ΠΛΥΦΑ: Το "φυτώριο" της εναλλακτικής σκηνής της Αθήνας

Στο ΠΛΥΦΑ δεν αρέσει η μονοκαλλιέργεια και, αν ψάξετε λίγο το πρόγραμμα που ο χώρος παρουσίασε αυτή τη σεζόν, θα καταλάβετε γιατί. Το καλλιτεχνικό εγχείρημα στήθηκε με την ιδέα συνεύρεσης διαφορετικών ειδών τέχνης και ατόμων, όπως μας εξήγησαν και οι ιδιοκτήτες του. 

Τα πρόσωπα πίσω από το πρότζεκτ είναι ένα καλλιτεχνικά ανήσυχο ζευγάρι: η Ζωή Λάγγη και ο Μάνος Βορδοναράκης. Η Ζωή είναι αρχιτέκτονας και ταυτόχρονα εργάζεται στο πρόγραμμα αναστύλωσης αρχαίων μνημείων του ΥΠΠΟΑ τα τελευταία χρόνια, ενώ ο Μάνος είναι designer-κατασκευαστής. Δεν ήταν επομένως τυχαίο που οι δυο τους θέλησαν να δημιουργήσουν αυτόν τον πολυμορφικό χώρο.

Περνώντας την αυλόπορτα που σχεδόν κρύβεται μέσα στα σοκάκια του Βοτανικού, δεν περιμένεις ότι μέσα σε αυτό το μεγαλοπρεπές βιομηχανικό πάρκο συμβαίνουν underground, πρωτότυπα θεατρικά πρότζεκτ. Το ΠΛΥΦΑ πλέον στεγάζει πολλές και διαφορετικές επιχειρήσεις, από γραφεία δημιουργικών ομάδων μέχρι εταιρείες παραγωγικών δραστηριοτήτων, και πριν από λίγα μόλις χρόνια επαναλειτούργησε ως βιοτεχνία υφασμάτων. Ανάμεσα στους ανθρώπους που δραστηριοποιούνται από παλιά στο ΠΛΥΦΑ είναι και ο καλλιτέχνης Αλέξανδρος Τζάννης. Σε ένα κτίριο των βιομηχανικών υποδομών διατηρεί όχι μόνο το εργαστήριό του αλλά και τον χώρο τέχνης Saigon, όπου επιμελείται ομαδικές εκθέσεις και περφόρμανς περίπου τέσσερις φορές τον χρόνο.

Το πρωί, ο χώρος προφανώς μοιάζει σαν ένα πολυάσχολο βιομηχανικό οικοσύστημα, με το επιβλητικό του φουγάρο που γέρνει απειλητικά – η Ζωή πιστεύει ότι αυτή η "ατέλεια" ταιριάζει στη χαοτική δημιουργικότητα που εκπροσωπεί το ΠΛΥΦΑ – όμως το βράδυ μεταμορφώνεται. Εδώ έπαιξαν τον ρόλο τους όχι μόνο η Ζωή και ο Μάνος, αλλά όλοι όσοι εργάζονται μέσα στο βιομηχανικό συγκρότημα. Σε αρκετά σημεία έχουν φυτευτεί διάφορα φυτά και δέντρα, ενώ όταν σκοτεινιάσει, πέφτουν και οι αισθήσεις. Ο χώρος διατηρεί ένα χαμηλό εξωτερικό φως που, αν και κάποιοι γκρινιάζουν ότι είναι υπερβολικά σκοτεινά έτσι, βοηθάει τον επισκέπτη να εισέλθει σε ένα άλλο σύμπαν, ξεφεύγοντας από τη φασαρία της πόλης.

Μετά από μία μικρή περιήγηση στο εργαστήριο του Μάνου και τα κτίρια 7A και 7Γ, τα οποία έχουν ενεργοποιηθεί ως χώροι ανάδειξης της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας, καθίσαμε με τη Ζωή για να μας αφηγηθεί πώς ξεκίνησαν όλα και τι νέο θέλει η ομάδα να φέρει στην ήδη δραστήρια αθηναϊκή σκηνή.

