Σοφιάννα Θεοφάνους: "Οι έφηβοι είναι σαν χειροβομβίδες πασπαλισμένες με άχνη"

Για αρχή θα ήθελα να σε ρωτήσω πώς γεννήθηκε το "Καλά Χριστούγεννα αγαπητέ μου Τσάρλι” (που παρακολουθούμε στο θέατρο Σταθμός) και πώς συνδέεται με ένα εργαστήρι του Εθνικού Θεάτρου με έφηβους πρόσφυγες. 
Το κείμενο υπήρχε σαν σκελετός από το 2015, γιατί εγώ έτσι κάνω συνήθως, γράφω κάτι που μου έρχεται και μετά το βάζω στο συρτάρι μου και... αβγατίζει! Κάποια στιγμή το 2018 γινόταν αυτό το εργαστήρι που αναφέρεις, το οποίο λεγόταν "Θέατρο στα ελληνικά”. Σε αυτό συμμετείχαν Έλληνες έφηβοι και συνομίληκοί τους ασυνόδευτοι πρόσφυγες, οι οποίοι μοιράζονταν τις ιστορίες τους. Εκείνη την εποχή η φίλη μου και καλή συναδέλφος Έλενα Μαρσίδου έκανε leading σε αυτά τα εργαστήρια και μου πρότεινε να χρησιμοποιήσει το κείμενό μου ως υλικό εργασίας, με την προοπτική να γίνει ένα κανονικό έργο που θα εμπλουτιζόταν με τις δικές τους προσθήκες.

Όλη η εμπειρία αυτού του workshop -όπου συμμετείχαν ηθοποιοί του Μικρού Εθνικού- ήταν πολύ χρήσιμη. Δεν θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ από μόνη μου το ταξίδι (εσωτερικό και πραγματικό) του κάθε παιδιού από αυτά. Το πόσο δύσκολο ήταν να είναι χωρίς τους οικείους τους στην Ελλάδα, όντας μόλις 12 και μέχρι 18 ετών, προερχόμενα από εμπόλεμες περιοχές. 

Σιγά-σιγά, μέσα από τις σημειώσεις μου, το έργο πήρε μορφή. Το 2020, αφού το προσάρμοσα και το ολοκλήρωσα, το έστειλα στον διαγωνισμό για τα Κρατικά Βραβεία Θεατρικού Έργου και, χωρίς να το περιμένω, κέρδισε στην κατηγορία Παιδικού/Εφηβικού Έργου.

Το κείμενο είχε εξαρχής ως θέμα το προσφυγικό/μεταναστευτικό; 
Ναι κι ήθελα να γράψω κάτι για αυτό πολύ πριν αρχίσει ο μαζικός ερχομός προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα. Μετά το εργαστήρι βέβαια, με ένα τρόπο, όλο το έργο αποτελεί μία προσωπική αφιέρωση προς όλα εκείνα τα παιδιά που γνώρισα και που με βοήθησαν στο να το γράψω.  

Τι θα σου μείνει από εκείνα; 
Το πόσο γενναιόδωρα ήταν με τις ιστορίες τους. Δύσκολες ιστορίες, πολύ μοναχικές και με μεγάλο πόνο, που όμως τις έφερναν στη σκηνή με μια ελαφράδα. Έτσι αλληλεπιδρούσαν και με τους Έλληνες συνομηλίκους τους, χωρίς μιζέρια αλλά με χαρά, γιατί ήρθαν σε ένα καινούργιο μέρος όπου τους αντιμετωπίζαν με αγάπη και φροντίδα. 

Κρατάτε επαφές ακόμη; 
Πάρα πολλά παιδιά από αυτά δεν έμειναν στην Ελλάδα και πήγαν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.  Με κάποια από αυτά μιλάμε όμως στο Ιnstagram πότε-πότε. Όπου και να είναι εύχομαι να είναι καλά μέσα από την καρδιά μου. 

Ας επιστρέψουμε τώρα στο έργο σου. Μπορείς να μας συστήσεις στους χαρακτήρες που δημιούργησες; 
Πρόκειται για ένα αγόρι και ένα κορίτσι στην εφηβεία. Εκείνος γύρω στα 16, από μια οικογένεια που του παρέχει πολλά, εκείνη γύρω στα 15, από μια εμπόλεμη ζώνη. Προέρχονται από δύο κόσμους που μοιάζουν τελείως διαφορετικοί, αλλά έχουν όμως τεράστια κοινά, όπως την αναζήτηση καταφυγίου αλλά και τη μοναξιά, κάτι που βιώνουν όλοι οι έφηβοι ανεξαρτήτως καταγωγής.

