Sister Sylvester: "Νομίζω ότι μέχρι κι ένας σύγχρονος έφηβος μπορεί να ταυτιστεί με τον Καβάφη"

Το "Constantinopoliad" συστήθηκε για πρώτη φορά στο κοινό της Νέας Υόρκης, με αφορμή το φεστιβάλ "Archive of Desire: Ένα φεστιβάλ εμπνευσμένο από τον ποιητή Κ. Π. Καβάφη" που διοργάνωσε το Ίδρυμα Ωνάση, γιορτάζοντας 160 χρόνια από τη γέννηση του Κωνσταντίνου Καβάφη. Στις 22/11 κάνει επίσημη πρεμιέρα στην Αθήνα, συνομιλώντας με το Αρχείο Καβάφη στην ιστορική Ωνάσειο Βιβλιοθήκη. Η πολυπρισματική, "στοιχειωτική" περφόρμανς της καλλιτέχνιδας Sister Sylvester (Kathryn Hamilton) και της μουσικού Nadah El Shazly ζωντανεύει τα κείμενα της "Κωνσταντινοπολιάδας", του ημερολόγιου που κρατούσε ο Καβάφης ως έφηβος και στις σελίδες του οποίου αφηγείται τη φυγή της οικογένειάς του από την πατρίδα τους, την Αλεξάνδρεια, στην Κωνσταντινούπολη. 

Λίγο πριν την περφόρμανς στην Αθήνα -που είναι ήδη sold out- η Sister Sylvester, τρομερά ενθουσιασμένη για το πρότζεκτ, μιλάει στο "α" για την πρώτη της επαφή με τον Αλεξανδρινό ποιητή και τα "φαντάσματα" που ελπίζει να συναντήσουμε παρακολουθώντας το "Constantinopoliad".

Το "Constantinopoliad" μάς συστήνει τον νεαρό Καβάφη με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Πώς οραματίστηκες αυτό το πολυμορφικό πρότζεκτ;
Γενικά το έργο μου εστιάζει σε visual essays και περφόρμανς βιβλίου. Ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με το έργο του Καβάφη όταν με προσκάλεσαν να μελετήσω το αρχείο του και αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν όλες οι χειροποίητες εκδόσεις που είχε, φτιαγμένες από τοπικά, ανεξάρτητα εκδοτικά εγχειρήματα, τις οποίες μετά μοίρασε σε φίλους του. Αντικρίζοντάς τες, ένιωσα την επιθυμία να δημιουργήσω κι εγώ ένα χειροποίητο βιβλίο που θα επικοινωνεί κάπως με τα δικά του. Βασικά, η πρώτη μου επίσημη επαφή με τον Καβάφη ήταν στην Κωνσταντινούπολη μέσω καλλιτεχνών και ποιητών, ειδικά από τη ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητα. Έτσι έμαθα για τα χρόνια που έζησε στην Κωνσταντινούπολη και τη σχέση του με τον τόπο. Αργότερα, ενώ είχα ήδη κάνει λίγη έρευνα για τη ζωή του, ανακάλυψα το "Constantinopoliad, an Epic" που περιγράφει το ταξίδι του ποιητή από την Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη. Διαβάζοντάς το, νομίζεις ότι γράφει για ένα επικό έργο, αλλά τελικά τον συνεπαίρνει τόσο η πόλη που ξεκινά να γράφει για αυτή και το υπόλοιπο ημερολόγιο είναι κενές ή σκισμένες σελίδες. Το βρήκα τόσο όμορφο και ανθρώπινο. Ο Καβάφης περιγράφει με μεγάλη ακρίβεια τη μεγαλοπρέπεια που νιώθεις ως έφηβος και έτσι ταυτίστηκα πολύ μαζί του. Και φυσικά, η ιδέα των κενών σελίδων σε κάνουν να συνειδητοποιήσεις πόσες λίγες είναι οι πληροφορίες που έχουμε για την παραμονή του στην Κωνσταντινούπολη. Το ημερολόγιο ήταν ένα πολύ καλό εργαλείο για να αρχίσω να σκέφτομαι τι ακριβώς ήθελα να μεταφέρω μέσω της περφόρμανς.

