"Έγκλημα και τιμωρία": Όταν ο Ντοστογιέφσκι περπάτησε στην Άνδρο

Ο αέρας φυσούσε μανιασμένα την ώρα που οι ηθοποιοί του θιάσου με επικεφαλής τον Δημήτρη Τάρλοου διάβαζαν τη σκηνή που εκτυλίσσεται μεταξύ του ανακριτή Πορφύρη και του Ρασκόλνικοφ˙ ο ανταριασμένος καιρός σαν να αποτύπωνε την ψυχολογία των καταραμένων ηρώων. Βρισκόμαστε στην Άνδρο, εκεί όπου ξεκίνησε η ανάγνωση του έργου "Έγκλημα και τιμωρία", που πρόκειται να κάνει πρεμέρα στις 23 Νοεμβρίου στο θέατρο Πορεία. Το έργο υπογράφει ο Θανάσης Τριαρίδης, βασισμένος φυσικά στο ομώνυμο αριστούργημα του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, όμως πρόκειται για ένα νέο κείμενο, όχι για μια σκηνική διασκευή του πρωτότυπου μυθιστορήματος.

Ο θίασος αποτελείται από τον Δημήτρη Ήμελλο και τον Κώστα Φιλίππογλου (οι δυο τους θα μοιραστούν τον ρόλο του Πορφύρη), τον Προμηθέα Αλειφερόπουλο (Ρασκόλνικοφ), τη Σοφία Σεϊρλή (μητέρα του Ρασκόλνικοφ & φάντασμα Αλιόνας), τη Μαριάννα Πουρέγκα (Σόνια), τη Στέλλα Βογιατζάκη (Ντούνια), τον Δημήτρη Μπίτο (Σβιντριγκάιλοφ), ενώ τον εφευρημένο ρόλο του Ντοστογιέφσκι (όπως και τον Ραζουμίχιν) θα υποδυθεί ο Αλέξανδρος Μαυρόπουλος. Στο τραπέζι της ανάγνωσης, οι αναλύσεις των σκηνών και των χαρακτήρων μπλέκονται με πολλές προσωπικές ιστορίες και αναμνήσεις που ανακαλούν οι ηθοποιοί και ο σκηνοθέτης (συχνά επώδυνες), ενώ ειδικά η εμπειρία του Δημήτρη Ήμελλου από τη διαμονή του στη Ρωσία αποδεικνύεται πολύτιμη στην απόπειρα προσέγγισης από τους ηθοποιούς της λεγόμενης "ρωσικής ψυχής".

Η προσωπική εμπλοκή των ηθοποιών σε μια εξομολογητική διαδικασία ως κομμάτι των δοκιμών είναι κάτι που επιδιώκει σταθερά ο Τάρλοου, όμως στην προκειμένη περίπτωση αποδεικνύεται ακόμη πιο επιδραστική. Ο λόγος είναι η συνύπαρξη των ηθοποιών σε μια σχεδόν κοινοβιακή συνθήκη: η καθημερινή ρουτίνα τους περιλαμβάνει πρωινή ανάγνωση στο σπίτι (το μητρογονικό σπίτι του Δημήτρη Τάρλοου, στο οποίο έζησε κι ο ίδιος λίγα χρόνια κατά την πρώτη εφηβεία του, χρονολογείται από το 1917 και είναι ένα από τα παλιά αρχοντικά που κοσμούν την πανέμορφη Χώρα της Άνδρου) και απογευματινή πρόβα στην παραλία, μέσα στο φυσικό περιβάλλον.

Το φιλόδοξο εγχείρημα ξεκίνησε από την επιθυμία του Δημήτρη Τάρλου να ασχοληθεί με το κλασικό αριστούργημα του Ντοστογιέφσκι, μια επιθυμία "αχειροποίητη", όπως τη χαρακτήρισε: "υπάρχει πάντα ‘κάτι’ που με οδηγεί από επιλογή σε επιλογή", μας είπε. Ο Ντοστογέφσκι όμως τον ήλκυε πάντα, οι θεματικοί άξονες και οι προβληματισμοί του: "σε μια εποχή που θεωρώ ότι είναι μεταβατική, ίσως έχει αξία να συζητήσει κανείς αυτά τα θέματα, το θέμα της πίστης, της (εν ζωή) ανάστασης -το οποίο είναι σημαντικότατο μες στο μυθιστόρημα- και του πάθους. Πρόκειται για κομβικά θέματα μέσα στο μυθιστόρημα, τα οποία δεν μπορείς να παραβλέψεις", μας είπε.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση η επιθυμία του ταυτίστηκε με αυτή του Θανάση Τριαρίδη, ο οποίος ανέλαβε τη συγγραφή ενός νέου έργου (περιέχει και σκηνές/γεγονότα που δεν ανήκουν στο μυθιστόρημα), το οποίο εκτυλίσσεται ως ένας εφιάλτης του Ρασκόλνικοφ που επαναλαμβάνεται σε λούπα και από τον οποίο καλείται να τον γλιτώσει η Σόνια, ενώ στην ιστορία εμπλέκεται το -κομβικό στη δραματουργία του Τριαρίδη- θέμα των στρατοπέδων συγκέντρωσης και της συλλογικής ντροπής για τους μαζικούς φόνους των Εβραίων. Μάλιστα, στην πρόβα που παρακολουθήσαμε, το θέμα του αυτοσχεδιασμού αφορούσε "αναμονή για το μοιραίο" και οι ηθοποιοί κλήθηκαν να φανταστούν, με την καθοδήγηση της Κορίνας Κόκκαλη που επιμελείται την κίνηση στην παράσταση, ότι βρίσκονται σε μία συνθήκη εγκλεισμού ενώπιον μίας απροσδιόριστης απειλής.

