ΧΟΡΟΣ: We are prepared for tragedy / Η Σοφία Μαυραγάνη, ευτυχώς για μας, δεν μπορεί να κατανοήσει ένα κείμενο αν δεν το δει

"Μπορεί ο παρατονισμός, η επαναληπτικότητα, η εκφορά, αλλά και η συνεργασία δημιουργών από διαφορετικά επιστημονικά και καλλιτεχνικά πεδία να μας κινητοποιήσουν (να σκεφτούμε διαφορετικά);” γράφαμε για την τελευταία παράσταση-διάλεξη "A Live" της Σοφίας Μαυραγάνη νιώθοντας μέρος μιας συλλογικής δόνησης. Έχει λοιπόν πολύ ενδιαφέρον που η καλλιτεχνική υπεύθυνη της Πειραματικής Σκηνής Νέων Δημιουργών του Εθνικού Θεάτρου για τη φετινή σεζόν Κατερίνα Γιαννοπούλου επέλεξε για το πρόγραμμα τη νέα δουλειά της Μαυραγάνη, μιας χορογράφου που φέρνει τον θεωρητικό λόγο στη σκηνή με έναν απρόσμενα σωματικό και συν-αισθηματικό τρόπο διευρυνώντας τα όρια του κειμένου αλλά και της επιτέλεσης. Ειδικότερα, μια που στην παράσταση "ΧΟΡΟΣ: We are prepared for tragedy”, η οποία κάνει πρεμιέρα στις 2 Δεκεμβρίου, η Μαυραγάνη δουλεύει και πάλι σε συνεργασία με τη φιλόσοφο Έλενα Τζελέπη.

Σε αυτή την υβριδική παράσταση η Σοφία Μαυραγάνη ξεκινά από τους χορούς των αρχαίων τραγωδιών  για να θέσει σύγχρονους προβληματισμούς γύρω από τη συλλογική δράση και τη δυνατότητά της να διαμορφώνει κριτικές παρεμβάσεις, να διεκδικεί την κοινωνική αλλαγή και να απαιτεί το αδύνατο. Σε συνεργασία με την ομάδα των περφόρμερ - Αντώνης Αντωνόπουλος, Μαρία Βούρου, Νέγρος του Μοριά-Kevin Ansong, Μαρία Τσιμά, Αντιγόνη Φρυδά, Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη, Larry Gus (Παναγιώτης Μελίδης) και υπό τους ήχους της μουσικής του Larry Gus στήνει έναν αιρετικό χορό για τη σύγχρονη ελληνική τραγωδία πάνω σε ένα ένα συλλογικό κείμενο. 

Ποια ήταν η αφετηρία της παράστασης ΧΟΡΟΣ: WE ARE HERE PREPARED FOR TRAGEDY;

"Ξεκίνησα  από τον χορό στην αρχαία τραγωδία όπου έχουμε κάποια από τα πρώτα δείγματα σκηνικής συλλογικής δράσης -και μεγάλου βαθμού ομοιογένειας- για να φτάσω σε σύγχρονες φιλοσοφικές προσεγγίσεις και πρακτικές σχετικά με την λειτουργία των συλλογικοτήτων"

Αφετηρία της παράστασης είναι το ερώτημα πώς μπορεί να συνυπάρξει και να συλλειτουργήσει ένα σύνολο ατόμων το οποίο όμως δε χαρακτηρίζεται από ομοιογένεια αλλά αντίθετα στηρίζεται στην αναγνώριση και την ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και ικανοτήτων κάθε μέλους ξεχωριστά. Ξεκίνησα λοιπόν από τον χορό στην αρχαία τραγωδία όπου έχουμε κάποια από τα πρώτα δείγματα σκηνικής συλλογικής δράσης -και μεγάλου βαθμού ομοιογένειας- για να φτάσω σε σύγχρονες φιλοσοφικές προσεγγίσεις και πρακτικές σχετικά με την λειτουργία των συλλογικοτήτων. Η παράσταση είναι σε όλα τα επίπεδα ένα μεγάλο στοίχημα. Ήδη από το υλικό του έργου έχω προσπαθήσει να συμπεριλάβω ανομοιογενή στοιχεία: διαφορετικού ύφους κείμενα, μεταφράσεις, σκέψεις, διαφορετικές μουσικές, διαφορετικές παραστατικές φόρμες - χορός, θέατρο, μουσική, συναυλία - και διαφορετικοί/ες μεταξύ τους ερμηνευτές/τριες Η διατήρηση και ο σεβασμός σε αυτή την ανομοιογένεια είναι η μεγάλη πρόκληση και δυσκολία αυτής της παράστασης.

