"154 Bertha": Θοδωρής Αμπαζής - Έλσα Ανδριανού μιλούν για τη "μάχη των γενεών" σε μια κοινή συνέντευξη

Η νέα παράσταση της ομάδας "ΟΠΕRA” σε κείμενο της Έλσας Ανδριανού και σκηνοθεσία του Θοδωρή Αμπαζή, "154 Bertha” που μόλις έκανε πρεμιέρα στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν, μας δίνει την αφορμή να συνομιλήσουμε μαζί τους σε μια πραγματικά "χορταστική” κοινή συνέντευξη. Το ίδιο το έργο, το πρώτο θεατρικό της συγγραφέως, μέσα από τη θεματική του, την οικογενειακή εστία που παρακμάζει και το χάσμα που δημιουργείται ανάμεσα στα μέλη της, οδήγησε σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για το νήμα που συνδέει -ή και όχι- τις γενιές μεταξύ τους και την τάση αποδόμησης που χαρακτηρίζει τους νέους του σήμερα. Μας μίλησαν επίσης για τη συνεργασία τους που κρατά μια εικοσαετία αλλά και τα επόμενα σχέδια τους.

Θα θέλατε να μας πείτε δυο λόγια για τη γνωριμία πρώτα και τη συνεργασία σας έπειτα που μετρούν κάποιες δεκαετίες;
Θοδωρής Αμπαζής: Ήμασταν συμμαθητές από την πρώτη Γυμνασίου και καθώς τα επώνυμά μας αρχίζουν από "Α" είμασταν και στο ίδιο τμήμα. Μοιραστήκαμε πολλές καλλιτεχνικές αναζητήσεις και γνωρίσαμε μαζί με τους συμμαθητές μας το θέατρο, τη μουσική και τη λογοτεχνία σε ένα σχολείο, που λόγω κάποιων δραστήριων καθηγητών, ευνοούσε τη δημιουργία καλλιτεχνικών ομάδων και πολλών πολιτιστικών δράσεων. Πολύ αργότερα συναντηθήκαμε επαγγελματικά και έκτοτε η συνεργασία μας διατηρείται, όχι πάντα "αναίμακτα" αλλά σίγουρα δημιουργικά.

Έλσα Ανδριανού: Με τον Θοδωρή γνωριζόμαστε από την πρώιμη εφηβεία. Στο σχολείο κάναμε θέατρο, και διάφορα καλλιτεχνικά -ήταν η εποχή και το περιβάλλον πρόσφορο-, αλλά δεν θα το χαρακτήριζα "συνεργασία” -μάλλον "εκτόνωση”, αν και φυσικά ως έφηβοι παίρναμε τον εαυτό μας σοβαρά. Κατόπιν χαθήκαμε κάπως, καθώς εκείνος ήταν στην Ολλανδία για αρκετά χρόνια και ξανασυναντηθήκαμε μέσα από τη δουλειά. Ήδη ασχολούμασταν με το θέατρο και οι δυο και θα μπορούσαμε να μην έχουμε συνεργαστεί ποτέ, αλλά εν τέλει κάπως συνέβη την πρώτη φορά -κατόπιν δικής του πρότασης- και ύστερα αρχίσαμε να αναπτύσσουμε έναν κώδικα, συνεισφέροντας ο καθένας τα εργαλεία και την προσωπικότητά του -είμαστε αρκετά διαφορετικοί. Οπότε η σχεδόν παιδική φιλία δεν οδηγεί στη συνεργασία, αλλά εφόσον αυτή υπάρχει, βοηθά να γίνονται αρκετά πράγματα σε άλλο πλαίσιο. Είμαστε "οικογένεια”, πράγμα που απενοχοποιεί τις συγκρούσεις και τις διαφωνίες, που κατά τη γνώμη μου είναι αναγκαίες για μια καλλιτεχνική συνύπαρξη. Επιπλέον, το γεγονός πως ήδη δουλεύουμε κάπου 20 χρόνια μαζί, προφανώς σημαίνει πως έχουμε μια εις βάθος συνομιλία σε καλλιτεχνικό επίπεδο.

