©Christophe Raynaud de Lage για την Comédie Française και το Φεστιβάλ της Αβινιόν
Στην κεντρική σκηνή της Comédie Française, οι εφτά ηθοποιοί και οι υπόλοιποι συντελεστές της παράστασης "Εκάβη, όχι Εκάβη" προετοιμάζουν πυρετωδώς την παράσταση που, μετά την πρεμιέρα στο Φεστιβάλ της Αβινιόν, θα παρουσιαστεί στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου (26-27/7). Λίγα χρόνια μετά την θριαμβευτική κάθοδο του μακροβιότερου γαλλικού θεάτρου στην αργολική ορχήστρα με τη σύμπτυξη δύο ευριπίδειων τραγωδιών ("Ηλέκτρα/Ορέστης", σε σκηνοθεσία του Ίβο βαν Χόβε, το 2019), ετοιμάζονται για ένα ακόμη μεγάλο στοίχημα, αυτή τη φορά σε σκηνοθεσία του Τιάγκο Ροντρίγκες. Ο Πορτογάλος σκηνοθέτης και νέος Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Φεστιβάλ της Αβινιόν έχει προκαλέσει ήδη το ενδιαφέρον μας στην Ελλάδα, με τελευταίο παράδειγμα την προβοκατόρικη "Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες", που είδαμε τον περασμένο χειμώνα στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση.
Στη μέση της σκηνής, γύρω από ένα τραπέζι πρόβας, οι ηθοποιοί, ντυμένοι με μαύρα σύγχρονα ρούχα, διαβάζουν τη σκηνή από την "Εκάβη" του Ευριπίδη, όπου η βασίλισσα της Τροίας συγκρούεται με τον Πολυμήστορα, βασιλιά της Θράκης. Η εντύπωση πως πετύχαμε τους ηθοποιούς στο στάδιο της ανάγνωσης είναι εσφαλμένη, καθώς πρόκειται για σκηνή της παράστασης που στήνει μεθοδικά ο Ροντρίγκες, μετασχηματίζοντας την ευριπίδεια τραγωδία σε ένα νέο κείμενο που ενσωματώνει μια σύγχρονη, αληθινής αφετηρίας, ιστορία. Και να που, πράγματι, στην αμέσως επόμενη σκηνή το κλίμα αλλάζει, οι ηθοποιοί εγκαταλείπουν τα μυθικά πρόσωπα για να ενδυθούν κάποιους σύγχρονους ανθρώπους, αντιμέτωπους με νέα ζητήματα, που όμως βρίσκουν την αντιστοιχία τους με αυτά του τραγικού κειμένου. Εμείς από την πλευρά μας παρακολουθούμε τη δημιουργία μιας παράστασης που κινείται σε τρία παράλληλα επίπεδα: η ιστορία αφορά μια σημερινή ηθοποιό, τη Νάντια, η οποία, ενώ βρίσκεται σε πρόβες της ευριπίδειας τραγωδίας, έρχεται αντιμέτωπη με ένα σημαντικό προσωπικό ζήτημα, καθώς ανακαλύπτει πως ο αυτιστικός γιος της κακοποιείται από το προσωπικό του ιδρύματος που τον φιλοξενεί.
