@Alex Kat
Στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου θα κάνει παγκόσμια πρεμιέρα η "Μήδεια" του Φρανκ Κάστορφ, εκ των σημαντικότερων σκηνοθετών του σύγχρονου θεάτρου και επί είκοσι πέντε χρόνια καλλιτεχνικού διευθυντή του εμβληματικού θεάτρου Volksbühne ("Σκηνή του Λαού"). Θα είναι η πρώτη φορά που ο Γερμανός σκηνοθέτης παρουσιάζει δουλειά του στην Επίδαυρο και συνεργάζεται με Ελλήνες ηθοποιούς, συγκεκριμένα τους Στεφανία Γουλιώτη, Σοφία Κόκκαλη, Μαρία Ναυπλιώτου, Αγγελική Παπούλια, Ευδοκία Ρουμελιώτη, Αινεία Τσαμάτη, Νικόλα Χανακούλα και Νίκο Ψαρρά.
Η κατά Κάστορφ "Μήδεια"
Σκηνοθέτης με προσωπική αντίληψη για τη δραματουργική σύνθεση, έχει συνθέσει ένα νέο κείμενο (μαζί με τον Γρηγόρη Λιακόπουλο) με αφορμή αυτό του Ευριπίδη, που στηρίζεται ιδαίτερα σε έργα του Χάινερ Μίλερ ("Τοπίο με Αργοναύτες", "Μήδειας υλικό", "Ρημαγμένη όχθη") και του Αρθούρ Ρεμπό. Στόχος του δεν είναι απλώς μια ερμηνεία του μύθου ή της ηρωίδας. Η κατά Κάστορφ "Μήδεια" είναι "η αρχετυπική εικόνα της γυναίκας μέσα στην ιστορία της ανθρωπότητας" εξηγεί η Στεφανία Γουλιώτη. "Στην παράσταση δεν προκύπτει μία ερμηνεία της Μήδειας, καθώς ο Κάστροφ δεν ερμηνεύει˙ σου πετάει στη μούρη τα χάλια της ύπαρξής σου, το πώς εχεις φερθεί στο γυναικείο φύλο, αλλά και πώς το ανδρικό φύλο έχει συμπεριφερθεί στον εαυτό του, ώστε να καταλήξει να έχει αυτή την επίδραση πανω στο γυναικείο. Όλα τα πρόσωπα του ανθρώπου είναι μέσα στη 'Μήδεια', γι’ αυτό του χρειάζονται τόσοι ηθοποιοί", συνεχίζει. "Το ελληνικό κοινό είναι εγκλωβισμένο στην έννοια της ερμηνείας μιας τραγωδίας, όμως ο Κάστορφ δεν σκέφτεται πώς να πάει το θέατρο μπροστά, αλλά πώς να ταρακουνήσει τα πράγματα, τον θεατή".
Όπως ακριβώς ο σκηνοθέτης δεν αναζητάει μια ερμηνεία του έργου, έτσι δεν ζητάει από τις ηθοποιούς να ερμηνεύσουν έναν ρόλο, αποκαλύπτει η Ευδοκία Ρουμελιώτη, τουλάχιστον όχι όπως συνηθίζεται: "Αυτό που θα πάρω από τη συνάντηση μαζί του είναι κάτι που μας είπε σε μια πρόβα: οι ηθοποιοί θέλετε όλοι να κάνετε τον ρόλο, όμως δεν υπάρχει ρόλος. Υπάρχει ένα κείμενο που πρέπει να πιστέψετε και να πείσετε και τους θεατές γι’ αυτό. Αν τους πείσετε για το κείμενο που λέτε, τότε είστε ο ρόλος. Αυτό είναι τρομερά απελευθερωτικό. Εμείς ψάχνουμε να βρούμε ποια είναι η Μήδεια, πώς να την παίξουμε, κι αυτός έρχεται να μας πει: υπάρχει μόνο αυτό που έχεις να πεις. Αν μας πείσεις γι’ αυτό που λες, τότε εσύ είσαι αυτή".
