Γιώργος Βαλαής: "Η επιθυμία μπορεί να γίνει καύσιμο για να αλλάξεις τον κόσμο"

Η παράστασή που ανεβάζεις στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά από τις 18/9, έχει ως σημείο αναφοράς τη "Δωδέκατη νύχτα" του Σαίξπηρ. Πού εστιάζεις και ποιο στοιχείο της θέλεις να αναδείξεις μέσα από την παράστασή σου;
Το σημείο αναφοράς είναι μεν η "Δωδέκατη Νύχτα", αλλά η παράσταση ακολουθεί μόνο τα βασικά πρόσωπα και την ερωτική τους επιθυμία, η οποία στρέφεται πάντα προς τον λάθος άνθρωπο. Δεν μιλάμε δηλαδή για αμοιβαίο έρωτα, παρά μόνο στο τέλος του έργου. Με ενδιαφέρει όλη η ψυχική περιπέτεια των ηρώων επειδή είναι ερωτευμένοι. Ο έρωτας πάντα προκαλεί μια ψυχική αναστάτωση μέσα μας, μας κυριεύουν άγρια συναισθήματα. Η κωμωδία αφορά εμάς, όχι τα πρόσωπα του έργου που βιώνουν μια ερωτική απόρριψη, προσπαθούν να επικοινωνήσουν πάλι, ξαναβιώνουν την απόρριψη κ.ο.κ. Ήθελα να ξαναδώ τι σημαίνει να ερωτεύεται κανείς μέσα από μια σαιξπηρική γλώσσα.

Οι ήρωες του Σαίξπηρ λειτουργούν λίγο-πολύ ως σύμβολα. Για παράδειγμα, θα λέγαμε ότι ο Μαλβόλιο λειτουργεί ως σύμβολο του καθωσπρεπισμού και ο Φέστας, ο κλασικός τρελός του Σαίξπηρ, λέει αλήθειες, αλλά κανείς δεν τον ακούει. Κάτι ανάλογο ισχύει για τους χαρακτήρες του "I am falling in love";
Πολλοί ήρωες του Σαίξπηρ λειτουργούν ως σύμβολα, επειδή είναι και δεν είναι πραγματικοί, ξέρουμε γι’ αυτούς όσα λένε οι ίδιοι και η γλώσσα που χρησιμοποιούν δεν είναι καθημερινή, αλλά γλιστράει στην ποίηση ακαριαία. Αντίστοιχα, οι ήρωες που βλέπουμε από τη "Δωδέκατη Νύχτα", η Βιόλα, η Ολίβια, ο Ορσίνο, ο Αντόνιο, ο Σεμπαστιάν, είναι σύμβολα μιας ερωτικής επιθυμίας που έρχεται ακαριαία, μιας ερωτικής επιθυμίας που δεν μπορούν να τη διαχειριστούν.

Ο έρωτας είναι επαναστατική πράξη;
Ψύχραιμα μιλώντας, ο έρωτας είναι μια εγωιστική βιολογική πράξη. Φυσικά κανείς δεν έχει αυτόν τον ορισμό στο μυαλό του όταν είναι ερωτευμένος, καθώς τον κατευθύνουν τα συναισθήματα και οι επιθυμίες του. Η επαναστατικότητα μπορεί να προκύψει μόνο από τα εμπόδια που πρέπει να υπερβεί κανείς για να ενωθεί με το αντικείμενο του πόθου του. Η επιθυμία σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να γίνει ένα επαναστατικό καύσιμο, ένας τρόπος να αλλάξεις τον εαυτό σου και τον κόσμο.

Η ερωτική έλξη δεν κατηγοριοποιείται σε φύλα ή σε πρότυπα. Πιστεύεις πως υπάρχουν άνθρωποι που ακόμα δεν μπορούν να εκφράσουν τον ερωτικό προσανατολισμό τους;
Απέχουμε πάρα πολύ ως κοινωνία από το να αποδεχόμαστε πλήρως τον ερωτικό προσανατολισμό των διπλανών μας. Οπότε πιστεύω ότι πολλοί άνθρωποι ζουν καταπιεσμένοι και φοβούνται είτε την κοινωνική κατακραυγή είτε την προσωπική έκθεση για να εκφράσουν τον ερωτικό προσανατολισμό τους. Ευτυχώς αυτό αλλάζει τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο. Αρχίζουμε σιγά σιγά να καταλαβαίνουμε ότι η αποδοχή του ερωτικού προσανατολισμού των ανθρώπων είναι μία από τις βάσεις για μια πιο ανθρώπινη κοινωνία.

Η μουσική παίζει σημαντικό ρόλο στην παράστασή σου. Πώς εκφράζονται μουσικά οι ψυχικοί κραδασμοί των ηρώων;
Ακούει κανείς καλύτερα τη μουσική που τον πληγώνει, αυτά συνήθως είναι τα αγαπημένα μας κομμάτια. Βάζεις και ξαναβάζεις το ίδιο τραγούδι για να βυθιστείς μέσα του. Η μουσική στο έργο μεταφέρει το αίσθημα των ηρώων, είναι η τροφή του έρωτά τους όπως αναφέρει ο Σαίξπηρ στο έργο. Οι ψυχικοί κραδασμοί των ηρώων, αλλά και οι δικοί μας, συμβαίνουν όταν η μουσική έχει τη σωστή δόση μελαγχολίας όταν μιλάει για τον έρωτα. Συνήθως αυτά τα τραγούδια αγαπάμε όταν οι έρωτές μας καταστρέφονται.

