Νίκος Καμτσής: "Είναι όνειρο κάθε σκηνοθέτη να ασχοληθεί με τον Τσέχοφ"

#1 Ο Άντον Τσέχοφ μέσα από τη ματιά του Νίκου Καμτσή

Τα κείμενα του Τσέχοφ είναι ούτως ή άλλως γοητευτικά και είναι όνειρο κάθε σκηνοθέτη να ασχοληθεί μαζί τους. Προσωπικά βρίσκω πιο ενδιαφέρον να καταπιαστώ με ένα έργο σαν τον "Πλατόνωφ” που είναι το πρώτο έργο ενός μεγάλου συγγραφέα, που αργότερα θα ολοκληρώσει τη φόρμα του και θα αφήσει παρακαταθήκη μεγάλα έργα σαν τον "Γλάρο" ή τον "Βυσσινόκηπο". Αλλά αυτά τα τέλεια έργα δίνουν λίγες ευκαιρίες για "εκ του μηδενός δημιουργία". Έχουν ειπωθεί όλα σχεδόν. Τι να πεις για παράδειγμα στον "Βυσσινόκηπο" όταν έχει γίνει η παράσταση του Τζόρτζιο Στρέλερ, πόσες υποκριτικές ελευθερίες έχει ένας ηθοποιός πάνω στον "Θείο Βάνια” όταν έχει παίξει τον ρόλο ο Ινοκέντι Σμοκτουνόφσκι και τον Αστρόφ ο Σεργκέι Μποταρτσούκ. Δεν μπορείς να τους αλλάξεις και να πεις κάτι περισσότερο, ούτε τους ρόλους ούτε τις σχέσεις. Μπορείς βέβαια να τους καταστρέψεις ή να τους αποδομήσεις κατά την τρέχουσα ορολογία. Εκεί υπάρχει πεδίο δόξης λαμπρό και πολλοί σκηνοθέτες εντός η εκτός εισαγωγικών το κάνουν. Εγώ όχι. Εμένα με γοητεύει η ποίηση αυτών των κειμένων και δεν θέλω να κουνηθώ από εκεί. 

#2 Από το ταξίδι της διασκευής του "Πλατόνωφ" στη σκηνή του Τόπος Αλλού

"Ο έγκλειστος άνθρωπος βγαίνει στον νεογέννητο αέρα και αναπνέει, μπορεί να σηκώσει τα μάτια να δει τον ήλιο, να μιλήσει, να επικοινωνήσει και να ερωτευτεί φυσικά. Όλα αυτά στην παράσταση παίρνουν ιλιγγιώδεις διαστάσεις. Οι άνθρωποι αλλάζουν και κάτι που δεν υποψιάζεται ο θεατής στην αρχή το βλέπει μπροστά του στην συνέχεια και το τέλος που είναι αναπάντεχο".

Το πρωτότυπο κείμενο είναι πράγματι χαώδες. Αν και δούλεψα πάνω στην αγγλική μετάφραση που είναι επίσης εκτενέστατη και ανάλογης διάρκειας. Χάνεται κανείς μέσα στα θέματα που θίγονται, τα πρόσωπα και τις σχέσεις. Ο νεαρός Τσέχοφ, γιατρός κατ΄ αρχήν, συνηθισμένος να γράφει μικρά διηγήματα για τοπικές εφημερίδες θέλησε να δει τον κόσμο με τα ίδια του τα μάτια από την προνομιούχα θέση της θεατρικής σκηνής. Να κοιτάξει τον κόσμο όχι μέσα από την εφημερίδα με τους ανώνυμους αναγνώστες αλλά κατά πρόσωπο. 

Δεν απέφυγε τα λάθη όλων των πρωτοεμφανιζόμενων: Να θέλει να τα χωρέσει όλα σε ένα κείμενο. Τα πρόσωπα είναι πάνω από είκοσι πέντε πολλά από αυτά εμφανίζονται και μετά ξεχνιούνται. Δεν ολοκληρώνονται ποτέ. Δεν ολοκληρώνονται επίσης τα θέματα, οι σχέσεις, οι συγκρούσεις μεταξύ τους. Ξεχνάει πώς ξεκίνησε και δεν ξέρει πώς να τελειώσει. Δεν αδικώ το θέατρο Μάλι της Μόσχας που απέρριψε το έργο. Αδικώ όμως τον Τσέχοφ που απογοητευμένος το έσκισε και ευχαριστώ τον αδελφό του που έσωσε ένα αντίγραφο. 

Όταν όμως πρόκειται για ένα μεγάλο συγγραφέα η αφετηρία του και η πρώτη απόπειρα του να γράψει είναι καταπληκτική και άκρως γοητευτική και προκλητική. Γιατί δίνει την ευκαιρία στον σκηνοθέτη και στον ηθοποιό να "τιθασεύσει” ένα τέτοιο υλικό και να του δώσει μια τελική μορφή. Μια τελική μορφή σύμφωνα με το δικό του βλέμμα. Αυτά τα ανολοκλήρωτα πρόσωπα είναι τα κατοπινά τέλεια έργα και πρόσωπα του Βάνια, της Μάσσα, της Ειρήνα, της Νίνα και του Τρέπλιεφ. Έχει, λοιπόν, πολύ και ενδιαφέρουσα δουλειά να κάνει.