"Οι τρέχουσες συγκρούσεις σε επίπεδο φύλων και γενεών συγκαλύπτουν στην παρούσα φάση την ανεπάρκεια συλλογικότερων διεκδικήσεων, μιας γενιάς, νομίζω, απελπισμένης κατά βάθος. Αν και, τελευταία, μοιάζει οργισμένη κι αυτό το λέω για καλό. Μόνο αν θυμώσεις, μπορείς να πάρεις πραγματικά την ευθύνη. Το περιβόητο ΠΔ/85 πυροδότησε τέτοια οργή και οι καταλήψεις ήταν ανάληψη ευθύνης. Το θέμα των Τεμπών επίσης. Είμαι περίεργη για τη συνέχεια”.
-- Έλσα Ανδριανού

Ποια εσωτερική ενδεχομένως ανάγκη σας ώθησε να γράψετε το πρώτο θεατρικό σας έργο "154 Bertha” που όπως διαβάζουμε προέρχεται από εποχή ήττας;
E.Α.: Νομίζω ότι ζούμε εποχή ήττας -η γενιά μου, εννοώ- και κυοφορίας. Ο κόσμος αλλάζει δραματικά -δεν το λέω για κακό, κάθε άλλο, αν και ό,τι είναι άμεσα ορατό δε μοιάζει πολύ αισιόδοξο. Δεν μπορώ να περιγράψω αυτό που αποκαλέσατε "εσωτερική ανάγκη”. Απλώς, αυτή τη φορά δεν σκέφτηκα να πω κάτι μεταποιώντας το κείμενο ενός άλλου με μια μετάφραση ή θεατρική διασκευή, αλλά με δικά μου λόγια. Νομίζω ότι μου γεννήθηκε η ανάγκη να πάρω μεγαλύτερη ευθύνη. Οι τρέχουσες συγκρούσεις σε επίπεδο φύλων και γενεών, αναδεικνύονται μέσα από τα "πρέπει” και τον "δικαιωματισμό” σε επίπεδο ατομικοτήτων, που -κατά τη γνώμη μου- συγκαλύπτει στην παρούσα φάση την ανεπάρκεια συλλογικότερων διεκδικήσεων, μιας γενιάς, νομίζω, απελπισμένης κατά βάθος. Αν και, τελευταία, μοιάζει οργισμένη κι αυτό το λέω για καλό. Μόνο αν θυμώσεις, μπορείς να πάρεις πραγματικά την ευθύνη. Το περιβόητο ΠΔ/85 πυροδότησε τέτοια οργή και οι καταλήψεις ήταν ανάληψη ευθύνης. Το θέμα των Τεμπών επίσης. Είμαι περίεργη για τη συνέχεια.

Ποια είναι η υπόθεση του έργου;
E.Α.: Μια οικογενειακή γιορτή που δεν πηγαίνει πολύ καλά. Ένα όχι ακριβώς αρχετυπικό ζευγάρι και η αδελφή της γυναίκας και παλαιά φίλη του άντρα. Μεσήλικες, πετυχημένοι με τον τρόπο τους, κοινή παρέα από τα πρώτα νιάτα, έχουν συνηθίσει να κρύβουν -με κάθε καλή πρόθεση, βεβαίως- "κάτω απ' το χαλί” πληγές, βάρη από το παρελθόν, αρνητικά συναισθήματα. Η άφιξη της νεαρής κόρης από πολυετείς σπουδές που δεν την οδήγησαν παρά σε πλήρη απραξία και το γεγονός ότι δε βγαίνει καν απ' το σπίτι τους ταράζει, μα δεν το παραδέχονται. Αρνούνται σθεναρά να αναλάβουν την ευθύνη. Μια φαινομενική "εισβολή” ενός περίεργου, θρασύτατου, μα διεισδυτικού, νεαρού στον υποτιθέμενα ασφαλή χώρο ανοίγει νέους ορίζοντες για κάποια από τα πρόσωπα, αφήνοντας άλλα να διαχειριστούν την ήττα τους. Στο δραματικό σύμπαν είναι παρούσα και μια προηγούμενη γενιά, η οποία δεν εμφανίζεται σκηνικά. Όσο δραματικά κι αν μοιάζουν όλα αυτά από την οπτική των προσώπων, ουσιαστικά είναι εντελώς γελοία. Υπάρχουν τραύματα φυσικά, τόσο προσωπικά, όσο και συλλογικά. Όπως, επίσης, υπάρχει και χιούμορ.

