Έκτορας Λυγίζος: "Στον "Αποτυχημένο" βλέπω μια γενικότερη διαχείριση της αποτυχίας του ανθρώπου"

Δεν έχουμε ξαναδεί επί σκηνής το μυθιστόρημα του κορυφαίου Αυστριακού συγγραφέα. Τόμας Μπέρνχαρντ, όπου παρακολουθούμε την επινοημένη συνάντηση τριών υπαρκτών προσώπων σε μια "πραγματεία" για την αποτυχία. Πρόκειται για την αφήγηση ενός Αυστριακού πιανίστα, ο οποίος ανασύρει αναμνήσεις από την περίοδο που αυτός και ο φίλος του Βέρτχαϊμερ είχαν παρακολουθήσει μαθήματα πιάνου μαζί με τον σπουδαίο πιανίστα Γκλεν Γκουλντ: μια γνωριμία που έμελλε να αποδειχτεί συντριπτική, καθώς ακούγοντάς τον να παίζει τις "Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ" του Μπαχ –το έργο που τον εκτίναξε–, ο μεν αφηγητής καταπιάστηκε με τη συγγραφή μιας πραγματείας "Για τον Γκλεν Γκουλντ", που αδυνατεί να ολοκληρώσει, ο δε Βέρτχαϊμερ κρατάει επί ματαιώ σημειώσεις για ένα δοκίμιο με τίτλο "Ο αποτυχημένος", δηλαδή με τον χαρακτηρισμό που του κόλλησε ο Γκουλντ. Θα το δούμε τώρα με την υπογραφή του Έκτορα Λυγίζου, ο οποίος ερμηνεύει και το ρόλο του Αφηγητή. Μαζί του ένα εξαιρετικό καστ: ο Άρης Μπαλής (Βέρτχαϊμερ), ο Γιάννης Νιάρρος (Γκουλντ) και η Αμαλία Μουτούση (Ξενοδόχος).

"Από τις πρώτες σελίδες κατάλαβα πως είχα υλικό για μια παράσταση που με ενδιέφερε πολύ", μου λέει ο Λυγίζος. "Κατ’ αρχήν με τράβηξε το θέμα του, δηλαδή η διαχείριση της αποτυχίας και της αδυναμίας. Έπειτα, ο τρόπος του Μπέρνχαρντ, που μιλάει για "δυσάρεστα” πράγματα αλλά με το γνωστό, ιδιαίτερο χιούμορ του και, τέλος, ο αφηγηματικός του τρόπος: το πώς ενώ η ιστορία ξεκινάει από το κεφάλι του αφηγητή, περνάει στα υπόλοιπα πρόσωπα, σαν αυτά να ξεπηδούν μέσα από το μυαλό του", προσθέτει. "Εξάλλου, αρκετά χρόνια τώρα εργάζομαι πάνω στο αφηγηματικό θέατρο, ακόμη και στις πιο ρεαλιστικές φόρμες του, οπότε είναι ένας τρόπος που με ενδιαφέρει", συμπληρώνει. "Σε αυτήν τη φανταστική συνάντηση βλέπω την αφορμή να αισθανθεί κάποιος συντετριμμένος από τη σύγκριση", απαντάει στη σχετική ερώτηση, "αλλά εντέλει βλέπω και τη σύγκλιση επιτυχημένων και αποτυχημένων, το πώς ο καθένας μπαίνει στα δικά του αδιέξοδα, στο γεγονός ότι αυτό που έχει στο κεφάλι του δεν θα πραγματοποιηθεί ποτέ. Γιατί το μυθιστόρημα περιγράφει έναν Γκουλντ παγιδευμένο σε μια προσωπική ιστορία αποτυχίας, κι ας αποτελούσε ο ίδιος ένα εξαιρετικό παράδειγμα επιτυχίας, ενώ ακόμη και το τέταρτο πρόσωπο, η ξενοδόχος, μια γυναίκα της εργατικής τάξης, βιώνει με διαφορετικό τρόπο τη δική της αποτυχία. Βλέπω, λοιπόν, πέρα από το συναίσθημα της αποτυχίας του καλλιτέχνη, μια γενικότερη διαχείριση της αποτυχίας του ανθρώπου", εξηγεί.