Σε ποιόν χορό και ποιά τραγωδία αναφέρεται ο τίτλος;

Ο "χορός" στο τίτλο υποδηλώνει τον πρωταγωνιστή του έργου. Εκφράζεται έτσι η αντίστιξη μεταξύ της ανώνυμης ταυτότητας των ατόμων μιας συλλογικότητας σε σχέση με την επώνυμη, "ηρωική" ιδιότητα των πρωταγωνιστών. Σε δεύτερο επίπεδο υπονοείται ο χορός, ως τέχνη, που είναι συνήθως ο αδύναμος κρίκος των παραστατικών τεχνών. Η τραγωδία που αναφέρεται στον τίτλο είναι η εν δυνάμει τραγωδία που μπορεί να βρει τον καθένα και την καθεμιά μας.

Η αναμέτρηση με τον θεωρητικό λόγο

Στην προηγούμενη σου δουλειά "A Live" εισήγαγες μια διεπιστημονική μεθοδολογία, όπου η επεξεργασία θεωρητικών και άλλων κειμένων αποτελεί μέρος της επιτελεστικής διαδικασίας. Εδώ κινήθηκες σε ανάλογα μονοπάτια; Με ποιόν τρόπο (ξανα)συνεργάζεσαι με τη φιλόσοφο Ελένη Τζελέπη;

Ναι, η έρευνα, η διαδικασία και η συνολική εμπειρία του A Live αποτέλεσαν οδηγό και σημείο αναφοράς για τη δημιουργία της νέας παράστασης. Είναι ένα πεδίο ανεξερεύνητο ακόμα για μένα/εμάς και είναι μεγάλη πρόκληση η αναμέτρηση με τα ακαδημαϊκά κείμενα. Πόσο μάλλον η σύνθεση και η "συνύπαρξή" τους με τα χορικά αρχαίων τραγωδιών. Η συνεργασία με την Έλενα Τζελέπη ήταν και είναι πολύτιμη και καθοριστική. Όχι μόνο όσον αφορά στην κατεύθυνση της έρευνας σχετικά με τα κείμενα, τους/τις συγγραφείς και  την πορεία των ιδεών και της σκέψης  μέσα σε όλους αυτούς τους αιώνες, όχι μόνο για τις συζητήσεις και την ανάλυση των δυσνόητων εννοιών και διατυπώσεων με τις οποίες ήρθαμε αντιμέτωποι/ες αλλά και για εκείνα τα διακριτικά σχόλια και παρατηρήσεις που γίνονται τη στιγμή που δεν το περιμένεις και προκαλούν μια βαθιά μετατόπιση στο τρόπο σκέψης που ξαφνιάζει, ταράζει και τελικά ενθουσιάζει. 

Στο "A Live" νιώσαμε να γινόμαστε μέρος μιας, στιγμιαίας έστω, συλλογικής δόνησης και διεκδίκησης. Πιστεύεις στη μετασχηματιστική δυνατότητα της τέχνης, στις μετατοπίσεις που μπορεί να επιφέρει ως προς τις ευρύτερες κοινωνικοπολιτικές διεκδικήσεις;

"Έχοντας το ρόλο της δημιουργού, της "αρχηγού" του σχήματος, η μεγαλύτερη μου διεκδίκηση είναι η άρνηση της άσκησης εξουσίας που απορρέει και αναμένεται από τη θέση αυτή".