Τι σας γοήτευσε στο έργο "154 Bertha”;
Θ.Α.: Η άκρως επίκαιρη θεματολογία του, η άρτια δομή, η δεξιοτεχνία στη γραφή διαλόγων -το δυσκολότερο κατά τη γνώμη μου στοιχείο ενός έργου- που προκύπτουν αβίαστα και ανεπιτήδευτα χωρίς να στερούνται λογοτεχνικού πλούτου.

"Τραυματισμένοι και απογοητευμένοι, από την ολέθρια δεκαετία που διανύουμε, οι νέοι αναζητούν απεγνωσμένα μια νέα προσέγγιση της ζωής, άλλους τρόπους επικοινωνίας, άλλες αξίες, άλλες λέξεις. Αυτή η αναζήτηση του "άλλου" ξεκινάει από τη διαγραφή κάθε "παλιού" και η αντανάκλαση αυτής της διαγραφής στις δικές μας γενιές είναι οδυνηρή”. 
-- Θοδωρής Αμπαζής

Η "Ορέστεια" του Αισχύλου και ο "Πατέρας" του Άουγκουστ Στρίντμπεργκ στάθηκαν πηγή έμπνευσης για εσάς;
E.Α.: Η "Ορέστεια” είναι -ας μου επιτραπεί ο νεολογισμός- ένα "πρωτο-έργο” που έχει επανεγγραφεί πάμπολλες φορές και με πολλούς τρόπους. Ο "Πατέρας” αποτελεί μια από τις ιδιοφυέστερες μεταγραφές, είναι η "Ορέστεια” του 19ου αιώνα. Προφανώς, δεν φιλοδοξώ να εμπλακώ σε συγκρίσεις με τέτοια αριστουργήματα -θα ήμουν, επιεικώς, ανόητη- αλλά, το έργο συνομιλεί με τα δύο προαναφερθέντα -και πιθανώς και με άλλα- και δεν το κρύβει. Αυτό δε σημαίνει πως πρέπει να έχει διαβάσει κανείς βιβλιογραφία για να το παρακολουθήσει -τα όποια στοιχεία αναγνωρίζονται ευχερώς από ανθρώπους του θεάτρου, αλλά δεν είναι διόλου προαπαιτούμενα για τον μέσο θεατή.

Πώς προέκυψε ο τίτλος "154 Bertha”;
E.Α.: Είναι κατ' αρχήν παιγνιώδης. Παραπέμπει αφενός στην digital πραγματικότητα της νέας γενιάς και αφετέρου -παίζοντας με το έργο του Στρίντμπεργκ- στην ανεπάρκεια της προηγούμενης να διαχειριστεί τα παιδιά της από το ρόλο του ενήλικα. Νομίζω ότι ανήκω σε μια γενιά -με την ευρεία έννοια- που έχουμε αγωνιστεί να μη μας θεωρήσουν οπισθοδρομικούς, να μη μοιάσουμε στους γονείς μας. Οπότε, η επόμενη γενιά, των παιδιών μας -φυσικών ή οιονεί- κρατάει ένα κομμένο νήμα. Νιώθω ότι συχνά απορεί ως προς το ποιος είναι ο αντίπαλος. Πολύ βολικό από συστημική άποψη, βεβαίως.

Σε ποια στοιχεία εστιάζει η σκηνοθεσία υπό το πρίσμα της παρακμής της οικογενειακής εστίας;
Θ.Α.: Το επερχόμενο big bang. Το αίτημα της νέας γενιάς για επανεκκίνηση. Τραυματισμένοι και απογοητευμένοι, από την ολέθρια δεκαετία που διανύουμε, οι νέοι αναζητούν απεγνωσμένα μια νέα προσέγγιση της ζωής, άλλους τρόπους επικοινωνίας, άλλες αξίες, άλλες λέξεις. Αυτή η αναζήτηση του "άλλου" ξεκινάει από τη διαγραφή κάθε "παλιού" και η αντανάκλαση αυτής της διαγραφής στις δικές μας γενιές είναι οδυνηρή.

