθμό αυτοσχεδιάσατε μαζί;

"Τα άτομα που συμμετέχουν στη σκηνή, είναι άτομα που αγαπώ πολύ, που θαυμάζω πολύ, που με εμπνέουν πολύ και έχουμε μια φιλία έτσι κι αλλιώς. Και είναι άτομα που μιλάνε για τις ταυτότητες τους επειδή τις ξέρουν και ζουν με αυτές. Δεν επισκέπτονται ένα ρόλο 9-11 το βραδυ στο τάδε θέατρο".

Τα άτομα που συμμετέχουν στη σκηνή, είναι άτομα που αγαπώ πολύ, που θαυμάζω πολύ, που με εμπνέουν πολύ και έχουμε μια φιλία έτσι κι αλλιώς. Και είναι άτομα που μιλάνε για τις ταυτότητες τους επειδή τις ξέρουν και ζουν με αυτές. Δεν επισκέπτονται ένα ρόλο 9-11 το βραδυ στο τάδε θέατρο. Πήραμε λοιπόν τη ζωή τους και τα τραύματα τους και μαζί συνθέσαμε το κείμενο της παράστασης το οποίοι όσο συγκεκριμένο είναι, άλλο τόσο το ξεχνάμε και παίζουμε γύρω από αυτό με βάση το πώς νιώθουμε κάθε βράδυ. 

Από το Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεως στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση (όπως άλλωστε μας υπενθύμιζες συχνά πυκνά στη διάρκειά της), με την οποία μελλοντικά ο "Σεισμός” θα ταξιδέψει και στο Φεστιβάλ του Άμστερνταμ και τώρα στο Bios. Δεδομένου του ότι γίνεται πολύς λόγος για την παρέμβαση των ιδιωτικών ιδρυμάτων στη χάραξη πολιτιστική πολιτικής αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο αυτά λειαίνουν τις συγκρούσεις και τις διεκδικήσεις που μπορεί να εμπεριέχει ένα έργο, ποια είναι η προσωπική σου άποψη;

Καλή τύχη να καταφέρεις να βγεις αλώβητος από τα νύχια του καπιταλισμού. Όσοι το κατάφεραν και, επιπροσθέτως, πέτυχαν να συνεχίζουν να βιοπορίζονται στην τέχνη χωρίς πλουτοκράτες δίπλα τους, τους ζηλεύω.
Από εκεί και πέρα, σκέφτομαι πως αν μπορείς να σχολιάσεις την αστυνομική αυθαιρεσία από τη σκηνή του Νιάρχου, αν μπορείς να ασκείς κριτική στην υπουργό πολιτισμού από τη σκηνή της Στέγης, τότε μπορεί να έχει νόημα να συνεργαστείς με αυτά τα ιδρύματα. Μπορείς να δοκιμάσεις να αλλάξεις το σύστημα από μέσα, μπορείς για πάντα να πολεμάς το σύστημα απέξω, η μπορείς να γίνεις ένα με το σύστημα. Κάθε επιλογή έχει το κόστος της, τα οφέλη και την κριτική της. 

Οι πολιτικές της γλώσσας (ρατσιστική, συμπεριληπτική) βρίσκονται στο κέντρο της δουλειάς σου.  Πιστεύεις ότι υπάρχουν μετατοπίσεις που μπορεί να πετύχει η τέχνη; 

Όταν παρουσιάσαμε τον "Σεισμό" πέρυσι, ζήσαμε πολύ συγκινητικές στιγμές. Ένας μπαμπάς αγκάλιασε για πρώτη φορά στην ενήλικη ζωή τους, τον 27χρονο γκει γιο του μετά την παράσταση. Η μαμά ενός τρανς κοριτσιού μάς ευχαρίστησε γιατί για πρώτη φορά κατάλαβε την κόρη της. Και τα δυο αυτά παιδιά είχαν έρθει πρώτη φορά μόνα τους, και μετά έφεραν τους γονείς τους. Και έζησαν αυτή την εμπειρία. Όποτε θεωρώ ότι πετύχαμε κάποιες μετατοπίσεις με αφορμή την "τέχνη" μας. Μικρές νίκες που είναι υπέρ-αρκετές. Ο κόσμος δεν θα αλλάξει με το θέατρο, κάποιοι άνθρωποι όμως ίσως. 

Εσένα μπορεί ο "Σεισμός" να είναι όπως έχεις πει "η ζωή σου" στην μικρή καλλιτεχνική φούσκα όμως, και όχι μόνο, υπάρχουν κάποιοι που θεωρούν το queer ή τη συμπερίληψη μόδα από άποψη "θεματολογίας”/ ατζέντας, ειδικότερα σε θεσμικό επίπεδο, ή ίσως και μια φάση στην πορεία για μια πιο δίκαιη κοινωνία όπου η ταυτότητα του άλλου δεν θα μας απασχολεί. Βλέποντας όμως την παράλληλη συντηρητικοποίηση της κοινωνίας τα πράγματα δεν φαίνονται τόσο αισιόδοξα. Ποια είναι η γνώμη σου; 

