Millennials: Το θέατρο της χαμένης γενιάς

Η γενιά της νοσταλγίας. Η αδικημένη γενιά. Η γενιά με τα περισσότερα προσόντα στον εργασιακό στίβο. Η πρώτη μεταπολεμική γενιά που έχει λιγότερα χρήματα από την προηγούμενη. Η γενιά του burnout. Η γενιά του "Όλα χάλια είναι, αλλά δεν πειράζει μωρέ". Η γενιά που ξαναφτιάχνει τη δική της αφήγηση με τόλμη και χιούμορ. Οι θεατρικοί δημιουργοί που έχουν γεννηθεί μεταξύ των αρχών της δεκαετίας του ’80 και των μέσων του ’90 επαναδιεκδικούν τη φωνή τους, αποφασίζοντας να καταθέσουν τα βιώματά τους, όπως αυτά διαμορφώθηκαν από μία αναλογική παιδική ηλικία απέναντι σε μια ψηφιακή ενηλικίωση, από την κυριαρχία της τηλεόρασης έως αυτή των social media και από την οικονομική κρίση του 2008 μέχρι τη δολοφονία Γρηγορόπουλου. Απαντώντας στην κυρίαρχη εγχώρια δραματουργική τάση, που επικεντρώνεται στον ρεαλισμό ή το ντοκουμέντο, στη σεζόν που διανύουμε τα έργα που αφορούν την millennial εμπειρία του τώρα αυξάνονται εκθετικά. Έτσι, μιλήσαμε με τους δημιουργούς τους προκειμένου να εντοπίσουμε τα κοινά ιδεολογικά και αισθητικά σημεία αυτής της γενιάς, που μεγάλωσε πιστεύοντας σε ένα σίγουρο μέλλον και προσπαθεί, ξεπερνώντας τη ματαίωση αυτής της υπόσχεσης, να βρει πού πραγματικά θέλει να ανήκει.

Η γενιά του MTv

Στην Σκηνή "Νίκος Κούρκουλος" του Εθνικού Θεάτρου έχουν στηθεί δύο γιγαντιαίες οθόνες. Μας διακτινίζουν στο εφηβικό δωμάτιο της Βανέσας, κάπου γύρω στο 2004. Οι τοίχοι είναι γεμάτοι με αφίσες ποπ, πανκ και emo συγκροτημάτων, από Spice Girls έως Green Day, και ηθοποιών που μεσουρανούσαν εκείνη την εποχή, όπως η Γουαϊνόνα Ράιντερ και ο Τζόνι Ντεπ. Θυμάμαι το αθάνατο Αφισόραμα αλλά και την Σούπερ Κατερίνα, βασικές αιτίες εξαφάνισης του παιδικού και εφηβικού χαρτζιλικιού, προκειμένου να αποκτήσουμε τις (κάποιες φορές υπογεγραμμένες) αφίσες των ειδώλων που υπόσχονταν ένα λαμπερό μέλλον ευτυχίας και επιτυχίας. "Και το δικό μου δωμάτιο ήταν γεμάτο αφίσες", μου λέει η Κατερίνα Γιαννοπούλου, Καλλιτεχνική Διευθύντρια για φέτος της Πειραματικής Σκηνής Νέων Δημιουργών του Εθνικού και σκηνοθέτρια της παράστασης "Generation Lost" (από 28/3, σε κείμενο του Γρηγόρη Λιακόπουλου). "Επίσης είχα μία τηλεόραση και έβλεπα όλη μέρα video clips στο MTv και στο MAD TV, γι’ αυτό και η κινηματογράφηση της παράστασης έχει επηρεαστεί πάρα πολύ από την αισθητική τους, τη μουσική και τους pop star των 90s. Επειδή έχω μεγαλώσει μέσα σ΄ αυτήν την αισθητική, το χέρι μου πάει αυτόματα προς τα εκεί".