Τι κρατά δέσμιους τους ήρωες;
E.Α.: Νομίζω, ό,τι όλους μας: Η ατολμία, ο φόβος για το άγνωστο. Ενώ γεννιόμαστε γνωρίζοντας πως πορευόμαστε στη φθορά, προστατεύουμε με νύχια και με δόντια τον πολύτιμο εαυτό μας. Σήμερα, πλέον, αυτό είναι ακραίο, καθώς έχει εγκατασταθεί με όρους όχι απλώς μαζικής χειραγώγησης, μα και βιοπολιτικής. Κι αυτό θεωρώ πως διαπερνά όλες τις γενιές. Απλώς, όσο μεγαλώνεις, πρέπει να αντιστέκεσαι όλο και περισσότερο για να μη σε "ρουφήξει” εντελώς το δείλιασμα μπροστά στον κίνδυνο. Από την άλλη, πιστεύω πως οι νεότερες γενιές "εκπαιδεύονται” από νωρίς στην ατολμία -αφύσικο εντελώς, κατά τη γνώμη μου, πλην πολύ βολικό για ένα σύστημα που διαφυλάττει ως κόρην οφθαλμού τα γρανάζια του.

"Πιστεύω πως ο κίνδυνος είναι να μην συγκρούεσαι -ανεξαρτήτως γενιάς-, όχι να συγκρούεσαι”.
-- Έλσα Ανδριανού

Ποιο θα είναι το μουσικό μοτίβο της παράστασης;
Θ.Α.: Ο ηχητικός κόσμος της παράστασης αποτελείται από ηχητικές καταγραφές πράξεων που δε βλέπουμε επί σκηνής και παραπέμπουν σε μια παράλληλη ζωή (ήχοι μπάνιου, μαγειρέματος, ανοίγματα πόρτας, σπάσιμο πιάτων κ.λ.π.). Ένα συνεχές μακρόσυρτο βουητό συνοδεύει όλο το πρώτο μέρος του έργου, εντείνοντας την αίσθηση της αναμονής. Μια απλή μελωδία στο πιάνο σηματοδοτεί την πανανθρώπινη ανάγκη για συμφιλίωση παρά το γενικότερο συγκρουσιακό τοπίο του έργου.

Πόσο έχει αλλάξει η σύσταση της ομάδας "ΟΠΕRA” μέσα στα χρόνια;
Θ.Α.: Εδώ και 22 χρόνια ο πυρήνας της ομάδας παραμένει ο ίδιος (Δανάη Σαριδάκη, Τζωρτζίνα Δαλιάνη, Νέστωρ Κοψιδάς, Ελένη Μανωλοπούλου, Αλέκος Αναστασίου, Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Έλσα Ανδριανού). Ακόμα κι αν κάποιες φορές δε συμμετέχουν όλοι σε μια παραγωγή, βοηθούν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Είμαστε μια καλλιτεχνική "οικογένεια" που δεν έχει πάψει να ανανεώνει τους στόχους της. Μας ενώνει η σοβαρότητα στην προσέγγιση της δουλειάς, η αγάπη για το θέατρο και τους ανθρώπους που το υπηρετούν και μια αχόρταγη πείνα για καλλιτεχνικές ακροβασίες. Συνεργαζόμαστε κάθε φορά με αξιόλογους καλλιτέχνες που μοιράζονται τις ιδέες μας και έχουν την ανάγκη μιας ουσιαστικής δημιουργικής συνομιλίας.