"Για μένα είχε πολύ μεγάλη σημασία ακόμα και μια ευχετήρια κάρτα, το τι θα γράψω πάνω της ήταν πάντοτε μεγάλο συμβάν!"

Τα παιδιά αυτά συναντιούνται κάπου, έχοντας ανάμεσά τους έναν τοίχο. Τοίχος στην επικοινωνία, τοίχος στις διαπροσωπικές μας σχέσεις, τοίχοι υπάρχουν παντού γύρω μας, όπως και φράγματα, σύνορα. Από το Μεξικό μέχρι τον Έβρο όλα είναι φυλαγμένα. Μπορεί, λοιπόν, να μη βλέπουν ο ένας τον άλλον, όμως για πρώτη φορά θα επικοινωνήσουν τόσο πολύ με ένα άλλο άτομο και θα γίνουν για λίγο ο ένας σπίτι για τον άλλον. 

Με αφορμή, λοιπόν, τη σχέση που δημιουργούν, πιστεύεις ότι τελικά μία από τις σημαντικότερες ανθρώπινες ανάγκες είναι η επικοινωνία με ένα άλλο άτομο; 
Ναι, αλλά μαζί με την εμπιστοσύνη. Για μένα προέχει η εμπιστοσύνη, γιατί αν δεν υπάρχει σε μία σχέση δεν θα επικοινωνήσεις ποτέ πραγματικά με τον άλλον. Θα μιλήσεις για βλακείες, θα πεις πώς ήταν η μέρα σου, όμως μέχρι εκεί. Και αυτό συμβαίνει και στο κείμενο και στην παράσταση που έχει ανεβάσει η Μαίρη Ξανθοπουλίδου. Η σχέση των ηρώων χτίζεται σταδιακά. Στην αρχή βλέπουμε ένα κορίτσι που δεν εμπιστεύεται τόσο πολύ κι ένα αγόρι που είναι πολύ πιο έτοιμο στο να δεχθεί ότι επιτέλους έχει μια παρέα. Τελικά κατορθώνουν να επικοινωνήσουν βαθιά, λέγοντας ο ένας στον άλλον πολύ προσωπικά τους πράγματα. Όσο βάρος κι αν κουβαλούν, ωστόσο, δεν ξεχνούν ποτέ ότι είναι δυο παιδιά, που μέσα από τις προσωπικές τους ιστορίες συναντιούνται.

Μιας και το "Καλά Χριστούγεννα αγαπητέ μου Τσάρλι” ανήκει στην κατηγορία του εφηβικού θεάτρου, θα ήθελα να ακούσω και τη γνώμη σου γενικά για το ρόλο αυτού του είδους στο ελληνικό θεατρικό τοπίο.  
Στο εξωτερικό, το εφηβικό θέατρο είναι πολύ διαδομένο. Και εκεί και στην Ελλάδα, όμως, προκύπτουν διάφορα ερωτήματα. Διαβάζουν οι έφηβοι σήμερα; Βλέπουν θέατρο; Δεν είναι περισσότερο κολλημένοι σε μια οθόνη; Εμείς τι μπορούμε να κάνουμε για να έρθουν τα παιδιά στο θέατρο και να δουν κάτι που μπορεί και να τους αφορά ή που τουλάχιστον να είναι κοντά στον κόσμο τους;  

Σημαντικός παράγοντας είναι και η οικογένεια όπως και το σχολείο. Το θέατρο αμιγώς για εφήβους, δηλαδή για τις ηλικίες τύπου 12-16 (για στα 17 και 18 οι έφηβοι μπορούν να δούν και ενήλικο θέατρο) είναι πρόκληση για τους δημιουργούς: πώς θα το γράψεις, πώς θα επικοινωνήσεις με εφήβους για να δεις τι τους αφορά.

Πιστεύεις ότι η επικοινωνία μαζί τους είναι απαραίτητη, δηλαδή; 
Αν έχεις πολύ μεγάλη φαντασία (που οι περισσότεροι έχουν) μπορείς να γράψεις κάτι. Όμως επειδή ο συγγραφέας δεν είναι πια έφηβος, αν δε θέλει απλώς να σκαλίζει κομμάτια του δικού του εφηβικού παρελθόντος -που είναι τελείως διαφορετικό- και θέλει να ανοιχτεί προς τον σημερινό έφηβο, χρειάζεται να δει τι τον ενδιαφέρει -ει δυνατόν να πάρει και feedback από εφηβικό κοινό όπως γίνεται στα εργαστήρια του Μικρού Εθνικού με τη Σοφία Βγενοπούλου.