Ένα τέτοιο έργο απαιτεί την δική σου προσωπική ματιά. Με βάση αυτό θα κάνει ο σκηνοθέτης την επιλογή του και θα διαμορφώσει το τελικό κείμενο. Εγώ στάθηκα στο "υποσυνείδητο του κειμένου" όπως λέει ο Ρολάν Μπαρτ, που για μένα και την παράσταση είναι η εναλλαγή των εποχών και η τρομερές επιπτώσεις που έχει πάνω στην διάθεση και την ψυχολογία των προσώπων. 

Φανταστείτε ένα ρωσικό χειμώνα. Εννιά μήνες κλεισμένοι μέσα στα σπίτια τους οι άνθρωποι, με το χιόνι να σκεπάζει ακόμη και τις καμινάδες, χωρίς να μπορούν να μετακινηθούν ούτε γύρω από το σπίτι τους. Τα σπίτια ερμητικά κλειστά σε πόρτες και παράθυρα και σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους. Και ξαφνικά άνοιξη, ο ήλιος, η φύση που ξυπνάει…. Οι αισθήσεις βγαίνουν από την χειμερία νάρκη τους. Ο έγκλειστος άνθρωπος βγαίνει στον νεογέννητο αέρα και αναπνέει, μπορεί να σηκώσει τα μάτια να δει τον ήλιο, να μιλήσει, να επικοινωνήσει και να ερωτευτεί φυσικά. Όλα αυτά στην παράσταση παίρνουν ιλιγγιώδεις διαστάσεις. Οι άνθρωποι αλλάζουν και κάτι που δεν υποψιάζεται ο θεατής στην αρχή το βλέπει μπροστά του στην συνέχεια και το τέλος που είναι αναπάντεχο.

#3 "Κωμωδία ή τραγωδία;", όπως αναρωτιέται και ο ίδιος ο ήρωας;

"Τι να πεις για παράδειγμα στον "Βυσσινόκηπο" όταν έχει γίνει η παράσταση του Τζόρτζιο Στρέλερ; Δεν μπορείς να αλλάξεις ούτε τους ρόλους ούτε τις σχέσεις. Μπορείς βέβαια να τους καταστρέψεις ή να τους αποδομήσεις. Εκεί υπάρχει πεδίο δόξης λαμπρό και πολλοί σκηνοθέτες εντός η εκτός εισαγωγικών το κάνουν. Εγώ όχι. Εμένα με γοητεύει η ποίηση αυτών των κειμένων και δεν θέλω να κουνηθώ από εκεί". 

Θίγετε ένα πρόβλημα, που απασχολεί τους ανθρώπους του θέατρού από τότε που εμφανίστηκε στον ορίζοντα ο Τσέχοφ. Πράγματι, τα έργα του είναι κωμωδίες ή δράματα. Ο Τσέχοφ επέμενε ότι γράφει κωμωδίες. Ο Στανισλάβσκι τα έβλεπε σαν μουσικά έργα και τους έδινε αυτή την μορφή με πολλά δραματικά στοιχεία και μέρη. Ποιος έχει δίκιο; Ο πρωτογενής δημιουργός ή αυτός που τον καθιέρωσε στην συνείδηση όλου του πλανήτη; Δύσκολο ερώτημα, ωστόσο πρέπει κανείς να το απαντήσει πολύ περισσότερο όταν είναι ο σκηνοθέτης και πρέπει να καθοδηγήσει ηθοποιούς. Προσωπικά δουλεύοντας πάνω στο έργο γέλασα πολλές φορές. Όμως δεν ήταν το γάργαρο, πηγαίο γέλιο που μας προκαλεί ένα ανέκδοτο. Είναι περισσότερο εκείνο το αγνό, άξαφνο γέλιο που μας προκαλεί ένα παιδί με κάτι που λέει ή κάνει. Και είναι έτσι. Γιατί ο Τσέχοφ τ’ αγαπάει τα πρόσωπα του και τα αγκαλιάζει με συμπάθεια ακόμη και όταν τα κριτικάρει μέχρι γελοιοποίησης πολλές φορές. Κάτι τέτοιο το επιδιώξαμε στην παράστασή μας και βλέποντας τις τελευταίες πρόβες νομίζω ότι αυτός ο συνδυασμός δραματικού και κωμικού επιτυγχάνεται.

#4 Για τη συνεργασία του με τον Μάξιμο Μουμούρη 

Πράγματι η συνεργασία μας θα συνεχιστεί με τα "Όνειρα γλυκά” του Μιχάλη Μαλανδράκη. Ήταν πρόταση του Μάξιμου για να σκηνοθετήσει για δεύτερη φορά. Το είχε κάνει και άλλη μια φορά με το "Llawfall” το 2018, ένα μουσικοθεατρικό θέαμα πάνω σε μουσική των Pink Floyd. Με αυτή την ευκαιρία και μετά την πρόταση του Μάξιμου, την οποία αποδέχτηκα αμέσως, γνώρισα έναν ταλαντούχο νέο συγγραφέα που γράφει θεατρικό λόγο, ζωντανό και ρέοντα. Έναν λόγο που μιλιέται από τους ηθοποιούς. Δεν θα σας πω τίποτα παραπάνω για να σας δημιουργηθεί η ανάγκη να ρωτήσετε τον ίδιο τον σκηνοθέτη ή τον συγγραφέα. Αυτοί θα έχουν να σας πουν πολλά και ενδιαφέροντα για το έργο. Θα έχουμε μάλιστα την ευκαιρία να συνεργαστούμε με νέους ηθοποιούς αλλά και με την Γιασεμή Κηλαηδόνη που πραγματικά έψαχνα ευκαιρία για να συνεργαστώ μαζί της.