© Miltos Pantelias - Irini Gonou
Στις 17 και 18 Αυγούστου, το αρχαίο θέατρο της Μήλου πρόκειται να υποδεχτεί μία ιδέα της μουσικού Κατερίνας Φωτεινάκη, που συνδυάζει τον Όμηρο με ένα ιδιαίτερο είδος... τραπουλόχαρτων. Ο λόγος είναι για τα "Ταρώ του Οδυσσέα", σε σκηνοθεσία της Αγλαΐας Παππά, που παρουσιάζονται δωρέαν στο πλαίσιο του θεσμού "Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός". Η Φωτεινάκη, που έχει αναλάβει την καλλιτεχνική διεύθυνση αλλά και θα ερμηνεύσει παίζοντας μουσική, μας μίλησε για το δέος της προς την Οδύσσεια, τα ταρώ, την πολιτισμική αποκέντρωση και τον υπερτουρισμό, ενώ μας αποκάλυψε και ποιο φύλλο θα ήθελε να τραβήξει η ίδια.
Γιατί επιλέξατε να ασχοληθείτε με την "Οδύσσεια”;
Ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με την Οδύσσεια στο πρωτότυπο, όταν ήμουν πρωτοετής στη Φιλολογία. Δέος! Με το προνόμιο της σχέσης της μητρικής μου γλώσσας με την αρχαία, πέρασα σχετικά ανώδυνα από την αττική διάλεκτο που μαθαίναμε στο Λύκειο, στην κατανόηση της ομηρικής, η πυκνότητα της οποίας είναι συγκλονιστική. Για να μεταφράσεις έναν μόνο ομηρικό στίχο, γράφεις δύο και τρεις γραμμές. Για να αποδώσεις ένα μόνο επίθετο, θες μια ολόκληρη πρόταση. Και τι να πρωτοπεί κανείς για τη δραματουργία της Οδύσσειας; Τη διαχείριση του χρόνου; Τη μετρική;
Λίγο-πολύ όλοι διαβάσαμε κάποτε την Οδύσσεια (έστω και αποσπάσματα). Η έκπληξη δεν είναι η πρώτη φορά. Αλλά οι επόμενες· κάθε φορά ανακαλύπτει κανείς καινούργια πράγματα, που δεν είχε προσέξει την προηγούμενη. Σε όλα τα επίπεδα, τεχνικά ή νοηματικά. Είναι μια πηγή, αστείρευτη, στην οποία μπορεί να ανατρέξει να αντλήσει ό,τι είναι κάθε φορά έτοιμος. Η πολυεπίπεδη αυτή διάσταση της Οδύσσειας με έκανε να θέλω να προσπαθήσω να βρω ένα δημιουργικό σοκάκι για να την προσεγγίσω και μουσικά. Και αυτό, ώστε να μπορέσει ο κάθε θεατής να "πάρει” ό,τι θέλει για τον εαυτό του από την προσέγγισή μας.
Πώς προέκυψε η σύλληψη της χρήσης των ταρώ και πώς αυτά θα λειτουργήσουν μέσα στην παράσταση;
Δεν θα τολμούσα να αγγίξω απευθείας το κείμενο της Οδύσσειας ως μουσικός. Χρειάζεται κάποια άλλη συνθετική διάνοια, που δεν την έχω, και μια φόρμα λόγια, συμφωνική ή οπερατική. Εγώ προέρχομαι από την τραγουδοποιία και το μουσικό θέατρο κι έχω για μουσικά εργαλεία πιο απλά υλικά. Για να μπορέσω να την προσεγγίσω χωρίς να την προδώσω, προσπάθησα να βρω ένα πρίσμα μέσα από το οποίο θα μπορούσε να υπάρχει η Οδύσσεια σαν ανάμνηση, δεδομένου ότι ο μύθος είναι γνωστός, με τρόπο συνειδητό ή υποσυνείδητο.
Η αγωνία μου είναι μην βρεθούμε να παίζουμε μπροστά σε ένα κοινό που αποτελείται κυρίως από ξένους τουρίστες.