Μπορείς να ξεχωρίσεις μια φράση από το έργο;
"Είναι επιθυμία σου η εικόνα σου να κρατάει ανοιχτά τα βαριά μου βλέφαρα στη φθαρμένη νύχτα; Ξαγρυπνώ για σένα, όσο εσύ ξυπνάς αλλού. Μακριά από εμένα, πολύ κοντά στους άλλους".

Έχεις νιώσει ποτέ να εγκλωβίζεσαι σε αυτό που περιμένει ο θεατής από σένα ως σκηνοθέτη;
Δεν το έχω αισθανθεί ποτέ αυτό. Προσπαθώ να εκφράσω αυτό που έχω στο μυαλό μου, το οποίο, όπως για κάθε άνθρωπο, κουβαλάει αρχαίες αξίες και να διαμορφώσω αυτό που έχω καταλάβει, διαισθητικά πάντα, από τον κόσμο, από τους ανθρώπους, από τη ζωή, πλάθοντας ταυτόχρονα μια αισθητική για να το μεταδώσω. Να το κάνω έργο τέχνης για να επικοινωνήσω με τους ανθρώπους. Οπότε κάθε προσπάθεια είναι καινούργια.

Η αισθητική είναι αυτή που κάνει έναν καλλιτέχνη να ξεχωρίσει;
Η αισθητική είναι μια αίσθηση και μια στάση ζωής, η οποία καλλιεργείται και είναι αυτή που σε ξεχωρίζει από τους άλλους. Φυσικά, στο τέλος των αποφάσεων, η αισθητική είναι ηθική. Αυτό που ξεχωρίζει έναν καλλιτέχνη είναι η κουλτούρα του και το πώς τη διαχειρίζεται μέσα στην κυρίαρχη, εμπορευματοποιημένη κουλτούρα της εποχής του. Σημασία έχουν πάντα οι αναφορές σου, όσο πιο ετερόκλητες είναι τόσο μεγαλύτερο το εύρος της σκέψης και της αισθητικής σου. Η Λόρι Άντερσον είναι εξίσου σημαντική με τον Άντον Τσέχοφ για μένα.
Υπάρχουν κάποιες "κολόνες" που δεν μπορείς να τις αγνοήσεις, που πρέπει να πατήσεις πάνω τους για να δεις τι μπορεί να συμβεί πιο πέρα.

Υπάρχουν συγγραφείς που σε κάνουν ακόμα να ονειρεύεσαι;
Ναι, ο Διονύσιος Σολωμός, ο Ντέιβοντ Φόστερ Γουάλας, o Έζρα Πάουντ και όλοι οι Καταστασιακοί. Φαντάζομαι ότι, όταν λέμε ονειρεύομαι, σημαίνει ότι συναντάω μια στιγμιαία εξήγηση των πραγμάτων που με συγκινεί και λίγο μετά εξαφανίζεται.

Ο κόσμος μας αλλάζει. Ποια είναι η γνώμη σου για τα πολιτικά τεκταινόμενα;
Η κυριαρχία της εμπορευματοποιημένης οικονομίας πάνω σε οποιαδήποτε άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως η επιστήμη, η τέχνη, η ιατρική, η έρευνα, η παιδεία είναι το χειρότερο πράγμα που συμβαίνει σήμερα. Ταυτόχρονα έχει καταρρεύσει ένας πολιτικός λόγος που μπορούσε να εξηγήσει τα πράγματα και ο οποίος προερχόταν από μια αιρετική αριστερά που ασκούσε κριτική στον υπάρχον κόσμο. Η διασπορά όλης αυτής της εμπορευματοποιημένης αντίληψης των πραγμάτων, των αξιών της ζωής μέσα από το ίντερνετ κάνει τα πράγματα ακόμη πιο ακραία. Πιο ειδικά βλέπω μια ανικανότητα των ανθρώπων να δημιουργήσουν μια νέα πολιτική, με αποτέλεσμα να έχουμε ξεμείνει όλοι μας με χρεωκοπημένες ιδέες, ενώ ταυτόχρονα κολυμπάμε στα fake news. Αυτό για μένα είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα, δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα που να μπορεί να μας προστατεύσει. Δεν λειτουργεί ούτε η υπερδομή του κράτους, ούτε η δικαιοσύνη, ούτε η παιδεία, σχεδόν έχει πάψει να λειτουργεί αυτό που κάποτε ονομάζαμε καθημερινή ζωή. Αισθανόμαστε όλοι μας ολομόναχοι μέσα σε ένα τρελοκομείο, γεμάτοι από επιθυμίες για μια ευτυχία που είναι ψεύτικη. Αυτό είναι το παράπονο όλων των φίλων μου και ειλικρινά κι εγώ δεν ξέρω τι να απαντήσω.

Ποιο είναι το άγχος ενός καλλιτέχνη σήμερα;
Πολλοί από τους ανθρώπους που εκτιμώ έχουν ένα άγχος επιβίωσης. Μετά υπάρχουν μικρότερα άγχη που καταφέρνεις σιγά σιγά να τα διαχειριστείς, όπως το πώς συναντιέσαι με τους ανθρώπους, τι σκεφτόσαστε όλοι μαζί, τι καταφέρνετε τελικά να δημιουργήσετε. Είναι ακραία περιπέτεια να συναντιέσαι με ανθρώπους και από το τίποτα να δημιουργείς κάτι. Ειλικρινά, είναι ό,τι καλύτερο έχω συναντήσει στη ζωή μου.

Ποιο είναι το επόμενο καλλιτεχνικό βήμα σου;
Η επόμενη παράστασή μου θα είναι ένα θεατρικό ντοκιμαντέρ πάνω στο χάσμα της γενιάς Χ και της γενιάς Ζ. Είναι μια ημιτελής ιστορία της Ελλάδας.