Το έργο του Ροντρίγκες αποτελεί μια σύνθετη κατασκευή που παντρεύει το πρωτότυπο έργο, το θέατρο μέσα στο θέατρο και την ιστορία της Νάντιας κι έτσι κινείται συνεχώς μεταξύ του πραγματικού και του μυθολογικού χρόνου. Με τη σειρά τους, οι ηθοποιοί καλούνται να αντεπεξέλθουν σε μια προκλητική, συνεχώς μεταβαλλόμενη, ερμηνευτική συνθήκη, κι εμείς δεν μπορούμε να μην αναρωτηθούμε πόσο απαιτητική είναι η ερμηνεία μιας τέτοιας παράστασης. "Αυτό που είδατε δεν είναι παρά η ερμηνευτική διαδικασία, το πώς δουλεύει ένας ηθοποιός", μας λέει η Ελσά Λεπουάβρ, που ερμηνεύει τη Νάντια/Εκάβη, και συνεχίζει: "Στην πραγματικότητα, ο ρόλος είναι ένας, απλώς έχει πολλές αποχρώσεις". Οι εμπειρότατοι ηθοποιοί της Comédie αισθάνονται ενθουσιασμένοι και σίγουροι για τη συνεργασία τους με τον Πορτογάλο σκηνοθέτη κι ένας από τους λόγους έχει να κάνει με τη διαδικασία της συγγραφής. Το τελικό κείμενο, όπως το συνηθίζει ο Ροντρίγκες, προέκυψε από τη συνεργασία του με τους ηθοποιούς: "Κάθε φορά γράφω για τους ηθοποιούς με τους οποίους δουλεύω, και το συγκεκριμένο έργο προέκυψε κατά το ένα τρίτο από αυτούς", μας λέει, ενώ ο Λοΐκ Κορμπερί, που ερμηνεύει τον Πολυμήστορα και τον γενικό γραμματέα της κυβέρνησης, συμπληρώνει: "Πρόκειται για το έργο αυτής της ομάδας. Με άλλους ηθοποιούς, θα ήταν άλλο έργο".
Η αναθεωρημένη οπτική πάνω στην αρχαία τραγωδία απασχολούσε πάντα τον Ροντρίγκες, όπως μας εξηγεί ο ίδιος, ακόμη κι όταν δεν παρενέβαινε κειμενικά σε αυτή. Θεωρεί ότι τα αρχαία ελληνικά κείμενα αποτελούν ένα "κοινό κτήμα στο οποίο μπορούμε να συναντηθούμε" και όπως αποκάλυψε, όταν στο παρελθόν ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου στη Λισαβόνα, συμπεριέλαβε αρχαίες τραγωδίες στο ρεπερτόριο προκειμένου να προσελκύσει νέο και νεανικό κοινό. Γιατί όμως τώρα την "Εκάβη" και γιατί τη συγκεκριμένη σύγχρονη ιστορία; Η αρχική ιδέα του ήταν να δημιουργήσει μια παράσταση για μια ηθοποιό που, ενώ βρίσκεται σε πρόβες μιας τραγωδίας, αντιμετωπίζει ένα προσωπικό ζήτημα. Αυτή την ιδέα ήρθε να συναντήσει η σκανδαλώδης υπόθεση που ξέσπασε στην Ελβετία όσο αυτός ετοίμαζε εκεί μία παράσταση, δηλαδή η αποκάλυψη της κακοποίησης αυτιστικών παιδιών που βρίσκονταν σε κρατικά ιδρύματα και τον αγώνα των δικών τους για απόδοση δικαιοσύνης. "Όταν αποφάσισα να γράψω ένα έργο για την υπόθεση, διερωτήθηκα ποια τραγωδία θα ταίριαζε και αμέσως απάντησα: η 'Εκάβη', φυσικά", λέει χαρακτηριστικά. "Έχουμε να κάνουμε με μια μητέρα οργισμένη, που θέλει να υπερασπιστεί το παιδί της. Και βέβαια τίθεται το θέμα της δικαιοσύνης, όπως και το θέμα της αποτυχίας του δικαστικού μηχανισμού: η ηρωίδα μου αναγκάζεται να παρακάμψει το σύστημα για να βρει το δίκιο της", εξηγεί. Μάλιστα, η Νάντια "βγαίνει από την αυστηρά προσωπική της ιστορία και εκπροσωπεί μια μεγαλύτερη, συλλογικότερη μάχη απέναντι στο κράτος", συμπληρώνει η Λεπουάβρ.
Πρόκειται, λοιπόν, για ένα πολιτικό έργο, μια πολιτική παράσταση; "Η προσέγγισή μου είναι τόσο πολιτική όσο του Ευριπίδη, που είπε πως ακόμη και στον πόλεμο πρέπει να τηρούνται κάποιοι ηθικοί νόμοι, να προστατεύονται οι ευάλωτοι", απαντάει ο Ροντρίγκες. "Στο έργο έχουμε μια βασίλισσα που γίνεται σκλάβα, που χάνει σχεδόν όλη την οικογένειά της και ο Ευριπίδης λέει ότι ακόμη και στον πόλεμο, υπάρχουν κάποια όρια που δεν μπορείς να ξεπεράσεις, γιατί εξακολουθεί να αποτελεί έγκλημα. Και ξέρετε ότι το γράφει αυτός κάποιος που έζησε σε εποχές πολέμου, λέγοντας ότι ο ηττημένος από τον Έλληνα έχει δικαιώματα στο ελάχιστο της δικαιοσύνης. Κατά κάποιον τρόπο, λοιπόν, ο Ευριπίδης επινόησε το διεθνές και ανθρωπιστικό δίκαιο αιώνες πριν τη Σύμβαση της Γενεύης. Το βρίσκω πολύ πιο πολιτικό από αυτό που κάνω εγώ".