Σε κάποιου είδους συλλογικό υποσυνείδητο απευθύνονται και οι κάρτες του Ταρώ, μέσω των αρχετυπικών μορφών που αποτυπώνονται σε αυτές. Το προσωπικό μου ταξίδι από τον απόλυτο σκεπτικισμό μέχρι τον θαυμασμό των συμβολισμών και την έμπνευση από τον κόσμο των Ταρώ είναι μια μεγάλη ιστορία, μια ολόκληρη -άλλη- κουβέντα. Η κατάληξη είναι πως, σε απόλυτη σύμπλευση, αν και δούλευαν από απόσταση, 4 άνθρωποι (η ποιήτρια Παυλίνα Παμπούδη, η Daisy Masini, σύμβουλος για το Ταρώ, η Αγλαϊα Παππά στη δραματουργία, κι εγώ στο συντονισμό όλου αυτού του εγχειρήματος και τη μουσική) γράψαμε ένα έργο στο οποίο περνούν σε πρώτο πλάνο τα Ταρώ και λένε αυτά την ιστορία.
Η αισθητική των ταρώ φαίνεται ότι επηρεάζει ακόμη τη σύγχρονη εικαστική παραγωγή και όχι μόνο. Πιστεύετε, ίσως, ότι στην τεχνοκρατική εποχή μας, υπάρχει μια ανάγκη στροφής προς την πνευματικότητα;
Δύσκολο, πολύ δύσκολο να σας απαντήσω γενικευμένα για την εποχή μας· δεν είμαι σίγουρη ότι την καταλαβαίνω ή ότι είμαι απολύτως ευθυγραμμισμένη με αυτήν. Πιστεύω πάντως πως η ενασχόληση με την Τέχνη, ιδίως με τη δημιουργία, είναι per se μια πνευματική διαδικασία, άρα ίσως αυτή η διάσταση της δημιουργίας να ωθεί και το ίδιο το έργο σε μια τέτοια κατεύθυνση.
Το έργο θα παιχτεί στο αρχαίο θέατρο της Μήλου. Πώς πιστεύετε θα αλληλεπιδράσει με την παράσταση αυτός ο ιδιαίτερος χώρος με τη θέα στη θάλασσα;
Είναι μαγικό το μέρος. Συμπτωματικά, πριν μια δεκαετία έκανα τη μουσική για μια μικρού μήκους ταινία της Εφορείας Αρχαιοτήτων που έγινε για αυτό το θέατρο και τις εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης. Σαν κάτι από τότε να με καλούσε εκεί. Μετά από κάποια χρόνια δέχτηκα πρόταση από την Πειραματική Σκηνή Μήλου να συμμετάσχω σε ένα καλοκαιρινό Φεστιβάλ. Και ξανά μετά από 3 χρόνια. Μια ιστορία αγάπης δηλαδή με το νησί. Και επιστροφής. Σαν τον Οδυσσέα.
Η ομάδα της Πειραματικής Σκηνής Μήλου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να τολμήσουμε να προτείνουμε την παραγωγή μας στον τόπο τους. Έτσι, με μεγάλη χαρά περιμένουμε τον ερασιτεχνικό τους θίασο να ανοίξει την παράσταση, με ένα μικρό θεατρικό που έγραψε για την περίπτωση η Παυλίνα Παμπούδη, σε διδασκαλία Καλλιρρόης Μυριαγκού. Σε αυτό θα συμμετάσχουν και κάποιοι επαγγελματίες, κάτοικοι της Μήλου, όπως η Φιλιώ Λούβαρη. Επίσης μας τιμά και μας εμψυχώνει η υποστήριξη από το Δήμο της Μήλου και ανυπομονούμε να βρεθούμε στο νησί.
Και πώς δένει με όλα τα στοιχεία η μουσική, την οποία γράψατε αλλά και θα ερμηνεύσετε ζωντανά;
Η δραματουργία που φτιάξαμε ώστε να αφηγηθούμε την Οδύσσεια μέσω των Ταρώ, μας έδωσε ταυτόχρονα ένα αυστηρό πλαίσιο αλλά και μια μεγάλη ελευθερία για τη μουσική. Τι εννοώ;
Η έκπληξη με την Οδύσσεια δεν είναι η πρώτη φορά. Αλλά οι επόμενες· κάθε φορά ανακαλύπτει κανείς καινούργια πράγματα.