Πράγματι, οι ηθοποιοί-αφηγητές φορούν κουστούμια με σαφείς 90s και Y2K αναφορές και η κάμερα στο δωμάτιο της Βανέσας, που αλλάζει για να φιλοξενήσει τους διαφορετικούς ήρωες, τους κοιτάει μέσα από έναν παραμορφωτικό φακό, σαν αυτό μέσα από τον οποίο μάθαμε να βλέπουμε την πραγματικότητα πρώτα στην τηλεόραση και έπειτα στα social media. Όσο συζητάμε συνειδητοποιώ πόσες συλλογικές εμπειρίες έχουμε βιώσει μέσα από τα παραπάνω, φτιάχνοντας αόρατα νήματα που συνδέουν τις αντιλήψεις μας για τη ζωή: δεν θα ξεχάσω ποτέ την μετάδοση της πτώσης των Δίδυμων Πύργων, κι ας ήμουν μόλις έξι ετών, την κατάκτηση του Euro 2004, βαμμένοι όλοι με ελληνικές σημαίες, τις λέξεις "Αντιεξουσιαστές επιτέθηκαν σε περιπολικό στα Εξάρχεια" στο ρεπορτάζ του Alter και τις απανωτές πληροφορίες που διαχύθηκαν στο Facebook αποκαλύπτοντας τι πραγματικά συνέβη το βράδυ της 6ης Δεκεμβρίου 2008, ή ακόμα το πρώτο βίντεο κλιπ που είδα στο YouTube, αφού έκανε loading για περίπου μισή ώρα. "Προσπαθώ να χρησιμοποιήσω την κινηματογράφηση ως εφιάλτη. Φτιάχνω, δηλαδή, αυτό το δωμάτιο που βλέπουμε μέσα από ένα παραμορφωτικό πρίσμα, γιατί νιώθω ότι αυτή η εφηβεία μας κυνηγάει. Η μετάβαση από τον clean cut φουτουρισμό του 2000 στο άγχος μετά το 2006 νομίζω ότι με στοιχειώνει, δεν το βλέπω με νοσταλγία", συνεχίζει.

Τα βίντεο κλιπ λειτούργησαν ως ένα μιούζικαλ στοιχείο και στο "Nostalgia Generation" της ομάδας ΝΤΟΥΘ σε σκηνοθεσία Βάσιας Ατταριάν, που είδαμε στην αρχή της σεζόν στο 104. Εδώ ο νόστος για την ευτυχία των 90s ήταν το κυρίαρχο στοιχείο μιας παράστασης για μια παρέα σχεδόν σαραντάρηδων που επανενώνεται με αφορμή μια μετακόμιση και εκδηλώνεται εκτός από αυτοσχέδιες ραδιοφωνικές εκπομπές και παιχνίδια, με βιντεοκλιπίστικες χορογραφίες πότε στη Britney Spears και άλλοτε στους… Κόρε Ύδρο.

Ο Γιάννης Αποσκίτης, που υπογράφει το κείμενο και τη σκηνοθεσία της παράστασης "Μαύρη μαγεία ή Άσε τους νεκρούς να πεθάνουν" στο θέατρο "Μπέλλος" θεωρεί πως "η τηλεόραση σίγουρα μας έδωσε πολλά - εν τέλει, σε μια τηλεόραση μας άφηναν οι γονείς μας να χαζεύουμε από παιδιά. Εγώ αναμφίβολα έχω καταναλώσει έναν αδιανόητο αριθμό από βιντεοκασέτες, από την παιδική μου ηλικία. Αλλά μπορώ να πω πως τα social media υπήρξαν μια πολύ πιο σημαντική τομή - η χρήση του internet εν γένει. Οι "older millennials” ξαφνικά έμειναν πίσω, όσοι δεν συμβάδισαν τεχνολογικά γίνανε boomers και αυτό τους απέκλεισε από ένα μεγάλο μέρος της κοινωνικότητας που "απολαμβάνουμε” στις μέρες μας. Παράλληλα, όλοι μας καταλάβαμε ότι όλα αυτά τα πτυχία που μας λέγανε να μαζέψουμε οι γονείς μας δεν εξασφάλιζαν τίποτα σε μια κοινωνία σε κρίση - όλο αυτό το αφήγημα του στρωμένου δρόμου κατέρρευσε. Η επόμενη γενιά ενδιαφέρεται πιο πολύ να "καβαλήσει” το κύμα των social media: tik tok, insta, Facebook (δεν παίζει καν πια αυτό είναι boomer), η Gen Z φαίνεται να ενδιαφέρεται περισσότερο για τα views παρά για τη συλλογή πτυχίων. Και καλά κάνει, κατά την γνώμη μου: στην Ελλάδα τα μαζέψαμε για να τα κρεμάσουν στον τοίχο οι γονείς μας". 