Για το θέμα της διασκευής, ο Τάρλοου είναι σαφής: "δεν καταλαβαίνω γιατί να πάρεις ένα έργο και να μη σεβαστείς τους νοηματικούς του άξονες, αλλιώς γιατί το επιλέγεις; Από εκεί και πέρα όμως, αυτό που υπογράφεις είναι ένα νέο έργο. Πώς θα μπορούσε να είναι του Ντοστογιέφσκι; Το θέμα είναι το αποτέλεσμα, η παράσταση, να δικαιώνει τη δραματουργική επεξεργασία". "Το θέμα αυτού του έργου, λοιπόν, είναι η εν ζωή Ανάσταση, όχι η μεταφυσική. "Γι’ αυτό και το αγαπημένο Ευαγγέλιο της Σόνιας είναι η Ανάσταση του Λαζάρου και όχι του Ιησού", εξηγεί. Η Σόνια είναι το θηλυκό alter ego του "Ηλίθιου", ένας θηλυκός Πρίγκιπας Μνίσκιν: "πρόκειται για μια σαλή, που έχει κάτι το παιδικό, σχεδόν α-νόητο. Η Σόνια μέσα στην αφέλειά της είναι απολύτως πεπεισμένη ότι μπορεί να ανασύρει τον Ρασκόλνικοφ από τη ‘νεκρότητά’ του. Είναι η ρωγμή που θα τον κάνει να δεχτεί την αυτοταπείνωση, δηλαδή το κάτεργο, τη φυλακή, τη συνύπαρξη με εγκληματίες˙ μια συνθήκη που έζησε και ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι και φαίνεται ότι καθόρισε αποφασιστικά το έργο του", επισημαίνει. "Η Σόνια του δίνει να καταλάβει ότι μόνο μέσα από την καταβύθιση στα υπόγεια της ύπαρξης, μπορεί να δεχτεί την ύστατη ταπείνωση, άρα την πιθανότητα αναστάσεως - όχι όμως με την έννοια που δίνει στην ανάσταση η στενή ανάγνωση της καθολικής και ορθόδοξης Εκκλησίας". 

Το θίασο αποτελούν ηθοποιοί με τους οποίους έχει ξανασυνεργαστεί ο Τάρλοου, αλλά και άλλοι που δουλεύουν για πρώτη φορά μαζί του, όπως η Μαριάννα Πουρέγκα, που μόλις κατέβηκε από τη Θεσσαλονίκη και το ΚΘΒΕ, και η Στέλλα Βογιατζάκη. "Η παράσταση χρειάζεται ηθοποιούς που να είναι διαθέσιμοι σε μια δύσκολη συνθήκη", εξηγεί, "κι έτσι ήθελα να υπάρχει μια δεδομένη αγαθότητα, μια καλοσύνη. Όπως και να είναι ανοιχτοί στην ιδέα της αυτοεξομολόγησης και της συνύπαρξης". Στην παράσταση, δεν θα υπάρχουν είσοδοι και έξοδοι, θα είναι όλοι παρόντες και θα δημιουργούν τη δράση, σε έναν χώρο που θα παραπέμπει τόσο σε ναό όσο και σε κάτεργο (σκηνικά: Θάλεια Μέλισσα). "Οι ηθοποιοί καλούνται να κάνουν τους θεατές να νιώσουν, όχι να καταλάβουν", λέει ο Τάρλοου˙ "κι αυτό για να γίνει πρέπει οι ηθοποιοί να νιώσουν ο ένας για τον άλλον. Δηλαδή, να νιώσουν συμπόνοια για την ανθρώπινη κατάσταση", όπως έκανε και ο Ντοστογιέφσκι. "Ένα από τα κυρίαρχα θέματα της παράστασης, για να μην πω το κυρίαρχο θα είναι αυτό, η συμπόνοια, η αποδοχή, η κατανόηση για τα ανθρώπινα" καταλήγει.