Μελετώντας το αρχείο, ανακάλυψες κάτι άλλο που σου κέντρισε το ενδιαφέρον;
Ένα σωρό πράγματα. Το αρχείο είναι εξαιρετικό και επειδή δεν είναι πολύ μεγάλο, είναι σχετικά εύκολο να το μελετήσεις. Κάθε έργο μου φάνηκε τόσο οικείο. Αυτό που επίσης λάτρεψα ήταν ότι προσπαθήσαμε να στήσουμε ένα περιβάλλον που σε κάνει νιώθεις ότι βρίσκεσαι εσύ ο ίδιος μέσα στο αρχείο και ακούς κάποιον να αφηγείται το έργο. Αν δεις τα αρχεία, προφανώς τα κείμενα είναι γραμμένα με διαφορετικούς τρόπους: με διαφορετικά είδη χαρτιού, βλέπεις πράγματα γραμμένα στο πίσω μέρος των βιβλίων, σε χαρτιά από ξενοδοχεία, χαρτοπετσέτες ή χαρτιά διπλωμένα με ένα σωρό τρόπους ώστε να αξιοποιηθεί όσος περισσότερος χώρος γίνεται. Γι’αυτό προσπαθήσαμε να μάθουμε και να πειραματιστούμε με τις διαφορετικές τεχνικές που ο Καβάφης είχε υιοθετήσει όταν χρησιμοποιούσε το χαρτί, πώς του φερόταν όταν έγραφε. Κάθε κεφάλαιο του βιβλίου ακολουθεί μία διαφορετική, δραματουργική θα έλεγα, δομή. Για παράδειγμα, υπάρχει το κεφάλαιο "Straightening things out" που είναι δομημένο σαν ακορντεόν που "τεντώνει". Αυτό το καταφέραμε χρησιμοποιώντας δύο στρώσεις χαρτιού με εικόνες στο εσωτερικό τους, έτσι ώστε, όταν το τραπέζι όπου είναι τοποθετημένο το βιβλίο φωτίζεται, να σου αποκαλύπτονται νέες εικόνες, μυστικά και διαφορετικές ιστορίες κυριολεκτικά μέσα στη σελίδα. Ένα άλλο κεφάλαιο έχει κατασκευαστεί σαν ένα "κουτί" αρχείου, αντί για ένα κανονικό κεφάλαιο που μπορείς να ξεφυλλίσεις. Αλλά το αρχείο είναι φανταστικό. Υποτίθεται ότι θα το επισκεπτόμουν μία μόνο φορά, όμως τελικά έκανα τρία διαφορετικά ταξίδια για να το ξαναδώ γιατί μου έγινε εμμονή (γέλια). Ήταν η βάση για το όλο εγχείρημα που παρουσιάζουμε. Το έργο μιλάει σε μεγάλο βαθμό για την ιδιωτικότητα, αλλά και την ιδέα του αρχείου γενικότερα.