Η συγγραφέας Βίβιαν Στεργίου, σε διηγήματα της οποίας από τα βιβλία "Μπλε υγρό" και "Δέρμα" έχει βασιστεί η παράσταση "Καύσωνας" που έρχεται στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση (από 30/3), δεν έχει επηρεαστεί τόσο από την τηλεόραση, αλλά θεωρεί κομβικότερη την επιρροή των social. "Τα millennials, ειδικά τα μικρά, νομίζω είναι κάπως πιο έξυπνα στη χρήση των σόσιαλ, επειδή καταλαβαίνουν ότι αυτά τα περιβάλλοντα είναι σαν το κάπνισμα ή σαν τα games. Δεν νομίζουν, για παράδειγμα, ότι είναι το απαύγασμα της δημοκρατίας το να μαλώνεις στα σχόλια. Εμένα με ξεκουράζει αυτή η συνειδητοποίηση. Κατά τ’ άλλα, οκ, το ξέρετε, υπάρχουν προβλήματα με την εστίαση της προσοχής κλπ. Και ψυχολογικά. Και αυτοδιάγνωση. Και διαρκής αυτοσκηνοθέτηση". Η χρήση βίντεο, ωστόσο, παίζει σημαντικό ρόλο και στην παράσταση της Στέγης και ο σκηνοθέτης της Γιάννης Παναγόπουλος βρίσκει αναμενόμενη την αυξανόμενη δημοφιλία της. "Εφόσον οι κοινωνίες έχουν αλλάξει και έχουν δομηθεί με τέτοιο τρόπο που η χρήση των οπτικών μέσων είναι πια άρρηκτα συνδεδεμένη με την καθημερινότητά μας, είναι λογικό τέτοια μέσα να χρησιμοποιούνται και στην τέχνη". Αναρωτιέμαι αν αυτό τελικά διευκολύνει την πρόσληψη της πληροφορίας μιας και έχουμε διδαχτεί σχεδόν αυτήν την οπτική και ακουστική απόσχιση.

Η Χρύσα Κολοκούρη, που υπογράφει τους "Δε Μιλένιαλς" στον Τεχνοχώρο Φάμπρικα (έως 9/4) θεωρεί πως "Η χρήση κάθε μέσου ή media στο θέατρο είναι πάντα καλοδεχούμενη, όταν εξυπηρετεί την αφήγηση. Νιώθω πως χάνεται το νόημα, όταν το μέσο γίνεται σημαντικότερο από την ίδια την ιστορία. Είμαστε σύγχρονοι παραμυθάδες. Ο μύθος είναι η πρώτη και σημαντικότερη ύλη μας". Στη Γιαννοπούλου, πάντως, "παιδί της εικόνας και μαξιμαλίστρια" όπως αυτοχαρακτηρίζεται, αρέσει πολύ "το πολυμεσικό του πράγματος, να μπορεί ο θεατής να έχει ερεθίσματα από διαφορετικές πηγές, να μπορεί να επιλέξει αν θα ρίξει την προσοχή του στο βίντεο, σε κάποιον πάνω στη σκηνή ή θα τα συνδυάσει".

Αν το Α είναι η εικόνα, το Ω είναι η μουσική, τόσο για τους millennials όσο και για τις παραστάσεις τους. Το ότι οι συντελεστές των προαναφερθέντων ανήκουν σε αυτή τη γενιά φυσικά βοηθάει: εξ’ ου και βλέπουμε την επιμέλεια να έχουν νεότεροι (ΝΕΚΡΟΤΣΟΥΛΗΘΡΑ, Tsolimon) και καταξιώμενοι (Jeph Vanger, Veslemes) δημιουργοί κυρίως της εναλλακτικής σκηνής, γράφοντας πρωτότυπη μουσική με αναφορές σε όσα σημάδεψαν το πρόσφατο μουσικό παρελθόν ή επιλέγοντας αυτούσια κομμάτια από αυτό.