"Θεωρώ ότι τα καλύτερα θεατρικά κείμενα γράφονται είτε από συγγραφείς που έχουν ασχοληθεί με την υποκριτική είτε -όπως στην περίπτωση της Έλσας- έχουν επενδύσει χρόνο στην παρακολούθηση προβών”.
-- Θοδωρής Αμπαζής

Θαυμάζετε την σύγχρονη ελληνική δραματουργία;
Θ.Α.: Θαυμάζω την καλή δραματουργία ανεξαρτήτου καταγωγής. Με την ομάδα "ΟΠΕRA" έχουμε παρουσιάσει αρκετά έργα Ελλήνων δραματουργών και συνεχίζουμε να αναζητούμε κείμενα που να ταιριάζουν στο ύφος και τις αναζητήσεις μας. Τα τελευταία χρόνια τα ελληνικά έργα αποτελούν ένα μεγάλο κομμάτι του ελληνικού παραστασιολογίου και αυτό είναι ευοίωνο. Πιστεύω στη συνεργασία του δραματουργού με τους καλλιτέχνες καθόλη τη διάρκεια της προετοιμασίας ενός ανεβάσματος. Η βαθιά κατανόηση της θεατρικής πράξης είναι απαραίτητο εφόδιο για έναν δραματουργό και αυτό αποκτάται μόνο με ουσιαστική και συστηματική παρουσία στις πρόβες. Γι’ αυτό θεωρώ ότι τα καλύτερα θεατρικά κείμενα γράφονται είτε από συγγραφείς που έχουν ασχοληθεί με την υποκριτική είτε -όπως στην περίπτωση της Έλσας- έχουν επενδύσει χρόνο στην παρακολούθηση προβών.

Σας απασχολεί η κληρονομιά που θα αφήσετε στις επόμενες γενιές;
Θ.Α.: Πιστεύω πως ό,τι κάνουμε στη διάρκεια της ζωής μας μένει. Τα ίχνη των πράξεων και των δημιουργιών μας θα είναι εκεί για να αξιοποιηθούν ή να αγνοηθούν. Με απασχολεί η αξιοποίηση του χρόνου που έχω τώρα και όχι τι θα αφήσω στους άλλους για αργότερα. 

E.Α.: Δεν έχω βιολογικά παιδιά, είμαι όμως δασκάλα πάρα πολλά χρόνια -ήδη από το 1997 σε δραματικές σχολές. Και είμαι συνειδητά δασκάλα, μου αρέσει πολύ το μάθημα. Δεν με απασχολεί η προσωπική μου κληρονομιά. Νομίζω πως είναι τρομερά αλαζονικό να θέλουμε να αναπαραχθούμε εμείς προσωπικά, αντί να γίνουμε λίπασμα, πράγμα που θεωρώ απολύτως φυσικό -με την κυριολεκτική έννοια. Και, ως γενιά, η κληρονομιά μας δεν είναι πολύ πετυχημένη, θεωρώ, ώστε να αγωνιούμε να την κληροδοτήσουμε ακέραια. Αυτό δε σημαίνει πως δεν θα συγκρουστούμε με τους επόμενους. Κατ' εμέ τους το οφείλουμε. Με απασχολεί λοιπόν πολύ, όχι η κληρονομιά, αλλά μάλλον η συνομιλία μου με την επόμενη γενιά, ως μια σχέση συγκρουσιακής εμπιστοσύνης για όσο κρατά η μαθητεία και, για όσους επιλέξουν να διατηρήσουν μαζί μου κάποιο είδος σχέσης, και μετά.

Πώς δικαιολογείτε την έντονη διάθεση αποδόμησης που χαρακτηρίζει τους νέους του σήμερα; Πιστεύετε ότι ελλοχεύει κινδύνους;
Θ.Α.: Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Η περίοδος της αμφισβήτησης και της αποδόμησης είναι απαραίτητη για την αναγέννηση. Κίνδυνοι υπάρχουν πάντα σε οποιαδήποτε ρήξη. Πιστεύω ότι οι νέοι είναι ικανότεροι  να το αντιληφθούν αυτό από μας. Μόνο αυτός που επιλέγει μπορεί να κατανοήσει και να διορθώσει τα λάθη του. Δεν είμαι σε θέση να συμβουλεύσω κανέναν για κάτι, που μου είναι άγνωστο. Μπορώ μόνο να μιλώ για τα δικά μου ευρήματα στην εξερεύνηση της ζωής και να τα προσφέρω απλόχερα.