Τι είναι αυτό που σε συναρπάζει περισσότερο στο έργο του Καβάφη;
Όταν ξεκίνησα να ασχολούμαι με το "Constantinopoliad" δεν ήμουν τόσο εξοικειωμένη με το έργο του, επομένως χαίρομαι που μπορέσαμε να το μελετήσουμε μέσω του πρότζεκτ και να το επικοινωνήσουμε μετά στον κόσμο. Όταν το παρουσιάσαμε για πρώτη φορά στη Νέα Υόρκη, υπήρχαν στο κοινό πολλοί Έλληνες που έμαθαν για τον Καβάφη στο λύκειο. Προσωπικά δεν έχω χτίσει αυτό το πιο ακαδημαϊκό πλαίσιο γύρω από το έργο του, γιατί το μελέτησα μόνη μου σε μεγαλύτερη ηλικία. Ωστόσο μου φάνηκε τρομερά οικείο και λατρεύω τον τρόπο που δουλεύει με το κόνσεπτ του χρόνου. Λατρεύω πως διαφορετικές χρονικές περίοδοι πλαισιώνουν η μία την άλλη και αυτό προσπάθησα να μεταφέρω και στην περφόρμανς. Τη δεκαετία του ’90, ο Βρετανός συγγραφέας Mark Fisher έγραψε για χρονικές περιόδους που συνυπάρχουν ταυτόχρονα, σαν πολλαπλά "ρυάκια" χρόνου. Αυτή η ιδέα σε κάνει να ελπίζεις ότι, σε μια περίοδο που τα πράγματα δεν εξελίσσονται όπως θες και όλα μοιάζουν μάταια, υπάρχουν άλλες εποχές από τις οποίες μπορούμε να παραδειγματιστούμε, κατανοώντας ότι κάποτε υπήρξαν εναλλακτικοί τρόποι ζωής. Αν μπορούμε να σκεφτούμε αυτές τις εποχές ως "φαντάσματα" που συνυπάρχουν στον δικό μας κόσμο, τα οποία συναντάμε και στα έργα του Καβάφη, ίσως μπορούμε να επιτρέψουμε να μας στοιχειώσουν και να επηρεάσουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε.

Λες ότι το έργο του σου φάνηκε οικείο, ότι ταυτίστηκες με αυτό. Όταν διάβασες το ημερολόγιό του, ένιωσες κάποια σύνδεση μεταξύ του έφηβου Καβάφη και του δικού σου έφηβου εαυτού;
Εννοείται! Μόνο τη μεγαλοπρέπεια του "θα γράψω ένα επικό έργο σαν την "Οδύσσεια"” να σκεφτείς ή το γεγονός ότι μετά παρασύρθηκε από τη γοητεία της πόλης, θυμίζουν πολύ την ανεμελιά ενός έφηβου. Είναι τόσο προφανής η αβέβαιη γραφή ενός έφηβου που διαβάζει υπερβολικά πολλά βιβλία και κάνει πραγματικά υπέροχες σημειώσεις. Για παράδειγμα, υπάρχουν μερικά σημεία στο βιβλίο όπου κάνει φανταστικές περιγραφές των ανθρώπων που είναι μαζί με την οικογένειά του στο πλοίο και μετά απογοητεύεται γιατί δεν θα μείνουν μαζί τους. Όταν φτάνει πια στην Κωνσταντινούπολη, γράφει όλο και πιο αραιά και μετά εξαφανίζεται εντελώς. Κρατάει το βιβλίο με τις αναμνήσεις του, αλλά με κενές σελίδες. Ανακαλύπτεις κάτι πολύ τρυφερό, αστείο και ταυτόχρονα οικείο διαβάζοντας τις σκέψεις ενός τρομερά φιλόδοξου αγοριού που δεν μπορεί να αποφύγει τα ανθρώπινα σφάλματα.