"Η μουσική υπήρξε και η αρχική μου έμπνευση για πολλά στοιχεία της αισθητικής του σύμπαντος της "Μαύρης μαγείας”" εξηγεί ο Γιάννης Αποσκίτης. "Ακούγοντας την μουσική των ΝΕΚΡΟΤΣΟΥΛΗΘΡΑ (με τα συγκεκριμένα παιδιά έχουμε την ίδια ηλικία, και αυτοί millenials και με πολλές κοινές αισθητικές αναφορές, όπως το punk rock, το lowbrow art, το emo/goth), την ειρωνική - αναθεωρητική διάθεση με την οποία χρησιμοποιούν την νοσταλγία του rave, τον μηδενισμό, την αντίδραση σε όλο αυτό, ήταν έμπνευση για εμένα. Αυτή η νεοελληνική καλτίλα της χρυσής εποχής της ιδιωτικής τηλεόρασης και ο σατανισμός, το μαγικό και το κοινότοπο, όλα αυτά τα στοιχεία συνέθεσαν αυτό που τελικά μοιάζει με ένα διεστραμμένο επεισόδιο "Friends”". Τέκνο, παραδοσιακή και ποπ μιξάρει, από την άλλη, ο Jeph Vanger για τον "Καύσωνα", "γιατί σ’ αυτούς τους μουσικούς τόπους έχουμε κι εμείς μεγαλώσει", όπως εξηγεί ο Γιάννης Παναγόπουλος.

Στο "Δε Μιλένιαλς", "η μουσική χρησιμοποιείται όπως ακριβώς και ο λόγος ή η παύση: ως ένας τρόπος αφήγησης κι όχι ως μουσικό χαλί. Δεν είναι, δηλαδή, διακοσμητική, αλλά προωθεί τη δράση", μου λέει η Χρύσα Κολοκούρη. "Οι επιρροές της έρχονται από τον κόσμο των musical, του spoken word και της pop, μέσα από τη δημιουργική ματιά του Νίκου Τσώλη aka Tsolimon, που έσκυψε με πολύ μεγάλη ευγένεια και φροντίδα πάνω από το κείμενο, φέρνοντας και εκείνος τα δικά του μοναδικά στοιχεία".

Αντίστοιχη μουσική επιμελητική λογική ακούσαμε και σε millennial παραστάσεις που τώρα έχουν κατέβει: Το "Nostalgia Generation" για παράδειγμα, είχε τον υπότιτλο DIY συναυλία, και κινήθηκε από το "Macarena" έως τον Κώστα Τουρνά, ενώ οι διαγενεακές "Πεταλούδες στο στομάχι" του Κωνσταντίνου Ρήγου (Θέατρο του Νέου Κόσμου) κράτησαν μία κλαμπάτη διάθεση ακόμα και στις πιο σκοτεινές στιγμές τους. Τι γίνεται όμως μόλις σωπάσει η ορχήστρα;

Η γενιά της απογοήτευσης

Περίπου ότι έγινε μόλις έσβησε η ψεύτικη λάμψη της δεκαετίας των 90s: έρχεται η συνειδητοποίηση πως κάποια στιγμή το πάρτι τελειώνει, γιατί είχε σαθρά θεμέλια εξ αρχής, και τώρα πρέπει να ανασυνταχθούμε επανεξετάζοντας τα προσόντα, τις απόψεις για τη ζωή και βεβαιότητες που διδαχτήκαμε μεγαλώνοντας. Άλλωστε, μιλάμε για μια γενιά που έχει εγκλωβιστεί σε μία παρατεταμένη παιδική ηλικία και υποχρεώθηκε να ενηλικιωθεί απότομα.