Αχ είναι πολύ δύσκολη η απάντηση. Δεν είμαι πολύ αισιόδοξη γενικά και νομίζω ότι καλλιτεχνικά, και όχι μόνο, "βρισκόμαστε σε δύσβατο πεδίο". Η επιλογή όμως της λέξης στιγμιαία στην ερώτησή σου, δημιουργεί ένα χώρο και χρόνο συμπύκνωσης και δυνατότητας. Στο επίπεδο της παράστασης, πρόθεση μου είναι η ανακάλυψη της κινητικότητας και μαχητικότητας των προβληματισμών που θέτουν τα κείμενα, η διαφύλαξη της "ανοιχτότητας" των νοημάτων και η ανάδειξη της πολυπρισματικότητας των αναγνώσεων. Η αντίσταση στο ένα και μοναδικό. Αν όμως κάπου μπορώ να εντοπίσω μια δυνατότητα μετασχηματισμού είναι στις διαδικασίες, στις σχέσεις που καλλιεργούμε, στους όρους που δουλεύουμε, υπάρχουμε και συν-δημιουργούμε. Έχοντας το ρόλο της δημιουργού, της "αρχηγού" του σχήματος, η μεγαλύτερη μου διεκδίκηση είναι η άρνηση της άσκησης εξουσίας που απορρέει και αναμένεται από τη θέση αυτή. Στο έργο ακούγεται η φράση της Αθηνάς Αθανασίου: How can we change the world without taking the power. Σίγουρα δε θα αλλάξει τον κόσμο η άρνησή μου να ασκήσω εξουσία, ούτε η θέαση της παράσταση. Μόνο θα μας προβληματίσει. 

Αντιμετωπίζοντας τα κείμενα χορογραφικά

Ο λόγος, η εκφορά, η μουσικότητα σε έχουν απασχολήσει εξίσου θα έλεγα με την κίνηση, την σωματικότητα. Διαχωρίζεις αυτές τις πτυχές στο έργο σου ή θεωρείς ότι αποτελούν μέρος του χορού; Πως θα περιέγραφες τη μεθοδολογία σου;

Έχω μεγάλη δυσκολία να κατανοήσω ένα κείμενο αν δε το δω. Η δυσκολία αυτή με οδηγεί/αναγκάζει σε εναλλακτικούς τρόπους επεξεργασίας των κειμένων. Τα αντιμετωπίζω χορογραφικά. Για να καταλάβω το νόημα μια φράσης πρέπει να συνδεθώ με τον ήχο και την κίνησή της. Για μένα, μόνο όταν επιτυγχάνεται η ακριβής ισορροπία ήχου και κίνησης μπορεί ένα κείμενο να ξεφύγει, να γίνει εμπειρία. Δεν ξέρω αν υπάρχει μεθοδολογία. Υπάρχει ένστικτο και εμπιστοσύνη σε αυτό που υπάρχει πίσω από το νόημα. Δεν πιστεύω στις λέξεις δηλαδή, δεν μου λένε τίποτα σκέτες. 

Το (συλλογικό) πένθος αποτελεί σύμπτωμα πέραν της κοινωνίας μας και της τοπικής καλλιτεχνικής σκηνής την ίδια στιγμή που ο τρόπος ζωής μας δεν μας επιτρέπει να βρούμε τον χρόνο για να βιώσουμε τα διαφορετικά στάδια του πένθους. Με ποιον τρόπο επεξεργάζεται το πένθος η παράσταση; Υπάρχει χώρος για την απόλαυση/χαρά; 