Γεμίζοντας το "κενό"

Το 2019, ο Μάνος αναζητούσε έναν χώρο για να στεγάσει το εργαστήριό του, μη θέλοντας να εγκατασταθεί μέσα σε ένα βιομηχανικό περιβάλλον, γεμάτο εργοστάσια. Καθώς το ζευγάρι έχει αρκετούς φίλους που είναι μουσικοί ή καλλιτέχνες, γεννήθηκε η επιθυμία να βρεθεί ένας χώρος όπου θα συμβαίνει γύρω του κάτι καλλιτεχνικό. Τελικά, τη λύση έδωσε το αρχιτεκτονικό γραφείο Deca Architecture, το οποίο σύστησε στο ζευγάρι το ΠΛΥΦΑ (και τώρα έχει εγκατασταθεί κι αυτό στον χώρο).

"Όταν ήρθαμε εδώ, ο χώρος ήταν τόσο ελκυστικός και έδινε τόση τροφή για όραμα, που με εντελώς παιδικό τρόπο και χωρίς σοβαρή σκέψη, πέσαμε με τα μούτρα!" μας λέει η Ζωή, παραδέχοντας ότι δεν υπήρχε ένα σοβαρό πλάνο πίσω από την όλη ιδέα. "Έγινε μια προσπάθεια μήπως στεγαστούν εδώ καλλιτέχνες, π.χ. ένας μουσικός ή μία χορογράφος, για να ζωντανέψει κάπως όλο το εγχείρημα, αλλά επειδή ήταν ρημάδια και χρειαζόταν κεφάλαιο για να φτιαχτούν όλα αυτά, το άφησαν". Παρά τον φόβο πολλών να κάνουν την αρχή, ο Μάνος αποφάσισε να προχωρήσει το πρότζεκτ. Βοήθησε το γεγονός ότι είναι κατασκευαστής και οραματιστής, λέει γελώντας η Ζωή. "Έχει όρεξη, είναι περιπετειώδης και παρορμητικός, γι’ αυτό βλέποντας τον χώρο μπόρεσε να τον αναδιαμορφώσει". Δεν χρειάστηκε πολύ προσπάθεια για να πείσουν τον ιδιοκτήτη να τους φιλοξενήσει, αφού κι εκείνος ήθελε να δώσει κάπως ζωή στα υπόλοιπα κτίρια.

Όλα έγιναν πάρα πολύ γρήγορα και χωρίς κάποιο επιχειρηματικό πλάνο. Το σκεπτικό ήταν "να φτιάξουμε έναν χώρο και ό,τι συμβεί". Όμως, με το που η Ζωή και ο Μάνος ολοκλήρωσαν την αναδιαμόρφωσή του, ήρθε ο COVID και μαζί του οι περιβόητες καραντίνες. Αυτό το πισωγύρισμα τελικά έδωσε στην ομάδα πολύ παραπάνω χρόνο για να μελετήσουν τι ακριβώς θέλουν (και τι έχει νόημα) να κάνουν. Έχοντας ανοίξει από πέρυσι κανονικά, επιθυμία των ιδιοκτητών είναι "να μπορούμε να προσφέρουμε ένα "κενό" για να συμβούν πράγματα. Η ιδέα ήταν να δημιουργήσουμε μία εναλλακτική, ανεξάρτητη σκηνή όπου θα μπορείς να έχεις αυτονομία, να μιλήσει όποιος θέλει, όπως θέλει. Γι’ αυτό μέχρι και το λογότυπο του ΠΛΥΦΑ έχει ένα συμβολικό κενό στο Π, αν το προσέξεις καλά".

"Όσο καιρό δουλεύει το ΠΛΥΦΑ θα πάμε κι ένα βήμα παρακάτω και θα το κάνουμε όλο και καλύτερο"