"Δεν μας έχουν αφήσει και να πολυμεγαλώσουμε μόνοι μας" ισχυρίζεται ο Γιάννης Αποσκίτης. "Yπάρχει αυτή η αποπνικτική αγάπη παντού. Αυτό που στην έμφυλη βία παλιά το βάφτιζαν τα κανάλια "έγκλημα πάθους: την σκότωσε γιατί την αγαπούσε” - ε, αυτό θα έπρεπε να το βαφτίζουν "ακρωτηριασμός αγάπης: τον σακάτεψαν γιατί τον αγαπούσαν”. Οι γονείς όλα τα κάνουν για το καλό μας - το θέμα είναι ότι το καλό μας το ορίζουν αυτοί". Και συνεχίζει: "Θα πω την λέξη "εγκλωβισμός” - σε μια σκληροπυρηνική ελληνική οικογένεια, σε ένα πανέμορφο (αποικιακού τύπου πλέον) ευρωπαϊκό τουριστικό θέρετρο, σε μια άδικη κοινωνία, σε μια ζούγκλα. Μια ζούγκλα για την οποία δεν μας προετοίμασαν οι προηγούμενοι. Όταν ρωτάω φίλους μου αν είναι ικανοποιημένοι από τη δουλειά τους, μου λένε συχνά "θα προτιμούσα να έκανα κάτι άλλο, αλλά αυτό σπούδασα.” Δεν τολμάω να ρωτήσω μετά "Και γιατί το σπούδασες αυτό;”, γιατί νομίζω η απάντηση θα είναι "ε, έβγαλα τα μόρια”. Πολύ θα ήθελα να ρωτήσω "και γιατί δεν κάνεις κάτι άλλο και προτιμάς να εγκλωβίζεσαι σε κάτι που σε δυσαρεστεί και σε κάνει σταδιακά να πικραίνεσαι όλο και πιο πολύ;”. Δεν λέω πως εγώ δεν δυσαρεστούμαι και δεν πικραίνομαι με αυτό που κάνω, απλώς δεν το κάνω επειδή "έβγαλα τα μόρια”. Δοκίμασα να το κάνω με την νομική αλλά δεν είχα το κουράγιο".

Το αν και κατά πόσο είμαστε ενήλικες εξερεύνησε και η Κατερίνα Γιαννοπούλου στην παράσταση της Πειραματικής, ενώ βρίσκει ότι είναι δύσκολο και στους γονείς μας να σταματήσουν να μας αντιμετωπίζουν ως παιδιά, πόσο μάλλον με τις αντικειμενικά δύσκολες σημερινές συνθήκες. "Αν κάποιος αναγκάζεται να επιστρέψει στο πατρικό του, εκ των πραγμάτων δυσκολεύεται να ολοκληρώσει την ενηλικίωσή του".

Ο "Καύσωνας" βάζει καταφανώς στο επίκεντρο αυτό που χαρακτηρίζει "αγία ελληνική οικογένεια", κάτι που απασχόλησε τη Βίβιαν Στεργίου γενικά στα διηγήματά της. "Μιλάμε για την αγία ελληνική οικογένεια, γιατί είναι η οικογένεια μας και το να την καταλάβουμε και να τη δούμε είναι κομμάτι του να καταλάβουμε τον τόπο μας και εμάς τους ίδιους. Κατά τ’ άλλα, ως αγία, σίγουρα ήταν και είναι κάτι καταπιεστικό, αλλά και μία βιτρίνα που από πίσω γίνονται διάφορα μικρά και μεγάλα δράματα. Όμως, η αγία ελληνική οικογένεια είναι και οι γυναίκες που μάς φροντίσανε, μάς δείξανε πώς να σιωπούμε και να δουλεύουμε και πώς να κοιτάξουμε να ζήσουμε καλά. Τους χρωστάμε διάφορα και στην παράσταση έχουν κεντρικό ρόλο, γιατί κάπως συναντηθήκαμε σ’ αυτό όλοι οι συντελεστές. Δεν είμαστε μόνο κράξιμο, αλλά και αγάπη. Ο κόσμος που έχει συνθέσει ο Γιάννης και οι ερμηνευτές έχει πολλές θερμοκρασίες. Η αμφιθυμία μας απέναντι στην οικογένεια και την ίδια τη χώρα νομίζω έχει βγει πολύ καλά στο έργο".