Κάτι που επίσης γίνεται φανερό ήδη από την πρόβα είναι πως τα μοντέρνα στοιχεία είναι διάσπαρτα στην παράσταση, όχι μόνο επειδή έχει προκύψει ένα νέο κείμενο. Οι μουσικές επιλογές που πλημμυρίζουν τη σκηνή αντλούνται από τη soul και το έργο του Ότις Ρέντινγκ κι επίσης στη σκηνή δεσπόζει ένα επιβλητικότατο σκηνικό, ένας τεράστιος καλυμμένος όγκος που σύντομα θ’ αποκαλύψει το άγαλμα ενός σκύλου, που αντλεί μάλιστα την έμπνευσή του από τον σκύλο του Μέγα Αλέξαδρου, μία ελληνική ράτσα που έχει εκλείψει. Όπως μας αποκάλυψε ο Ροντρίγκες, συχνά το κείμενο της παράστασης γράφεται αφότου κατασταλάξουν στη σκηνογραφική ιδέα, η οποία εδώ έχει πολλαπλή σημασία καθώς συνομιλεί με το ευριπίδειο κείμενο και με την αρχαία προφητεία που θέλει την Εκάβη να μεταμορφώνεται σε μια "σκύλα με φλογισμένα μάτια". Ταυτόχρονα, το σκηνικό αναπαριστά με λοξό τρόπο τα στοιχεία της πέτρας και της μνημειακότητας με τα οποία είναι συνυφασμένη η αρχαία τραγωδία και τα αρχαία θέατρα, ενώ παραπέμπει και στα συντρίμμια που αφήνει ένας πόλεμος.
Τον προβληματίζει, λοιπόν, το γεγονός ότι αυτή η σύγχρονη ανάγνωση της τραγωδίας θα παρασταθεί στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου; Για τους ηθοποιούς, η προηγούμενη εμπειρία τούς κάνει να αδημονούν, όχι όμως χωρίς κάποια αγωνία. "Τότε ερχόμασταν να πούμε μια δική σας ιστορία κι έτσι, ενώ περίμενα πολλά, αυτό που δεν περίμενα ήταν η τόσο θερμή ανταπόκριση", θυμάται ο Κορμπερί, που είχε υποδυθεί τον Πυλάδη. Μας εξηγεί πως η μουσική ενέργεια εκείνης της παράστασης την έκανε να φτάσει στις κερκίδες και να συμπαρασύρει τους θεατές, ενώ "η τωρινή παράσταση είναι πιο εσωτερική, και η πρόκληση είναι να κατέβει το κοινό σε εμάς". Ο Ροντρίγκες πάντως, που ούτως ή άλλως πρεσβεύει πως "οι εθνικές δραματουργίες αποτελούν κληρονομιά, όχι ιδιοκτησία" δεν φοβάται τις διαμάχες που μπορεί να ξεσπάσουν. Αντιθέτως του αρέσουν τα θεατρικά debates – "αρκεί να μην παρερμηνεύονται οι προθέσεις μου", διευκρινίζει. "Αν δεν μου άρεσαν, δεν θα αναλάμβανα τη διεύθυνση του Φεστιβάλ της Αβινιόν, του φεστιβάλ με τα περισσότερα σκάνδαλα στην ιστορία του", προσθέτει χαρακτηριστικά. Μας αποκαλύπτει, μάλιστα, πως ο τίτλος "Εκάβη, όχι Εκάβη" επιλέχτηκε κυρίως επειδή η παράσταση θα παιχτεί στην Επίδαυρο, ίσως ως "προειδοποίηση" ή εξήγηση προς τους Έλληνες θεατές: "Η παράσταση είναι και δεν είναι η 'Εκάβη'. Δεν είναι η 'Εκάβη' του Ευριπίδη, είναι όμως μια Εκάβη'", λέει και εξηγεί πως η παράστασή του δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση πρόταση για το πώς πρέπει να ανεβαίνει το τραγικό είδος. Εξάλλου, αντιμετωπίζει την τραγωδία ως φίλτρο για να διαβάζει τον σημερινό κόσμο: "Με ρωτούν αν θεωρώ την ελληνική τραγωδία σύγχρονη. Αυτή είναι μια ανόητη ερώτηση˙ δεν είναι αυτό το θέμα, το θέμα είναι ο κόσμος μας. Όταν παίρνουμε την τραγωδία και κοιτάμε μέσα από αυτήν τον κόσμο, αυτός εξακολουθεί να βγάζει νόημα; Αυτό είναι το ερώτημα".