Οι μεγαλύτερες τραγωδίες σχετίζονται με το θάνατο. Με το τρόπο που κάποιος/α, συνήθως ο ήρωας ή η ηρωίδα, φεύγει από τη ζωή και με το τρόπο με τον οποίο θρηνείται. Στο "A Live" δεν τόλμησα να μπω σε αυτές τις έννοιες, αν και ήταν βασικές στο μεγαλύτερο μέρος της βιβλιογραφίας που διάβασα. Στο "ΧΟΡΟΣ: we are here prepared for tragedy", η έννοια του πένθους δε μπορούσε να απουσιάζει. Λέω έννοια γιατί δε θα δούμε κανένα και καμία να θρηνεί στη σκηνή. Δεν υπάρχει αναπαράσταση. Η θεωρητική προσέγγιση του πένθους, παρέα με άλλες εξίσου σημαντικές για το προσδιορισμό της ζωής έννοιες, φτιάχνουν το δικό τους σκηνικό παιχνίδι. Ναι υπάρχει χώρος για απόλαυση και χαρά. Στη δική μου κοσμοθεωρία η χαρά θα έπρεπε να είναι βασικό αίτημα και διεκδίκηση. 

Ποιού/ποιάς η τραγωδία είναι άξια να θρηνηθεί;
Θα αντιστρέψω την ερώτηση λέγοντας ποια τραγωδία είναι άξια να βιωθεί. 

"Δεν αντέχω να βλέπω το άτομο να ισοπεδώνεται μέσα στην ομάδα"

Γιατί επιστρέφεις στην αρχαία τραγωδία;

Η ιδέα να ασχοληθώ με τον χορό/chorus πρoέκυψε από τη χορογραφική ανησυχία/πρόκληση μου σχετικά με το πώς χορογραφείται ένα σύνολο. Το ερώτημα του πώς τα σώματα συνυπάρχουν στη σκηνή συνδέεται άμεσα για μένα με το πώς τα σώματα συνυπάρχουν ιδανικά στην κοινωνία. Τα έργα μου δεν έχουν ξεπεράσει τους τέσσερις ερμηνευτές γιατί δεν αντέχω να βλέπω το άτομο να ισοπεδώνεται μέσα στην ομάδα. Η σύνθεση ανομοιογενών στοιχείων όταν θέλεις να αποφύγεις το χάος και να ορίσεις μια νέα λειτουργικότητα μπορεί να είναι τραγική. Ίσως έτσι να συνδέομαι και με τη τραγωδία. 

Σε τι κείμενα βασίστηκε το πολυφωνικό έργο;

Χορικά τραγωδιών σε διαφορετικές μεταφράσεις, κείμενα και σκέψεις που προέκυψαν μέσα από την έρευνα και την ανάγνωση βιβλίων κυρίως των Αθηνά Αθανασίου, Φρεντ Μοτεν, Τζούντιθ Μπάτλερ και Έλενα Τζελέπη. 

Αποτελεί κατάκτηση η ένταξη μιας χορευτικής performance στο πρόγραμμα της Πειραματικής Σκηνής Νέων Δημιουργών του Εθνικού Θεάτρου; Τι πιστεύεις ότι θα μπορούσε να βελτιωθεί στην κατεύθυνση της ενδυνάμωσης των χορογράφων και χορευτών στη χώρα μας; 

Αν και δεν είναι αμιγώς χορευτική η παράσταση και νιώθω μεγάλη ανακούφιση που δε χρειάζεται να οριστεί κάπως, η ένταξη μιας χορογράφου στο προγραμματισμό του Εθνικού Θεάτρου είναι ίσως κάτι, ίσως και όχι. Εννοώ ότι αν και υπάρχει μια δυναμική στους τύπους, δε με ενδιαφέρει να δω τη συμμετοχή αυτή τυπικά. Πραγματικά πιστεύω ότι είναι μόνο κέρδος για οποιαδήποτε άλλη τέχνη η συνεργασία και η τριβή με το χορό και τους ανθρώπους του. Υπάρχει μια γείωση στο χώρο του χορού που μπορεί να ενδυναμώσει και να απογειώσει.