Βέβαια, τέτοιου είδους εγχειρήματα θέλουν πολύ κόπο για να συντηρηθούν – πόσο μάλλον ένα πρότζεκτ σαν το ΠΛΥΦΑ, του οποίου οι χώροι ήταν για πολύ καιρό παραμελημένοι. Πρόκληση εξακολουθεί να αποτελεί και το γεγονός ότι δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, όπου όλα είναι οργανωμένα κατά γράμμα και σου δίνει τη δυνατότητα να λειτουργήσεις γρήγορα και αποτελεσματικά. Αντιθέτως, το ΠΛΥΦΑ αφήνει τα πράγματα πιο ελεύθερα και, καθώς η οργανωτική ομάδα είναι πολύ μικρή, όλα γίνονται με περισσότερη δυσκολία. Για τη Ζωή, αυτή η χαλαρότητα έχει και τα θετικά της: "Είχα κάνει πρόσφατα ένα ταξίδι στη Γερμανία και σύγκρινα το οργανωμένο με το μη οργανωμένο κράτος. Εκεί, σε αντίθεση με την Ελλάδα, όλα είναι πλαισιωμένα, αλλά σε τέτοιο βαθμό που δεν υπάρχει χώρος για να γίνει κάτι διαφορετικό. Έχει παντού κανόνες και οργάνωση. Ωστόσο, αν κάτι έχει κανόνες, μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Για να στο κάνω πιο κατανοητό, όταν έχεις για παράδειγμα συγκεκριμένα καθίσματα που τοποθετούνται σε ένα μόνο σημείο, το ίδιο τα φώτα σου και όλα τ’ άλλα μηχανήματα, δεν χρειάζεται κάθε φορά να τα αλλάζεις και να μεταφέρεις τον εξοπλισμό. Εμείς εδώ λέμε στον κόσμο "φανταστείτε το” και ο καθένας το φαντάζεται διαφορετικά. Αυτή είναι η ομορφιά του, δεν έχει αυτόν τον στημένο, συγκεκριμένο θεατρικό χώρο. Αλλά έχεις διαρκώς την ευθύνη να ισορροπήσεις αυτά τα δίπολα, του απλαισίωτου και του συγκεκριμένου, του οργανωμένου και του πλαισιωμένου κενού. Μας αρέσει όμως το τι συμβαίνει όταν προσφέρουμε το κενό". 

Το σίγουρο πάντως είναι ότι το ΠΛΥΦΑ δεν ξεμένει ποτέ από υλικό. "Συνέχεια έρχονται άνθρωποι και ιδέες σε εμάς και υπάρχει τρομερή όρεξη και ανάγκη για χώρο. Επομένως ανταμειβόμαστε για την ταλαιπωρία!" λέει η Ζωή. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι υπάρχει ανάγκη για περισσότερα άτομα, προκειμένου ο χώρος να υποστηρίξει σωστά όλα τα πρότζεκτ. Αυτό είναι κάτι που η ομάδα προσπαθεί να αλλάξει για την ερχόμενη σεζόν. Παρά τις τεχνικές δυσκολίες που διαρκώς προκύπτουν, ο χώρος καταφέρνει να λειτουργεί αποτελεσματικά. "Όσο καιρό δουλεύει το ΠΛΥΦΑ θα πάμε κι ένα βήμα παρακάτω και θα το κάνουμε όλο και καλύτερο".

Πώς ανοίγεσαι στο κοινό;

Το να γίνει γνωστό ένα νεοσύστατο εγχείρημα σε μεγαλύτερο κοινό δεν είναι εύκολη υπόθεση. Παρότι το ΠΛΥΦΑ ξεκίνησε μόλις πέρυσι να λειτουργεί επισήμως, το ήξεραν ήδη πολλοί άνθρωποι. Υπήρχε ταυτόχρονα η ανάγκη να ξαναζήσει ο κόσμος πράγματα μετά τον COVID, οπότε από στόμα σε στόμα άρχισε να μεγαλώνει το κοινό του χώρου. "Ήρθε κάποιος, είδε μια παράσταση, το είπε σε έναν φίλο του, ήρθε κι αυτός να δει κάτι και κάπως έτσι ανοιχτήκαμε. Βοήθησε σίγουρα το γεγονός ότι είχαμε φιλίες με καλλιτέχνες, αλλά δεν προλάβαμε να το προωθήσουμε πολύ εμείς οι ίδιοι. Δουλεύαμε ήδη ενώ είχε πάρει ήδη τη φόρα του". 