Επομένως μέχρι κι ένας έφηβος σήμερα μπορεί να ταυτιστεί με τον Καβάφη; Δεν αναφέρομαι τόσο στη μανία του ποιητή με τα βιβλία, αλλά κυρίως στο άγχος ενός εφήβου και όλα όσα βιώνουμε σε αυτή τη φάση της ζωής μας.
Έτσι νομίζω. Ίσως να ταυτιστούμε με το πόσο αστεία φαίνονται κάποια περιστατικά από την εφηβεία μας όταν τα ξαναθυμόμαστε ως ενήλικοι. Ειδικά η πίστη που είχαμε πως, οτιδήποτε ήταν αυτό που θέλαμε να κάνουμε, όσο μεγαλοπρεπές και να μας φαινόταν ένα σχέδιο, μπορεί τελικά να το ξεχνούσαμε επειδή πολύ απλά μας γοήτευσε η νυχτερινή ζωή -αυτό που έπαθε ο Καβάφης. Ή οι προσδοκίες που έχεις και η περιέργεια που τελικά σε παρασύρει, οι νέες εμπειρίες σε μία πόλη όπου περιπλανιέσαι για πρώτη φορά. Επίσης, εκείνη την περίοδο οι ιστορικοί θεωρούν ότι ο Καβάφης άρχισε να ανακαλύπτει τη σεξουαλικότητά του. Επομένως υπάρχει και η ανάγκη για σιωπή γύρω από αυτές τις πολύ προσωπικές ανακαλύψεις. Το γεγονός ότι οι σελίδες του ημερολογίου σταματούν να γεμίζουν σε κάποια φάση είναι κάπως αστείο και παράλληλα απίστευτα οικείο, γιατί δεν μπορείς πάντα να γράφεις για ένα πράγμα που σου συμβαίνει εκείνη τη στιγμή. Πρέπει να το βιώσεις ενώ συμβαίνει, και μετά από καιρό να γράψεις για αυτό, όπως ακριβώς κάνει ο Καβάφης. 

Πώς διαφέρει η περφόρμανς στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη από εκείνη που παρουσιάσατε στη Νέα Υόρκη; 
Στη Νέα Υόρκη βρισκόμασταν μέσα σε μια αίθουσα συναυλίας, ενώ στην Αθήνα πρόκειται για βιβλιοθήκη, γεγονός που με έχει ενθουσιάσει πολύ γιατί θα παρουσιάσουμε το έργο στο ίδιο κτίριο όπου φυλάσσεται το Αρχείο Καβάφη. Ελπίζω το "φάντασμα" του αρχείου να στοιχειώσει την περφόρμανς (γέλια). Όμως δεν είμαι ακόμα σίγουρη πώς ακριβώς θα διαφέρει. Έχουμε κάνει αρκετά σχέδια για το στήσιμο του πρότζεκτ και ξέρουμε ότι ο ήχος θα είναι διαφορετικός γιατί μιλάμε για έναν εντελώς διαφορετικό χώρο από εκείνο στη Νέα Υόρκη. Αλλά στόχος μας ήταν να σχεδιάσουμε το πρότζεκτ με τρόπο που θα μπορεί να παρουσιάζεται σε οποιονδήποτε χώρο, δηλαδή δεν χρειαζόμαστε μια θεατρική αίθουσα. Νομίζω ότι η βιβλιοθήκη θα δημιουργήσει μια πολύ ωραία ατμόσφαιρα για την περφόρμανς. 

Κοιτώντας το ημερολόγιο από ένα πιο ιστορικό πλαίσιο, τι ανακαλύπτουμε για εκείνη την εποχή διαβάζοντας τα κείμενα του Καβάφη;
Αυτό που μου έκανε εντύπωση όταν ανακάλυψα το ημερολόγιο ήταν ότι είναι γραμμένο στα αγγλικά και μάλιστα αυτά που μιλούσαν τη βικτωριανή εποχή. Μου φάνηκε ενδιαφέρον λόγω του ιστορικού περιεχομένου: πέρα από την πολύ διαφορετική ερμηνεία για τον όρο "κουίρ" που επικρατούσε εκείνη την εποχή, μαθαίνεις πώς ο κόσμος αντιλαμβανόταν τότε την έννοια του κράτους, την αίσθηση του να ανήκει κανείς σε ένα έθνος. Μιλάμε εξάλλου για έναν άνθρωπο που ήταν μέλος της ελληνικής κοινότητας της Αιγύπτου, με μια οικογένεια που είχε σχέση με το Ηνωμένο Βασίλειο και το Λίβερπουλ, που η πρώτη γλώσσα του ήταν τα αγγλικά αλλά έγραφε τα ποιήματά του στα ελληνικά, που περνάει τον περισσότερο χρόνο της ζωής του στην Αίγυπτο. Υπάρχει αυτή η αίσθηση του κοσμοπολίτη, για να το πω με απλά λόγια. Πολύ μικρές λεπτομέρειες, όπως η αναλυτική περιγραφή της εμπειρίας του στο πλοίο, ο τρόπος που περιγράφει τους επιβάτες, είναι όλα μια μέθοδος να επεξεργαστεί τη φυγή από την πατρίδα του λόγω της βρετανικής εισβολής στην Αλεξάνδρεια, το άγχους να πακετάρει η οικογένεια τις βαλίτσες της και η λίστα με τα απαραίτητα γίνεται τόσο αναλυτική που καταλήγεις να διαβάζεις για όλα τα ρούχα που πρέπει να πάρουν μαζί τους. Αν και ως έφηβος, ο Καβάφης δεν μπορούσε να καταλάβει πλήρως τι συνέβαινε, προσπαθούσε να επεξεργαστεί την κατάσταση. Με συναρπάζει το γεγονός ότι ήταν μάρτυρας μιας ιστορικής στιγμής και θέλησε να την καταγράψει σε μορφή ενός επικού ποιήματος, αλλά τελικά δεν μπόρεσε γιατί βίωνε τα γεγονότα σε πραγματικό χρόνο.