Οτιδήποτε είναι σχετικά νέο, ή έρχεται με μια ορμή συχνά βαφτίζεται μόδα. Δεν με νοιάζει. Αυτό που με νοιάζει είναι να αλλάξουν τα πράγματα και να μην ζούμε πλέον άβολες στιγμές. Αλλά το θέμα είναι ποιός βαφτίζει μόδα την συμπερίληψη; 
Ας πούμε ότι υπάρχει ένα άτομο, που δουλεύει 12 ώρες την ημέρα για μισθό 8ωρου και καταλήγει να ψηφίζει Μητσοτάκη γιατί πιστεύει ότι οι αριστεροί είναι απαίσιοι βρωμιαριδες ενώ ο Μητσοτάκης είναι life goals. Το άτομο αυτό προφανώς θα θεωρήσει μόδα οτιδήποτε παλευει να του εξηγήσει ότι η κυβέρνηση δεν είναι φίλος του. Γιατί αν το καταλάβει, θα καταρρεύσει το σύμπαν του. Και αυτό είναι τρομαχτικό. Αλλά είναι ωραίο να ξέρει πως όταν το σύμπαν του καταρρεύσει, εμείς που είμαστε της μόδας, θα είμαστε εκεί να το πιάσουμε.

Η μουσική, το show, η κυριαρχία του λόγου, στοιχεία θεάτρου-ντοκουμέντο, αλλά και η συμμετοχή σου και ως ηθοποιού χαρακτηρίζουν τη δουλειά σου. Ποιες είναι οι αναφορές σου ως καλλιτέχνη; 

Οι επιρροές μου είναι περισσότερο λογοτεχνικές και έρχονται λιγότερο από τις παραστατικές τέχνες. Ο τρόπος που χρησιμοποιει τον εαυτό του στα βιβλία του ο Cristopher Isherwood είναι σίγουρα μια πηγή έμπνευσης. Το ίδιο και ο Claus Mann. Και οι δυο τοποθετούν τον εαυτό τους στις ιστορίες τους συχνά με έναν τρόπο που κι εγώ αισθάνομαι ότι κάνω. Ο αφηγηματικός τρόπος γραφής του Hans Fallada επίσης με επηρεάζει στο πως γράφω. Από κει και πέρα, ο κωμικός Josh Thomas και το μη χιούμορ του είναι πυξίδα, οι ταινίες του Éric Rohmer, η Δήμητρα Παπαδόπουλου στους Απαράδεκτους αλλά και στα Εγκλήματα, οι ρεμπέτες και τα λόγια με τα οποία σύστηναν στο κοινό τα καινούρια τους τραγούδια είναι πράγματα που συχνά χρησιμοποιώ σαν αναφορές. 

"Το θέατρο παραμένει ένας ομοφοβικός χώρος"

Θέατρο των millennials, της gen z… Θεωρείς ότι αποτελείς κομμάτι μας σκηνής/ κοινότητας; Πώς βλέπεις να εξελίσσεται το θέατρο στο μέλλον; 

Το θέατρο παραμένει ένας ομοφοβικός χώρος, στον οποίοι οι γκει ηθοποιοί τρομάζουν να κάνουν coming out. Παραμένει ένας χοντροφοβικός χώρος καθως σε κανένα θέατρο δεν υπάρχει πρόβλεψη για καθίσματα ατόμων που δεν χωράνε στα ήδη υπάρχοντα. Παραμένει ένας τοξικός και μισογυνίστικος χώρος στον οποίο οι άντρες τεχνικοί στην πλειοψηφία τους συμπεριφέρονται υποτιμητικά σε γυναίκες σκηνοθέτιδες, φωτίστριες κτλ. Σίγουρα αρχίζουν να δημιουργούνται μη-τοξικά περιβάλλοντα σιγά σιγά, αλλά νομίζω ότι για να αλλάξει η κουλτούρα αυτή θα πάρει αιώνες. 

Προσωπικά έφυγα από τον "Σεισμό” τόσο συγκινημένη όσο και ταρακουνημένη, ήθελα να πάω τον έφηβο γιο μου να τη δει. Σκέφτηκες ποτέ ότι μπορεί να είναι κάπως διδακτική η παράσταση; 

Το κατάλαβα όταν αρχίσαμε τις παραστάσεις και ακούγαμε συχνά ότι άτομα που το είδαν θέλουν να το ξαναδούν για να φέρουν κόσμο που χρειάζεται να ακούσει αυτά που έχουμε να πούμε. 

Και ο "Καταποντισμός" που έρχεται στην Πειραματική Σκηνή Νέων Δημιουργών του Εθνικού Θεάτρου; Τι μας περιμένει εκεί; Με ποιον τρόπο δουλεύετε φέρνοντας την ιστορία της ομοφυλοφιλικής Αθήνας και των διεκδικήσεών της στη σκηνή; 

Στον καταποντισμό θα παρουσιάσουμε μαρτυρίες queer ατόμων από την Ελλάδα των δεκαετιών 70-80-90. Επιστολές που στέλνανε στο πρώτο λοατκι+ περιοδικό με τίτλο "Αμφί". Και θα είναι μια απάντηση σε όλα αυτά τα άτομα που λένε ότι γεμίσαμε σειρές στο νετφλιξ με γκει χαρακτήρες, ότι παντού πια υπάρχει και ένα queer storyline γιατί είναι μόδα. Δεν είναι έτσι. Υπήρχαμε πάντα, απλώς κανείς δεν έλεγε τις ιστορίες μας. Και ήρθε η ώρα αυτό να αλλάξει.