Χάρη στη διακειμενική σύνθεση "προκύπτουν πολλές οπτικές, πολλές πτυχές του ίδιου προσώπου και του ίδιου μύθου" συμπληρώνει η Αγγελική Παπούλια. Αν έπρεπε πάντως να την περιγράψει με μια εικόνα θα ήταν "μια γυναίκα εξόριστη, που δεν έχει πού να πάει, που βρίσκεται πολύ μακριά από τον τόπο καταγωγής της, που έχει χάσει τους θεούς της και τους δικούς της ανθρώπους. Μια γυναίκα τελείως εξαρθρωμένη σε έναν έρημο τόπο, περιτριγυρισμένη από ένα νεκρό τοπίο, τελείως αβοήθητη, που αντιμάχεται τον υπάρχοντα κόσμο". Γι’ αυτό, άλλωστε, την ηρωίδα θα ενσαρκώσουν πέντε διαφορετικές ηθοποιοί: "Είμαστε πέντε διαφορετικές προσωπικότητες και καλλιτέχνιδες, η καθεμία με τη δική της πορεία στο χώρο και τον δικό της τρόπο, και είναι μοναδική η σύλληψη του Κάστορφ να ενώσει αυτές τις γυναίκες και να βγάλει την πολυπλοκότητα του χαρακτήρα της Μήδειας", λέει η Ρουμελιώτη.
Μέσα στην παράσταση με το έντονο θηλυκό αποτύπωμα, "οι άνδρες είναι αυτοί που φέρουν το παιχνίδι. Βλέπουμε ανδρικές όψεις πολύ ισχυρές, ωμές, βίαιες, αλλά η εκκίνησή τους είναι το παιχνίδι", λέει ο Νικόλας Χανακούλας και εξηγεί: "η αίσθηση του παιχνιδιού δεν σημαίνει κάτι ελαφρύ, αλλά το όχημα για να διαχειριστούμε την ωμότητα και τη σκληρότητα. Σε μια από τις πρώτες πρόβες, ο Κάστορφ μας είπε πως μόνο στον κόσμο του παιχνιδιού ο άνθρωπος ειναι πραγματικά άνθρωπος. Η αίσθηση του παιχνιδιού είναι ο τρόπος για να διαχειριστεί σκληρά και ωμά γεγονότα και θεματικές, οπότε στην παράσταση οι άνδρες είναι αυτοί που μεταμορφώνονται και δημιουργούν το ασφυχτικό πλαίσιο για τη μία γυναίκα, τη Μήδεια".
Η χρονικότητα και η διακειμενικότητα της "Μήδειας"
Καλλιτέχνης και διανούμενος με συνθετική σκέψη και τρόπο δουλειάς, ο Κάστορφ δεν στέκεται μόνο στο θέμα της γυναίκας. "Τον ενδιαφέρει η ιστορική σύνδεση και γραμμή του κόσμου, της ανθρωπότητας, του μύθου", λέει ο Χανακούλας. "Πιάνει το νήμα του μύθου που ξεκίνησε από τον Ευριπίδη, τον πήρε ο Σενέκας, ο Γκαίτε, τον ξανάγραψε ο Μίλερ. Η διαδρομή του μύθου τον απασχολεί πολύ, όπως και η προσωπική του γεωγραφία, ότι ξεκίνησε από το ανατολικό Βερολίνο, πήγε στο δυτικό, έγινε καταξιωμένος ευρωπαίος σκηνοθετης, ύστερα παγκόσμιος - και βέβαια και η παγκόσμια βιογραφία, από τον Ιάσονα που ήταν ένας αργοναύτης, δηλαδή πολεμιστής, πηγαίνουμε στον β΄ παγκόσμιο πόλεμο, μετά στη Γιουγκοσλαβία, τώρα στην Ουκρανία. Η σκέψη του είναι ριζωματική, οι προσωπικές και παγκόσμιες βιογραφίες μπλέκονται, φτιάχνουν έναν κόσμο κι έρχεται μέσα εκεί να κατοικήσει ο μύθος", συμπληρώνει. "Αν έβαζα εγώ έναν τίτλο, θα ήταν: ο μύθος ανάμεσα στην ποίηση (της ψυχής, των συναισθημάτων) και την εκποίηση των πάντων (ο κόσμος στον οποίο ζούμε). Μια συνεχής παλινδρόμηση ανάμεσα σε αυτά".