Στις ιδιαιτερότητες του είδους θα προσέθετα και τη μεταιχμιακότητά του, καθώς βρίσκεται ανάμεσα στο παιδικό και το ενήλικο θέατρο. 
Πράγματι, το εφηβικό θέατρο είναι μια "γέφυρα” κι όπως όλες οι γέφυρες αποτελεί ένα μεταβατικό στάδιο με συνεχείς αλλαγές. Από τη μία, το παιδικό θέατρο είναι πιο δοκιμασμένο, έχει μεγαλύτερο ηλικιακό εύρος και έχει ένα καλό επίπεδο στην Ελλάδα. Από την άλλη, ένα καλό ενήλικο θέατρο μπορεί να το δει και ένας έφηβος, ενώ υπάρχουν και θεάματα όπου περνούν καλά και οι γονείς. 

"Τοίχος στην επικοινωνία, τοίχος στις διαπροσωπικές μας σχέσεις, τοίχοι παντού γύρω μας, όπως και φράγματα, σύνορα. Από το Μεξικό μέχρι τον Έβρο όλα είναι φυλαγμένα. Ένας τοίχος χωρίζει και τους δύο ήρωες, οι οποίοι σταδιακά γίνονται ο ένας σπίτι για τον άλλο"

Η επιλογή ενός έργου συγκεκριμένα για έφηβους, ωστόσο, οι οποίοι είναι σαν χειροβομβίδες πασπαλισμένες με ζάχαρη άχνη, είναι δυσκολότερη. Ο γονιός μπορεί να γίνει λίγο πιο παρεμβατικός, να το ψάξει περισσότερο, να σκεφτεί τι γλώσσα χρησιμοποιείται και ποια θέματα θίγονται.

Και πώς προέκυψε εξαρχής η μετάβασή σου από την υποκριτική στη θεατρική γραφή; 
Δεν είναι ακριβώς μετάβαση γιατί εγώ πάντοτε έγραφα, πάντοτε εμπεριείχα τον εαυτό μου σε αυτό το παιχνίδι με τον εαυτό μου. Εννοώ δηλαδή ότι, για μένα, το γράψιμο είναι λίγο-πολύ ένα παιχνίδι με τον εαυτό σου, είτε γράφεις ημερολόγιο, είτε λογοτεχνία ακόμα και ευχετήριες κάρτες. Για μένα είχε πολύ μεγάλη σημασία ακόμα και μια τέτοια κάρτα, το τι θα γράψω πάνω της ήταν πάντοτε μεγάλο συμβάν! 

Επίσης, από τα χρόνια μου στην Πειραματική του Εθνικού, έμαθα να είμαι ηθοποιός-δημιουργός (ακόμα και τώρα γράφω μέσα από τη σκοπιά του ηθοποιού άλλωστε). Έγραφα κείμενα, τραγούδια και όλο αυτό πήρε μια ροή ερήμην μου. Και λέω ερήμην μου γιατί δεν είχα συνειδητοποιήσει πλήρως αυτή την προοπτική, μέχρι που έκανα την πρώτη μου όπερα για παιδιά. Ήταν μια διασκευή της "Βασίλισσας του χιονιού”, την οποία έκανα μετά από πολύ ενθάρρυνση από συναδέλφους αν κι εγώ είχα αμφιβολίες συνεχώς. Αυτή η διασκευή παρουσιάστηκε στην Πάτρα, μετά στη Στέγη, μετά ήρθε και άλλη μια όπερα στη Λυρική κι έτσι έγινε δημόσιο όλο αυτό. Ήταν μια ωραία έκπληξη. 

Γενικά αφήνεις ελευθερία όσον αφορά τις αλλαγές του έργου από τον/την σκηνοθέτη/σκηνοθέτρια; 
Ναι, απλά λέω στον εκάστοτε συνεργάτη να μου το πει μην πάθω και κανένα εγκεφαλικό επεισόδιο (γελά).  

Ας κλείσουμε με τα μελλοντικά σου σχέδια. Τι είναι "στο συρτάρι”; 
Μια καινούργια δουλειά για το θέατρο αλλά και δύο βιβλία παιδικής λογοτεχνίας.