Ως καλλιτέχνης και άνθρωπος, λοιπόν, πώς βιώνει ο ίδιος την αποτυχία ή τη ματαίωση; "Πρόκειται για καθημερινά συναισθήματα", μου λέει· "ένα βασικό κομμάτι της δημιουργικής διαδικασίας είναι το πώς το όραμα εκπίπτει όταν πάει να γίνει ύλη. Είναι ένα γοητευτικό στοιχείο, αλλά φέρει και την απογοήτευση που πρέπει να διαχειριστείς. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, το ανθρώπινο πνεύμα πλάθουν ιδέες που τις περισσότερες φορές δεν εκπληρώνονται, και την πίκρα που γεννάει η ιδέα της ματαίωσης τη νιώθουμε κάθε δευτερόλεπτο της ύπαρξής μας", συμπληρώνει. Τι γίνεται όμως με την πολιτική ματιά του συγγραφέα, ενός διανοούμενου που άσκησε δριμεία κριτική στην πολιτική και πνευματική ηγεσία της χώρας του, κυρίως για τη φιλοναζιστική τους στάση, αλλά όχι μόνο γι’ αυτή; "Η πολιτική κριτική δεν είναι από τα κεντρικά θέματα στον "Αποτυχημένο”", αποσαφηνίζει ο Λυγίζος, "όμως υπάρχει και την κρατήσαμε σε μεγάλο βαθμό. Εδώ ο Μπέρνχαρντ κριτικάρει περισσότερο την ιδέα των ιδρυμάτων, το πώς η τέχνη όταν μπαίνει στα ιδρύματα "ξεζουμίζεται”, χάνει την πρωτογενή της σχέση με τη δημιουργία και την έμπνευση, γίνεται ένα κανονιστικό σύστημα, που μετριέται με κριτήρια τελειότητας αντί με αυτά της ηδονής ή της ανακούφισης που χαρίζει", εξηγεί.

Για τη συγκεκριμένη παράσταση προέκυψε μάλλον αυτονόητα η μουσικοθεατρική φόρμα, καθώς η μουσική διαδραματίζει δομικό ρόλο στον "Αποτυχημένο": "Χρησιμοποιούμε φυσικά τις "Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ” και εξαρχής ήξερα ότι η μουσική θα συνδιαλέγεται με το λόγο, είτε συνοδεύοντάς τον, είτε σε αντίστιξη, είτε με άλλους τρόπους, όπως αυτοί που προέκυψαν στις πρόβες με τη συνεργασία του μουσικού μας συμβούλου Χαράλαμπου Γωγιού· επιπλέον, ο Μπέρνχαρντ χρησιμοποιεί μουσικά μοτίβα και κυκλικές δομές στο λόγο του, στοιχεία που φυσικά εκμεταλλευτήκαμε", μου λέει. Συμπαραστάτες του στο εγχείρημα είναι τρεις ταλαντούχοι ηθοποιοί διαφορετικών γενεών, σε μια ευτυχή συνάντηση: "Τους συγκεκριμένους ηθοποιούς τους είχα εξαρχής στο μυαλό μου για το έργο και είμαι πολύ χαρούμενος που ήταν διαθέσιμοι", εκμυστηρεύεται. "Ο Άρης Μπαλής, με τον οποίο δουλεύουμε χρόνια, ήταν εξαρχής αυτός που σκέφτηκα για τον "αποτυχημένο”, όπως και τον Γιάννη Νιάρρο για το ρόλο του Γκουλντ, λόγω της δεξιοτεχνίας του, και εννοώ και στο μουσικό επίπεδο, και φυσικά την Αμαλία Μουτούση, με την οποία εδώ και χρόνια ήθελα να δουλέψουμε μαζί".