E.Α.: Φυσικότατη τη βρίσκω. Αν και πολλές φορές φαίνεται να "πετάνε και το μωρό, μαζί με τα νερά”, θεωρώ πως ό,τι έχει νόημα θα το επαναπροσδιορίσουν με το δικό τους τρόπο. Πιστεύω πως ο κίνδυνος είναι να μην συγκρούεσαι -ανεξαρτήτως γενιάς-, όχι να συγκρούεσαι. Αν με ανησυχεί κάτι είναι κατά πόσον η νέα γενιά είναι καλά εξοπλισμένη για τη σύγκρουση. Η αποδόμηση είναι ευκολότερη από τη σύγκρουση, άσε που είναι ήδη ντεμοντέ. Φυσικά, οι νέοι άνθρωποι δε διάλεξαν ούτε την εκπαίδευση, ούτε την παιδεία τους. Από την άλλη, θεωρώ ότι, από τη στιγμή που ενηλικιώνονται, οι νέοι φέρουν κι εκείνοι προσωπική ευθύνη να βρουν τα εργαλεία -ακόμη κι αν καμιά φορά τους τα κρύβουμε. Επίσης, δεν συμφωνώ με την πρόσφατη τάση να "πηγαίνουμε με τα νερά της νέας γενιάς” και όταν το κάνουμε -δεν εξαιρώ τον εαυτό μου- είναι για εγωιστικούς λόγους, για να νιώθουμε εμείς νέοι ή γιατί το θεωρούμε ασφαλέστερο. Προσωπικά, επιμένω πως είναι σημαντική η ανάληψη ευθύνης απ' όλους -όχι της περίφημης "ατομικής”. Το θέμα για μένα είναι η προσωπική και η συλλογική ευθύνη, για όλους, ανεξαρτήτως γενεάς. Επίσης, νομίζω πως η μετάβαση που ζούμε είναι ιστορικών διαστάσεων, άρα οι γενιές που την επωμίζονται είναι αναγκασμένες να κάνουν και βήματα στο κενό.

Υπάρχει κάποιο έργο στο οποίο θα θέλατε να δουλέψετε από κοινού και δεν το έχετε κάνει ακόμα;
E.Α.: Κατά καιρούς, είχαμε σχέδια που, για οποιουσδήποτε λόγους δεν ευοδώθηκαν, αλλά έτσι είναι η δουλειά, η τέχνη και η ζωή επίσης. Κάθε φορά συνομιλείς με το τώρα -οπότε ό,τι δεν έγινε, πάει, δεν αποτελεί κάποιο είδος απωθημένου. Δίνει τη θέση του σε κάτι άλλο. Εντούτοις, με αφορμή την ερώτηση, σκέφτομαι πως θα ήθελα να κάνω με το Θοδωρή μια σύγχρονη κωμική όπερα -αιχμηρή μεν, κωμική δε. Φυσικά, εκ των πραγμάτων, για κάτι τέτοιο, την πρωτοβουλία έχει ο συνθέτης, άρα ας δούμε τι θα έλεγε εκείνος…

Θ.Α.: Η συνεργασία μας ευτυχώς αλλάζει χαρακτηριστικά συνεχώς. Η Έλσα έχει συνεργαστεί μαζί μου ως σύμβουλος δραματουργίας, μεταφράστρια, έχει γράψει λιμπρέτο, στίχους για τραγούδια, έχει υπογράψει διασκευές και αυτή τη φορά είναι η συγγραφέας του έργου. Θα ήθελα η επόμενη συνεργασία μας να αφορά ένα νέο έργο της.