Αυτές τις γυναίκες προτεραιοποίησε στην αφήγησή της και η Ίρις Κατσούλα στο "Η μάνα είναι μάνα, ρε", που είδαμε στο νέο χώρο HGW στα Εξάρχεια, ένα "δραματούργημα" για τους ηθοποιούς που "θέλουν να κάνουν επιτέλους περήφανη την Ελληνίδα μάνα τους". Περήφανοι ή όχι οι (Baby Boomers ή Gen X) γονείς, σίγουρα έχουν σημαντικό μερίδιο συνειδητής ή μη ευθύνης για την αδυναμία των νέων ενηλίκων να αντιμετωπίσουν την καινούργια πραγματικότητα. Ο Γιάννης Παναγόπουλος θεωρεί τόσο έντονους τους ""κανόνες”, τις σχέσεις και τα δίκτυα που αναπτύσσονται στις ελληνικές οικογένειες, που μπορεί πολλές φορές να καταπιέσουν τα άτομα, να μην τους δώσουν την ελευθερία να οραματιστούν τον εαυτό τους έξω από αυτά τα στενά πλαίσια".

Για την Κατερίνα Γιαννοπούλου, από την άλλη, ρόλο έπαιξε και απότομη αλλαγή στις ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες. "Μας επηρέασε σίγουρα το ότι μεγαλώσαμε σε πολύ πιο άνετες εποχές και οι γονείς μας είχαν για μας μια προσδοκία ότι τα πράγματα θα πηγαίνουν συνεχώς καλύτερα, κάτι που ίσχυε στο παρελθόν. Η δική μας γενιά είναι η πρώτη μεταπολεμική γενιά που είναι φτωχότερη από την προηγούμενη, κάτι που όπως διαπιστώσαμε διαβάζοντας έρευνες είναι παγκόσμιο φαινόμενο και δεν αφορά μόνο την προσωπική ή την ελληνική εμπειρία".

Την διάψευση των προσδοκιών εντοπίζει και η Χρύσα Κολοκούρη, ως έναν από τους λόγους που οι Millennials κέρδισαν τον βαρύ τίτλο της "αδικημένης" γενιάς. "Μεγαλώνοντας μας είπαν την ιστορία ότι τελειώνοντας το σχολείο, θα μπεις στο πανεπιστήμιο και μετά το πανεπιστήμιο ίσως κάνεις ένα μεταπτυχιακό. Και μετά το μεταπτυχιακό μια σύντομη πρακτική και μετά θα έρθει η πρώτη σου δουλειά και μετά μια καλύτερη και μετά μια καλύτερη. Η ζωή θα είναι μια σκάλα προς τα πάνω. Με δυσκολίες, ναι, αλλά πάντως προς τα πάνω. Και τελειώσαμε το σχολείο, μπορεί και το πανεπιστήμιο, μπορεί και το μεταπτυχιακό και δεν υπήρχε καν σκάλα". Ο Γιάννης Αποσκίτης, πάντως, βλέπει και την προσωπική ευθύνη του ενήλικου πλέον ατόμου. "Θεωρώ ότι δεν είπαμε ποτέ και την γνώμη μας καθαρά, δεν βγήκαν φωνές να ενωθούν και να μιλήσουν - δεν είμαστε αδικημένοι, κότες είμαστε. Έτσι θα μας χαρακτήριζα, και γι’ αυτό και στην "Μαύρη μαγεία” υπάρχει η φράση: "Άρα η μαμά σου ήταν μια κότα, και έκανε μια κότα.” Είμαστε αυγά που τα παρακλωσήσανε και βγήκαμε κάπως κολλημένοι με τα τσόφλια".