Έτσι, η αυτή η "Μήδεια", υφασμένη από ένα μωσαϊκό κειμένων, θεατρικών έργων και πραγματικών μαρτυριών (από τον ελληνικό εμφύλιο, εξόριστων γυναικών, κ.ά.), διαμορφώνει ένα πολιτικό στην ουσία κείμενο. "Μέσα από τη ‘Μήδεια’ του Ευριπίδη, που θίγει πολλά θέματα, ο Φρανκ Κάστορφ θίγει ακόμη περισσότερα", λέει η Ρουμελιώτη, "για τη γυναίκα, τον άνδρα, την πολιτική, τους πολέμους, την καταστροφή της φύσης". "Kαταφέρνει να εντάξει άπειρες κοινωνικοπολιτικούς σταθμούς από την ιστορία της ανθρωπότητας, συμπληρώνει η Γουλιώτη: "είναι πάρα πολύ επαναστατικός ο λόγος της παράστασης, τα κείμενα του Μίλερ είναι πολύ ταραχτικά, σοκάρεσαι από την ασχήμια της ανθρώπινης φύσης. Ο Ευριπίδης, όπως το βλέπω τώρα, δεν είναι τοσο τερατώδης, μια που γράφει μέσα στα όρια μιας δομής. Ο Φρανκ έρχεται να πει, ωραία κάποτε θαυμάζαμε αυτή τη δομή, αλλά τώρα για ταρακουνηθεί το μέσα σου και να βγει από τη μανία της κατανάλωσης και της εικόνας πρέπει να αποδεσμευτείς από αυτή. Στους αρχαίους τραγικούς, η δομή παλεύει με το ένστικτο αλλά πάντα κερδίζει, ο Κάστορφ την καταστρέφει. Είναι ξεκάθαρα πολιτική η στάση του, πρόκειται για ένα βαθιά πολιτικό ον. Το θέατρο είναι το εργαλείο που χρησιμοποιεί για να εκφράσει τα πράγματα που τον ταράζουν". Ο Κάστορφ πρεσβεύει πως "το άρρωστο και η παθολογία πρέπει να διατυπώνεται με καθαρότητα" συμπληρώνει ο Χανακούλας: "οφείλουμε να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα όπως είναι, ακόμη και στις πράξεις απόλυτης βίας, δεν χρειάζεται να κάνουμε πιο ελαφριές αναγωγές, ή να τα συγκαλύπτουμε".
Διαβάστε Επίσης
Θα χρειαστεί γενναιότητα εκ μέρους των θεατών, όπως χρειάστηκε και εκ μέρους των ηθοποιών, καθώς ο Κάστορφ "θέλει να ταράξει τον θεατή, τοποθετώντας μπροστά του έναν τερατώδη καθρέφτη", περιγράφει η Γουλιώτη. "Να προσέλθετε ελεύθεροι, ανοιχτοί να μπείτε στον κόσμο που συντίθεται επί σκηνής" προτρέπει η Ρουμελιώτη: "Διαφορετικά, το θέαμα δεν θα σας ενδιαφέρει καθόλου, έως και μπορεί να σας θυμώσει. Αλλά ακόμη κι αν υπάρξουν αντιρρήσεις, που σίγουρα θα υπάρξουν και καλώς θα υπάρξουν, έχει τρομερό ενδιαφέρον η ματιά του. Είναι μια παράσταση που δίνει το ερέθισμα να ανοίξει διάλογος, να σκεφτείς πάνω σ’ αυτή, ακόμη κι αν δεν συμφωνείς".
Το αποτύπωμα της συνάντησης για τους Έλληνες ηθοποιούς
Θα είναι σίγουρα μια ξεχωριστή, τολμηρή, απαιτητική αυτή η "Μήδεια", μια αποκαλυπτική ίσως -όπως στάθηκε ήδη για τους ηθοποιούς- εμπειρία. "Προσωπικά δεν έχω ξαναδουλέψει με αυτόν τον τρόπο", λέει η Ρουμελιώτη. "Ο Κάστορφ εμπιστεύεται πάρα πολύ τους ηθοποιούς, κάτι που δημιουργεί μια μεγάλη ευθύνη. Έχει στο μυαλό του κάτι συγκεκριμένο αλλά παίρνει κι από εμάς πολύ υλικό και είναι τρομερά διαλλακτικός. Αυτό κάνει τον ηθοποιό να νιώθει προστασία, να νιώθει τον σκηνοθέτη σύμμαχο. Εδώ έχουμε μάθει να δουλεύουμε πολύ καθορισμένα κι ο Κάστορφ ήρθε και μας έδωσε, μέσα από έναν περιορισμό, μια τεράστια ελευθερία" εξηγεί, με τη Γουλιώτη συμφωνεί: "είναι πολύ αποκαλυπτικό πώς μέσα σε ένα πολύ αυστηρό πλαίσιο μας άφησε τοσο ελεύθερους".