Μιλήστε μας για το μουσικοθεατρικό έργο "Με μια κάποια ελευθερία” που παρουσιάζετε με αφετηρία τον "Ύμνο εις την Ελευθερίαν" του Διονυσίου Σολωμού στο πλαίσιο του "Open plan 2023” και του καλλιτεχνικού εγχειρήματος "Freequencies / Ελεύθερες συχνότητες” του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου. Ποιους στίχους αξιοποιείτε και ποια θα είναι η τελική μορφή του έργου;
Θ.Α.: Οι στίχοι είναι αφετηρία για ένα μουσικό ταξίδι που βιντεοσκοπήθηκε στους χώρους του φεστιβάλ. Το απόσταγμα αυτής της διαδικασίας αποτυπώνεται στο μουσικό βίντεο που επιμελήθηκε ο Στάθης Αθανασίου.  Αναζητώντας τα όρια της προσωπικής ελευθερίας σε ένα συλλογικό εγχείρημα, ξεκινήσαμε κάποιους μουσικοθεατρικούς αυτοσχεδιασμούς που οδηγούσα εγώ χρησιμοποιώντας μια σειρά από "σήματα". Πρόκειται για χειρονομίες που κατεύθυναν τον μουσικό - performer σε συγκεκριμένη κάθε φορά συμπεριφορά. Τα ονόμασα "σήματα πλοήγησης" και η πρώτη περίοδος προβών είχε στόχο την εκμάθηση και εξοικείωση με αυτά, ούτως ώστε να μπορούμε να τα ακολουθούμε χωρίς να διακόπτεται η ροή του μουσικού "ταξιδιού". Τελικά δημιουργήθηκε ένα εξάωρο οπτικό – ηχητικό υλικό από το οποίο ανασυνθέσαμε το εικοσάλεπτο βίντεο. Έπαιξαν οι Γιάννης Αναστασάκης (ηλ.κιθάρα) Θοδωρής Μπαζάκας (κρουστά) Θάνος Πολυμενέας-Λιοντήρης (κόντρα μπάσο) και η Άννα Παγκάλου (φωνή). Όλη η διαδικασία ηχογραφήθηκε από τον Κώστα Μπώκο.

Μεταφράσατε το "Τέλος του Καζανόβα” της Μαρίνας Τσβετάγεβα για την παράσταση "Καζανόβα / Δον Ζουάν” που θα παρουσιάσει φέτος ο Στάθης Λιβαθινός στο Φεστιβάλ Αθηνών. Πείτε μας δυο λόγια για τη δουλειά σας πάνω στο έργο.
E.Α.: Το έργο θα παρουσιαστεί σε μια σύνθεση του Στάθη Λιβαθινού, η οποία επίσης περιλαμβάνει αποσπάσματα από τον "Δον Ζουάν” του  Μπάιρον, σε μετάφραση του Γιώργου Κοροπούλη. Τώρα, όσον αφορά το έργο της Τσβετάγεβα, το στοιχείο που βρίσκω κατεξοχήν ερεθιστικό είναι πως γεννιέται μέσα σε -και μιλάει για- μια μετάβαση ιστορικών διαστάσεων. Το 1919 είναι τρομερή στιγμή για την παγκόσμια ιστορία -ένα πέρασμα σε ό,τι ονομάστηκε "σύγχρονος κόσμος” με την ορολογία του 20ού αιώνα. Το έργο ανοίγεται ποιητικά και παραβολικά στο κενό ανάμεσα σε κάτι που φεύγει και κάτι που έρχεται. Αναπτύσσεται εκεί, στο "βήμα μεταξύ”, στο βάραθρο. Επίσης, έχει ενδιαφέρον η ιδιότυπη ποιητική του. Με προβλημάτισε αν θα έπρεπε να διατηρήσω το ομοιοκατάληκτο -αλλά ταυτόχρονα μοντερνικό- στοιχείο του πρωτότυπου. Μετέφρασα μεν, έχοντας ως εργαλείο δύο πολύ καλές γαλλικές μεταφράσεις -εντελώς άλλης ποιητικής κατεύθυνσης- ενώ είχα, μέσω του Στάθη, τη δυνατότητα πολύτιμων διευκρινίσεων του πρωτότυπου. Εν τέλει, επέλεξα να ακολουθήσω μια μείξη ποιητικών τρόπων -αλλού ομοιοκατάληκτης φόρμας, αλλού όχι- ακολουθώντας πιο πολύ την ποίηση της εν δυνάμει δραματουργίας, παρά μιαν ενιαία αυστηρή ποιητική της γλώσσας.