"Αυτά τα "χαμένη” και "αδικημένη” εμένα μού φαίνονται τόσο μελοδραματικά που σίγουρα δεν τα συμμερίζομαι", συμφωνεί και η Βίβιαν Στεργίου δίνοντας μια άλλη οπτική. "Αδικημένη από ποιον; Από τους προηγούμενους; Πάνε αυτοί, εμείς τι κάνουμε; Το "αδικημένοι” πάντα μού την έσπαγε. Είναι σαν να σού κόβουν τα φτερά. Σαν να σού λένε πάρε την αδικία σου αγκαλιά και κλάψε κι εμένα δεν μ’ αρέσει η κλάψα. Δεν θα έβαζα έναν χαρακτηρισμό, γιατί δεν μπορείς να κλείσεις σε μία λέξη όλ’ αυτά που είναι μια γενιά. Έχω γράψει κάμποσες χιλιάδες λέξεις πάνω σ’ αυτό και πάλι δεν νιώθω ότι έχω αγγίξει την ουσία, κάνω βόλτες γύρω γύρω, προσπαθώ".

Η γενιά της "κάλλιο αργά παρά ποτέ" συνειδητοποίησης

Πράγματι, φτάνει η αυτολύπηση. Αν κάτι έχουν μάθει οι millennials, έστω με δυσθυμία, αυτό είναι η επιβίωση και αν κάτι αρχίζουν να μαθαίνουν σιγά σιγά τώρα, είναι η διεκδίκηση και ο αυτοπροσδιορισμός., ορθώνοντας τη φωνή τους ώστε να ορίσουν οι ίδιοι τις ταυτότητές τους. Η καραντίνα έπαιξε σημαντικό ρόλο σ’ αυτό, χάρη στον χρόνο που δόθηκε για ανασκόπηση. Τότε ήρθε και η ιδέα στην Κατερίνα Γιαννοπούλου για το "Generation Lost", η οποία θεωρεί ότι "μιας και πήραμε πολύ χρόνο με τον εαυτό μας, νιώσαμε και την ανάγκη να μιλήσουμε για εμάς". "Συνειδητοποιήσαμε ότι ζούμε σε μια επίπλαστη πραγματικότητα και ότι έπρεπε να επανεκτιμήσουμε τι είναι σημαντικό και τι όχι, είτε αφορά τον προσωπικό χρόνο είτε την εργασία", συνεχίζει. Η Βίβιαν Στεργίου θεωρεί ότι μεγαλώνουμε και μάλλον πρέπει να βρούμε μια δική μας γλώσσα να μιλήσουμε με τον δικό μας τρόπο, αλλά στο τέλος δεν επαναπροσδιορίζονται αρκετά πράγματα. Ο σκηνοθέτης του "Καύσωνα", πάντως, βλέπει το μέλλον με αισιοδοξία, αφού "ακριβώς επειδή αποτύχαμε, μπορούμε τώρα να επαναδιαπραγματευτούμε τους στόχους και τα επιτεύγματά μας αλλά και να γίνουμε παράδειγμα για τους επόμενους".

Ο Γιάννης Αποσκίτης, παρότι γενικά απαισιόδοξος, ελπίζει να βρούμε την φαντασίωση της επιτυχίας και της ευτυχίας και ότι αυτό θα μας κάνει πιο μαχητικούς. "Όταν δεν μπορώ να ζήσω όπως θα ήθελα, ποιος είμαι; Είμαι οι συμβιβασμοί μου ή τα όνειρά που κάνω το βράδυ, στην ησυχία;" αναρωτιέται η Χρύσα Κολοκούρη. Μπορεί, όμως, να μην βελτιώνονται οι συνθήκες, αλλά έχει "μια βαθιά πίστη και σεβασμό σε όλους όσους προσπαθούν να βγάλουν τη μέρα τους με τις λιγότερες απώλειες, κρατώντας σφιχτά εκείνο που τους κάνει να σηκώνονται από το κρεβάτι".