Το ΠΛΥΦΑ όχι μόνο έγινε αρκετά δημοφιλές πολύ γρήγορα, αλλά ορισμένες παραστάσεις του είχαν τόση επιτυχία, που θα παιχτούν σε μεγαλύτερα θέατρα την επόμενη σεζόν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το "Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου" που του χρόνου θα παρουσιαστεί στη μεγαλύτερη σκηνή του θεάτρου Προσκήνιο. Βοήθησε και το γεγονός ότι η Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων, που παρουσίασε το θεατρικό του Εντουάρ Λουί, είχε ξαναδείξει πράγματα στο ελληνικό θέατρο. Η Ζωή πιστεύει ότι κι άλλα θεατρικά θα έχουν παρόμοιες ευκαιρίες, γιατί το ΠΛΥΦΑ λειτουργεί σαν "φυτώριο" και δίνει σε νέα ή λιγότερο γνωστά πρότζεκτ την ευκαιρία να "ανθίσουν" και να μεγαλώσουν το κοινό τους.

Συχνά, με την πάροδο του χρόνου, από μόνες τους οι παραστάσεις αρχίζουν να ακούγονται και ελκύουν περισσότερο κοινό, ειδικά αν πρόκειται για θεατρικά ομάδων που δεν έχουν ξανακάνει τίποτα και ο κόσμος δεν τις γνωρίζει. Μεγάλο ρόλο παίζει επίσης για πόσο διάστημα θα παιχτεί ένα θεατρικό, λέει η Ζωή. "Πάρε παράδειγμα την ταινία "Οι Ζωές των Άλλων" που δεν διαφημίστηκε τόσο, αλλά από στόμα σε στόμα διαδόθηκε και τελικά έσπασε τα ταμεία. Έτσι κάπως λειτουργούν και οι παραστάσεις εδώ".

"Αν το περίμενα; Δεν το είχα σκεφτεί καν για να σου πω την αλήθεια" παραδέχεται όταν την ρωτήσαμε πόσο ξαφνική ήταν για εκείνη η ραγδαία ανταπόκριση του κοινού. "Δεν πρόλαβα να προβληματιστώ. Το θέλαμε να συμβεί και ήμασταν αισιόδοξοι. Μας άρεσε τόσο πολύ η όλη φάση, οπότε γιατί να μην αρέσει και στους άλλους;".

Η ανάγκη για σύγχρονο χορό

Το θέατρο δεν ήταν ποτέ μέσα στα πλάνα του ΠΛΥΦΑ, αφού, όταν ξεκίνησε, δεν είχε καλά-καλά αυτοπροσδιοριστεί σαν χώρος. Οι παραστάσεις προέκυψαν στην πορεία, ωστόσο ο χορός ήταν κάτι που πάντα είχε κατά νου η ομάδα. "Οι βασικές μας εμπνεύσεις ήταν ο χορός και η μουσική. Ξέραμε ότι δεν υπήρχε μεγάλο dance floor στην Αθήνα και πόση ανάγκη το έχουν οι χορευτές. Επομένως θέλω πάρα πολύ να δώσουμε βήμα στον σύγχρονο χορό, εφόσον και οι δύο αίθουσες όπου φιλοξενούνται παραστάσεις έχουν πάτωμα ειδικά σχεδιασμένο για χορό". Αν και με το θέατρο, το αθηναϊκό κοινό έχει πλέον αποκτήσει μία πολύ καλή σχέση, ο χορός παραμένει στο περιθώριο και είναι κάτι που πρέπει να αλλάξει, μας λέει η Ζωή.

Που οφείλεται άραγε αυτή η έλλειψη παρουσίας εγχειρημάτων χορού; Η Ζωή πιστεύει ότι είναι θέμα παιδείας, υπό την έννοια ότι οι Έλληνες δεν είχαν ποτέ μεγάλη επαφή με τον διεθνή σύγχρονο χορό. Σιγά-σιγά έχει αρχίσει να αλλάζει το τοπίο και το κράτος στηρίζει περισσότερο οικονομικά πρότζεκτ χορού. Έτσι, έχουν αρχίσει να εμφανίζονται ορισμένες ενδιαφέρουσες παραστάσεις. Το πρόβλημα είναι πως οι ομάδες χορού έχουν πολύ μικρές χρηματοδοτήσεις, οπότε ανεβάζουν παραστάσεις για ελάχιστο χρονικό διάστημα, σε αντίθεση με τις θεατρικές υπερπαραγωγές που φιλοξενούνται σε πιο γνωστούς χώρους. Για τη Ζωή, "όλη αυτή η συνθήκη δεν βοηθάει τους καλλιτέχνες να ανοίξουν τον κύκλο τους. Θα ήθελα κάπως να αλλάξει αυτό και να γίνονται παραστάσεις που κρατούν καιρό, να στηρίζονται οι παραγωγές από την αγορά εισιτηρίων και να μεγαλώσει το κοινό του χορού. Οπότε θέλω να το βάλουμε στο πρόγραμμα".