Η Παπούλια επισημαίνει ιδιαίτερο τον συνθετικό τρόπο δουλειάς του: "ξεχωρίζω τον τρόπο που αντιμετωπίζει έναν μύθο, πώς τον ανοίγει στο χώρο και το χρόνο, αντιλαμβάνεται τι συνέβαινε τότε, τι συμβαίνει τώρα, τοποθετεί μέσα του άλλα κείμενα, κάνει δικούς του συσχετισμούς κι αντιστοιχίες τόσο στη δραματουργία όσο και στη σκηνοθεσία. Θα έλεγα ότι δουλεύει με τον τρόπο ενος μουσικού. Δεν θα έλεγα οτι του αρέσει ο κλασικός θεατρικός τρόπος˙ καταστρέφει το θέατρο, την υποκριτική και την κατάσταση κατά την οποία ένας ηθοποιός είναι επαναπαυμένος". "Ενήλικο" χαρακτηρίζει τον τρόπο του ο Χανακούλας: "είναι σκηνοθέτης με απόλυτη εμπιστοσύνη στους ηθοποιούς του, με πίστη ότι έχει κάνει ο καθένας το καλύτερο με την τεχνική του, τη διαθεσιμότητα του, οπότε η δική του δουλειά είναι να φτιάξει αυτόν τον πολύ ενδιαφέροντα κόσμο και εμείς να μπούμε με την ορμή και τη φωτιά του καλλιτέχνη να ανακαλύψουμε τα διαμάντια του. Δεν εστιάζει στην επανάληψη, την εκμάθηση, θεωρεί ότι το εργαστήριο του ηθοποιού ειναι να διαβάσει για τον ρόλο, να μάθει τα λόγια του, η δική συνάντηση αφορά στο μετά από όλα αυτά".
Εξάλλου και η Γουλιώτη επεσήμανε πως ο Κάστορφ δεν είναι ο σκηνοθέτης που θα κολλήσει στο ωράριο, στο πρέπει να γίνει πρόβα κ.ο.κ.: "Θα δοκιμάσει κάτι γιατί άκουσε ένα τραγούδι, π.χ., γιατί έκατσα με έναν τρόπο στην καρέκλα". Προφανώς γιατί είναι ένας δημιουργός που -σύμφωνα και με την περιγραφή της Ρουμελιώτη- δουλεύει πάρα πολύ με το ένστικτο και την ενέργεια: "Είναι ένας άνθρωπος που έχει τόσο πάθος την ώρα της πρόβας, υπάρχει τόσος ηλεκτρισμός και χημεία που δεν χρειαζόμαστε τη γλώσσα˙ ακόμη κι αν δεν υπήρχε ο διερμηνέας, θα μπορούσαμε να συνεννοηθούμε κι αυτό είναι υπέροχο, γιατί καμιά φορά οι άνθρωποι μιλάμε την ίδια γλώσσα και πάλι δεν καταλαβαινόμαστε". "Χάρη σε αυτή τη συνεργασία, έμαθα να μη σκέφτομαι γραμμικά, έγιναν όλα ένας χυλός μες στο μυαλό μου, ένα υπέροχο μίξερ, όπου η λογική άρχισε να χάνει τη δύναμή της", λέει η Γουλιώτη. "Δουλεύει με έναν τρόπο που είναι τελείως μακριά από αυτό που έχουμε συνηθίσει. Έχει έντονα στο μυαλό του τον κόσμο που θέλει να κοινωνήσεις στους θεατές και ήταν τόσο ισχυρό το σύμπαν που μας πρότεινε, ώστε μπορούσες να δημιουργήσεις μόνο βουτώντας μέσα του", συμπληρώνει, κάτι που επισημαίνει και η Ρουμελιώτη: "Είναι η πρώτη φορά που γοητεύτηκα τόσο και μπήκα στο μυαλό του Κάστορφ. Δεν γινόταν αλλιώς, σε αυτή τη δουλειά ή έφευγες ή έμπαινες 100%".