Οι millennials δημιουργοί πάντως επιχειρούν όλα τα παραπάνω με πολύ κέφι και σατιρική διάθεση, αποδεικνύοντας πως πάντα υπάρχει χώρος για χαρά. "Φυσικά, γιατί να μην υπάρχει; Από πού κι ως πού;" εξανίσταται η Βίβιαν Στεργίου. "Απλώς η χαρά είναι δυσκολότερη στη γραφή της και έχει μια εγγενή ποιητικότητα κι επίσης κανείς δεν εστιάζει σ’ αυτήν όταν μιλάει για ένα βιβλίο. Αλλά νομίζω ότι, τουλάχιστον, όπως το βλέπω εγώ, η χαρά είναι εκεί, σε μια βόλτα στην πόλη όταν στάζουν τα κλιματιστικά, σε ένα άραγμα στην κρυφή παραλία, σ’ ένα αστείο". Για την Χρύσα Κολοκούρη τη χαρά τη δημιουργούμε εμείς, ενώ για τον Γιάννη Αποσκίτη υπάρχει σίγουρα χώρος για χιούμορ. "Εγώ προσωπικά δεν στενοχωριέμαι", δηλώνει "ήμασταν λίγο ήσυχοι, δεν σηκώσαμε κεφάλι, εντάξει τι να κάνουμε - ας τα κάνουν καλύτερα οι επόμενοι (καλή τύχη με το κλίμα, by the way)".

Πάντως, η επί σκηνής έκθεση των σκέψεων και των βιωμάτων είναι ένα πρώτο σήκωμα του κεφαλιού και μάλιστα ουσιαστικό και επιτυχημένο, όπως απέδειξε η δημοφιλία των "Πεταλούδων στο στομάχι", η συνέχιση του "Nostalgia Generation" για δεύτερη σεζόν, η μελλοντική παραγωγή του "Generation Lost" στη Γερμανία. Ο Γιάννης Παναγόπουλος βρίσκει απολύτως λογική την άνθιση των παραστάσεων με αυτή τη θεματική, μιας και "το θέατρο αυτό που πάντα έκανε ήταν να αποτυπώνει τις αγωνίες που έχουν οι εκάστοτε κοινωνίες". Αναμενόμενη τη βρίσκει και ο Γιάννης Αποσκίτης. "Εμένα η φαντασίωση της ευτυχίας μου, έχοντας ζήσει σε αυτή την "χαμένη” γενιά, είναι να μην με ξεχάσουν. Πιστεύω ισχύει και για άλλους αυτό. Και μακάρι να αφήσουμε και εμείς κάτι πίσω μας, να μας θυμούνται". Η Βίβιαν Στεργίου απορεί για το ανάποδο: Γιατί διαρκώς η αναπαράσταση της δικής μας ζωής να περνά μέσα από διαθλάσεις, σαν να μην έχουμε ζωή εμείς που έχει αξία να καταγραφεί στη σύγχρονη λογοτεχνία και μετά να αναπαραχθεί στο θέατρο; "Δεν μου κάνει καμία εντύπωση που οι Έλληνες millennials θέλουν να μιλήσουν για τη δική τους ζωή, με τις δικές τους λέξεις και εμπνεύσεις. Και προφανώς η ενέργεια των ηθοποιών σε ό,τι αφορά την αναπαράσταση τέτοιων εμπειριών διοχετεύεται στο θέατρο, γιατί η τηλεόραση έχει κολλήσει στην προσπάθεια να μάς πείσει πως οι ζωές μας δεν χρειάζεται να αναπαρασταθούν, πως πρέπει να νοσταλγούμε την επιστροφή σε μία επαρχιακή Εδέμ με ήθη και έθιμα άλλα ντ’ άλλων. Η ανάγκη να μιλήσεις με δικές σου λέξεις για το εδώ και το τώρα υπάρχει και θα παράγει έργα που ανάλογα με τη φιλοπονία, το ταλέντο και την επιδεξιότητα των συντελεστών θα είναι καλά, μέτρια ή αδιάφορα".

Ίσως τελικά θα έπρεπε να τους χαρακτηρίσουμε γενιά της αναζήτησης, του κόπου, του ξαναγραψίματος της ιστορίας τους. "Δεν μπορώ να βρω μια λέξη, για να χαρακτηρίσω τους millennials", καταλήγει η Χρύσα Κολοκούρη. "Τους αγαπώ πολύ όμως. Όχι γιατί είμαι κι εγώ κομμάτι τους, αλλά γιατί συγκινούμαι από το πείσμα τους. Για όσους πάντως μας χαρακτηρίζουν μια χαμένη γενιά, μου έρχονται στον νου τα λόγια του πιο αγαπημένου μου παραμυθά: "Δεν είναι σίγουρο ότι έχουν χαθεί όλοι όσοι περιπλανούνται”".