Ποια είναι η Comédie Française
Πρόκειται για το παλαιότερο ενεργό θέατρο της Γαλλίας και μάλλον ολόκληρης της Ευρώπης. Ιδρύθηκε το 1680, όταν με διαταγή του Λουδοβίκου 14ου συνενώθηκαν οι δύο θίασοι της χώρας, έναν εκ των οποίων είχε ιδρύσει ο Μολιέρος. Ονομάστηκε "Γαλλική Κωμωδία" για να διαχωριστεί από την "Ιταλική Κωμωδία", δηλαδή τον ιταλικό θίασο που δραστηριοποιούνταν εκείνη την εποχή στο Παρίσι, και για χρόνια είχε την αποκλειστική δικαιοδοσία να ανεβάζει έργα του Μολιέρου και των Γάλλων κλασικών. Είναι το μόνο γαλλικό θέατρο με σταθερό θίασο, ακολουθεί την πρακτική του εναλλασσόμενου ρεπερτορίου και κάποιες από τις παραστάσεις παραμένουν στο ρεπερτόριό του επί δεκαετίες. Τη λειτουργία της διέπει η αρχή της ισοτιμίας των μελών, ενώ τα μέλη γίνονται δεκτά ως τακτικά έπειτα από ένα χρόνο δοκιμαστικής συμμετοχής. Έμβλημά της, ως σύμβολο ομαδικότητας, η κυψέλη και σύνθημα το "simul et singulis": όλοι μαζί και ο καθένας μοναδικός.
Διαθέτει τρεις σκηνές, την κεντρική Salle Richelieu, χωρητικότητας 800 θέσεων, και επίσης το Théâtre du Vieux-Colombier και το Studio-Théâtre, χωρητικότητας 300 θέσεων το καθένα. Στο κεντρικό κτίριο στεγάζονται και τα θρυλικά ατελιέ και εργαστήρια της Comédie, όπου κατασκευάζονται και επιδιορθώνονται τα κοστούμια, τα αξεσουάρ και τα σκηνικά των παραστάσεων. Ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής, που εκτελεί και χρέη Διοικητικού Διευθυντή, ορίζεται κατόπιν εισήγησης του Υπουργού Πολιτισμού και επικυρώνεται από τον Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας. Η θητεία του είναι πενταετής και μπορεί να πάρει δύο παρατάσεις, των τριών χρόνων η καθεμία. Σημερινός Καλλιτεχνικός Διευθυντής, στο δέκατο χρόνο της θητείας του, είναι ο Ερίκ Ρουφ, που υπήρξε νωρίτερα μέλος του θιάσου της Comédie. Πρόκειται για ένα θέατρο πολύ δεμένο με τη γαλλική κληρονομιά και το γαλλικό κοινό, όμως πραγματοποιεί και εκτενείς διεθνείς περιοδείες στην Ευρώπη, τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, την Αυστραλία κ.ά. Την Ελλάδα επισκέφτηκε πρώτη φορά το 1962 με τις "Κατεργαριές του Σκαπίνου" του Μολιέρου κι έπειτα το 2014, με την "Αντιγόνη" του Ανουίγ, και το 2022 με τον μολιερικό "Ταρτούφο". Το 2019 παρουσίασε για πρώτη φορά δουλειά της στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου.
Διαβάστε Επίσης
Διαβάστε Επίσης