Φανταστείτε ένα παιχνίδι με αυτούς τους κανόνες: ένας-ένας, οι βασικοί ήρωες της Οδύσσειας πηγαίνουν σε μια... μάντισσα (την Αγλαΐα Παππά) σε κρίσιμα σημεία της ιστορίας, και της ζητούν να "ριξει τα χαρτιά". Η κάθε αρκάνα του Ταρώ (22 είναι οι κύριες) έχει ένα δικό της μουσικό θέμα -εμπνευσμένο από τα οπτικά στοιχεία και την ερμηνεία της κάρτας- και κάθε φορά που εμφανίζεται μία κάρτα, οι μουσικοί (ο Άντης Σκορδής και εγώ) παίζουμε το θέμα της -και των συνδυασμό των μουσικών θεμάτων όταν είναι πολλές οι κάρτες- ενόσω η φωνή της Αγλαΐας Παππά λέει τις διφορούμενες "μαντείες". Οι "μαντείες" είναι γραμμένες με τέτοιον ιδιοφυή τρόπο από την Παυλίνα Παμπούδη, ώστε να μην ξέρουμε αν είναι η μάντισσα που μιλάει ή ο ήρωας που ρωτάει.
Σε σημεία που η δράση το επιβάλλει, εμείς οι ίδιοι καταπατάμε τους κανόνες μας και μπαίνουμε στη Οδύσσεια, κι έτσι προκύπτει πχ το "Τραγούδι της Κίρκης" ή ένας ορφικός ύμνος που λέει ο Οδυσσέας, ή ένα τραγούδι-έκπληξη της Ναυσικάς. Ολα με μια παιγνιώδη διάθεση. Στο παιχνίδι μας, βέβαια, αυτό, καθοριστικό ρόλο παίζει ο Παντελής Μάκκας (video art), που με τις ποιητικές του εικόνες αμβλύνει τα όρια μεταξύ της πραγματικότητας και του ονείρου. Η κάμερά του γίνεται η σχεδία για το προσωπικό ταξίδι του θεατή όσο αυτός παρακολουθεί το ταξίδι του Οδυσσέα και η πυξίδα και των δύο μέσα στον περιπετειώδη κόσμο του Ταρώ.
Μιας και η παράσταση ανήκει στο πρόγραμμα "Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός”, πόσο σημαντική θεωρείτε την πολιτιστική αποκέντρωση στις μέρες μας;
Ζω στη Γαλλία εδώ και 18 χρόνια. Και η πιο μικρή πόλη έχει Δημόσιο (δωρεάν) Ωδείο, δημοτικό θέατρο και ο Δήμος διοργανώνει τουλάχιστον 1 Φεστιβάλ το χρόνο. Κάθε φορά που με καλούν σε κάποια όχι τόο γνωσστή πόλη να παίξω, θαυμάζω την πολιτική πολιτιστικής αποκέντρωσης των Γάλλων και κάνω με λύπη τη σύγκριση με την Ελλάδα.
Θεωρώ πολύ μεγάλο βήμα την ύπαρξη στην Ελλάδα ενός ετήσιου θεσμού που στόχο έχει να υπάρξουν παραστάσεις διαφόρων ειδών εκτός αστικών κέντρων και μάλιστα σε αρχαιολογικούς χώρους. Και είμαι περήφανη που συμμετέχω σε αυτό.
Η αγωνία μου, στην περίπτωση της δικής μας παράστασης, δεδομένων των τιμών των καταλυμάτων στα νησιά και των ακτοπλοϊκών εισιτηρίων, είναι μην βρεθούμε να παίζουμε μπροστά σε ένα κοινό που αποτελείται κυρίως από ξένους τουρίστες. Είναι πολύ στενάχωρο οι κάτοικοι της Ελλάδας να μην μπορούν πια να ταξιδέψουν στα νησιά της.
Τέλος, αν μπορούσατε να τραβήξετε εσείς μια κάρτα τώρα, με γνώμονα το μέλλον σας, ποια θα θέλατε να είναι αυτή;
Τι ωραία ερώτηση! Ξεκάθαρα θα ήθελα το χαρτί της ισορροπίας, της ίασης, της αρμονίας και της συμφιλίωσης των αντιθέτων, δηλαδή την κάρτα La Tempérance.
Πληροφορίες-προκρατήσεις: allofgreeceone.culture.gov.gr.
Διαβάστε Επίσης