Αν και αυτό το κομμάτι αφορά περισσότερο τη Nadah, ήθελα να ρωτήσω αν στην περφόρμανς ακούμε μία πιο μοντέρνα εκδοχή των τραγουδιών εκείνης της εποχής ή αν προτιμήσατε να παρουσιάσετε τη μουσική στην αρχική της μορφή; 
Ήταν μια τυχαία αλλά πραγματικά φανταστική συνεργασία με τη Nadah. Ερευνώντας το Αρχείο Καβάφη, συνειδητοποίησα ότι με ενδιέφερε πολύ το ημερολόγιο του ποιητή και οι απόπειρές του να δει πίσω στον χρόνο. Είναι ακατόρθωτο να αναπαραχθεί με ακρίβεια η μουσική εκείνης της εποχής. Τη δεκαετία του 1930, πραγματοποιήθηκε ένα συνέδριο στο Κάιρο όπου συγκεντρώθηκαν Άραβες και Τούρκοι μουσικοί και αποφάσισαν να δημιουργήσουν μια σημειογραφία για την αραβική κλασική μουσική, γιατί δεν υπήρχε μέχρι τότε κάποιο συμβολογραφικό σύστημα. Βέβαια, κατά τη διάρκεια δημιουργίας αυτής της σημειογραφίας και μέσα στον αυτοσχεδιασμό, χάθηκαν τόσα πολλά στοιχεία, προέκυψε και η εφεύρεση του φωνογράφου, οπότε άλλαξε πάλι η μορφή της μουσικής. Έτσι αλλάζει και η αλληλεπίδραση με το κοινό και όλοι ξεκίνησαν να αναρωτώνται πώς μουσική από παλαιότερες εποχές θα ακουγόταν σήμερα. Τι είδους μουσική άκουγε ο Καβάφης στην Αλεξάνδρεια εκείνη την εποχή; Δεν θα μπορέσουμε ποτέ να ξέρουμε με σιγουριά τι άκουγε ή να αναπαράγουμε τη μουσική με κάποιον τρόπο, αλλά μερικές από τις συνθέσεις της Nadah ακούγονται πολύ σύγχρονες, αν και φυσικά είναι εμφανής η επιρροή από στοιχεία εκείνων των χρόνων. Σε μερικά κομμάτια χρησιμοποιεί μουσικά αρχεία και ηχογραφήσεις και αντλεί έμπνευση από αυτά. Άλλες φορές παίζει τραγούδια από εκείνη την εποχή και προσπαθεί να τα ξαναφανταστεί. Είναι ένας εξαιρετικός συνδυασμός όλων αυτών των στοιχείων και αν αλλάξαμε κάτι στην περφόρμανς που θα δείτε σύντομα, είναι ότι προσπαθήσαμε να έχουμε όση περισσότερη Nadah γίνεται!