Το ΠΛΥΦΑ σπάνια είναι επιλεκτικό ως προς το τι θα παρουσιάσει. Θέλει να δίνει χώρο σε άτομα που δεν έχουν, επιτρέποντας τον διάλογο και το ανακάτεμα. Υπάρχουν, βέβαια, μερικά κριτήρια, αλλά δεν είναι αυστηρά καλλιτεχνικής διεύθυνσης. Αφορούν περισσότερο πεποιθήσεις των ιδιοκτητών. "Δε θα δεχόμασταν π.χ. κάτι που προωθεί το μίσος, τον αποκλεισμό, τον φανατισμό κτλ." τονίζει η Ζωή. "Προτιμάμε ωστόσο να είναι μία φρέσκια πρόταση. Νομίζω ότι οι καταξιωμένοι καλλιτέχνες που είναι χρόνια στον χώρο δεν έχουν την ανάγκη να έρθουν εδώ. Ή αν θέλουν, ας έρθουν να στηρίξουν τον χώρο ώστε εγώ να τον παραχωρήσω μετά πιο φθηνά σε κάποιον που δεν έχει ξαναπαρουσιάσει τίποτα σε κοινό. Προσπαθούμε να υπάρχει μία ανταποδοτική προσέγγιση στη φιλοξενία των παραστάσεων".

Βέβαια, όλα είναι σαν παιχνίδι για την ομάδα και ποτέ δεν ξέρεις ποιο θα είναι το επόμενο εγχείρημα που θα παρουσιάσουν, γιατί προκύπτουν διάφορες ιδέες. Όσο συζητούσαμε με τη Ζωή, στον δίπλα χώρο γίνονταν ετοιμασίες για την παρουσίαση του συνεδρίου "Transcare" με θέμα την προσβασιμότητα των τρανς ατόμων στην υγεία. Από το φθινόπωρο έχουν ήδη προγραμματίσει μερικές παραστάσεις και τον Σεπτέμβριο θα πραγματοποιηθεί ένα διήμερο φεστιβάλ για το βιβλίο και τη συνεργατικότητα. Ο χώρος φιλοξενεί μέχρι και καλλιτέχνες που προσεγγίζουν το εικαστικό κομμάτι, καθώς και θεατρικές περφόρμανς, όπως αυτές των Nova Melancholia, τους οποίους η Ζωή εκτιμά πολύ γιατί "έχουν μία πολύ λεπτή ευαισθησία απέναντι σε διάφορα θέματα, αλλά ταυτόχρονα και πολύ χιούμορ. Είναι πολύ σημαντικό να μπορείς να γελάς με τα πράγματα που αγαπάς και θαυμάζεις".

Όλα αυτά ανοίγουν νέα μονοπάτια για το ΠΛΥΦΑ που το βοηθούν να ελκύσει ακόμη περισσότερο κοινό. Η πλειονότητα των πρότζεκτ που έχει παρουσιάσει μέχρι στιγμής προέρχονται από νέα άτομα και επομένως προορίζονται κυρίως για νεότερες γενιές, όμως η Ζωή προτιμάει να ανακατεύει τα πράγματα. "Φέτος παρουσιάσαμε "Τα Τραγούδια της Σωτηρίας", ένα μουσικό αφιέρωμα στη Σωτηρία Μπέλλου, και αυτή η παράσταση έφερε αρκετούς μεγάλους ανθρώπους. Μου άρεσε πάρα πολύ το γεγονός ότι είχαμε άτομα όλων των ηλικιών". Η συνεύρεση ατόμων διαφορετικών ηλικιών είναι μία ανταποδοτική διαδικασία για τη Ζωή, που "σβήνει" διαχωριστικές γραμμές και αφήνει χώρο για αλληλεπίδραση. "Γενικά δεν μ’ αρέσει η μονοκαλλιέργεια. Μ’ αρέσει πολύ να συνδυάζονται πράγματα που θεωρούνται αταίριαστα και αυτό αφορά και τις ηλικίες".