Γιολάντα Μαρκοπούλου: "Η προσφυγιά, για μένα, είναι ένα αέναο ζήτημα, ανεξάρτητα από την καταγωγή των ανθρώπων"

Η Γιολάντα Μαρκοπούλου, η σκηνοθέτιδα που έχει συνδέσει το όνομά της με το θέατρο ντοκιμαντέρ και τη θεματική της προσφυγιάς, ενώνει για πρώτη φορά τα τρία έργα της με τον γενικό τίτλο "Ε_ΦΥΓΑ”, παρουσιάζοντας τις site specific παραστάσεις "Ε_ΦΥΓΑ Μικρασία" στον Συνοικισμό Άνω Ελευσίνας, μια σύνθεση αφηγήσεων των απογόνων των Μικρασιατών προσφύγων της περιοχής (5, 7/10) και "ΕΦΥΓΑ Πόντος" στο πρώην κάμπινγκ Όαση, αφηγήσεις που καθρεφτίζουν το διαχρονικό τραύμα που έφερε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου (6, 7/10), ενώ παράλληλα τρέχει και η ομώνυμη πολυμεσική εγκατάσταση με ελεύθερη είσοδο στο Αναψυκτήριο (έως 15/10). 

Πόσα χρόνια σας απασχολεί η θεματική της προσφυγιάς;
Περισσότερα από δέκα... Το 2010 ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με πρόσφυγες και μετανάστες, πολύ πριν το μεγάλο μεταναστευτικό κύμα του 2015. Τότε διοργανώσαμε ένα εργαστήρι τέχνης και καλλιτεχνικής έκφρασης σε συνεργασία με την ΜΚΟ ΑΜΑΚΑ στο Συνεργείο, ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο του Μεταξουργείου, ένα χώρο πειραματισμού ανοιχτό σε νέους καλλιτέχνες που είχα δημιουργήσει τότε.  Μέχρι το 2017, οπότε και το Συνεργείο έκανε τον κύκλο του και έκλεισε, η ομάδα του Station Athens συναντιόταν σταθερά, κάθε εβδομάδα, στον τρίτο όροφο του κτιρίου. Εκεί παρουσιάστηκαν και τα πρώτα καλλιτεχνικά μας πειράματα, τότε που το Μεταξουργείο δεν ήταν τόσο δημοφιλής γειτονιά όπως σήμερα. Η πρώτη εκδοχή του "Ε_ΦΥΓΑ" ήταν μία περιπατητική εμπειρία μέσα στο κτίριο σε όλους τους ορόφους όπου είχες την ευκαιρία "να γνωρίσεις από κοντά" τους πρωταγωνιστές της παράστασης. Το βασικό μας ερώτημα τότε ήταν: γιατί έφυγες; Τί άφησες πίσω;

"Παραμένω πιστή στο ντοκιμαντέρ και στο προσφυγικό ζήτημα. Πειραματίζομαι όμως αυτή την περίοδο, μαζί με την σταθερή πια ομάδα των συνεργατών μου, με ένα καινούργιο μέσο. Την εικονική πραγματικότητα. Ετοιμάζουμε μία VR διαδραστική ταινία με αφορμή τον βίαιο θάνατο του προ-προπάππου μου στην Μικρασιατική Καταστροφή".

Γιατί επιλέξατε να ακολουθήσετε αυτό το δρόμο στο θέατρο, συνομιλώντας με τοπικές κοινωνίες και θέματα για τον ξεριζωμό και την επανεκκίνηση της ζωής σε έναν νέο τόπο;
Με απασχολεί προσωπικά ως θέμα και ίσως και λίγο παραπάνω γιατί κατάγομαι από προσφυγική οικογένεια Μικρασιατών και μεγάλωσα ακούγοντας την ιστορία τους. Οι συγκυρίες της ζωής έφεραν στον δρόμο μου ανθρώπους και συναντήσεις που στάθηκαν σημαντικές και αποτελούν οργανικό μέρος πλέον της καθημερινότητάς μου.  Οι συμμετέχοντες και των τριών παραστάσεων με έμαθαν πάρα πολλά.  Με συγκλόνισαν με τις μαρτυρίες τους είτε των ιδίων είτε των προηγούμενων γενεών. Πώς γίνεται να μην θες να μοιραστείς αυτές τις αφηγήσεις δημόσια;  Η προσφυγιά, για μένα, είναι ένα αέναο ζήτημα, ανεξάρτητα από την καταγωγή των ανθρώπων και τον χρόνο που συμβαίνει ο ξεριζωμός. Άνθρωποι διαρκώς χάνουν τα σπίτια τους και αναγκάζονται να φύγουν από τον τόπο τους επειδή κάποιοι άλλοι άνθρωποι επιλέγουν να κάνουν πολέμους. Έτσι έγινε με τους Μικρασιάτες, τους Ποντίους και όλους όσους αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον τόπο τους αυτή τη στιγμή.  Αυτό είναι κάτι που με συγκλονίζει βαθιά και ο καλύτερος τρόπος να το συμμεριστείς είναι να το ερευνήσεις σε βάθος, να μάθεις και να το μοιραστείς "σε πρώτο πρόσωπο". 

Πώς ξεκίνησε η ιστορία της τριλογίας "Ε_ΦΥΓΑ”; Το όραμά σας πραγματώθηκε;
Η ιστορία της τριλογίας "Ε_ΦΥΓΑ" ξεκίνησε στο Συνεργείο, όταν η Κέλλυ Διαπούλη παρακολούθησε την πρώτη πειραματική περιπατητική παράσταση της ομάδας Station Athens. Όταν μετέπειτα έγινε καλλιτεχνική διευθύντρια της Ελευσίνας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας 2021 με κάλεσε για να συζητήσουμε την ιδέα της δουλειάς με τις τοπικές κοινωνίες προσφύγων της Ελευσίνας, τους Πόντιους και τους Μικρασιάτες. Αν θυμηθώ από πού ξεκινήσαμε, το 2018, όταν κάναμε την πρώτη επίσκεψη στα δρομάκια του Συνοικισμού, άγνωστοι μεταξύ αγνώστων, σε μια γειτονιά ξεχασμένη από τον χρόνο, και πού είμαστε σήμερα, 5 χρόνια μετά, τότε τολμώ να πω ότι ναι, το όραμά μας ρίζωσε καλά, στηρίχτηκε πολύ και από τον Μιχαήλ Μαρμαρινό -επόμενο γενικό καλλιτεχνικό διευθυντή της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης- και επιτέλους πραγματοποιήθηκε…  

Υπάρχει κάποια ξεχωριστή στιγμή που κρατάτε απ’ όλα αυτά τα χρόνια;
Είναι δύσκολο να ξεχωρίσω μία. Κρατάω πολλές στιγμές από όλη αυτή την πορεία, πολλές εκμυστηρεύσεις, πολλές στιγμές σιωπής, πολλά δάκρυα και πολλά γέλια με τους συνεργάτες μου, που είναι δύσκολο να αποτυπωθούν σε μία θεατρική παράσταση. Μένουν, όμως, χαραγμένες στη μνήμη και ευελπιστώ ότι αφήνουν ένα αποτύπωμα στο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, αδιόρατο αλλά ισχυρό. 

"Άνθρωποι διαρκώς χάνουν τα σπίτια τους και αναγκάζονται να φύγουν από τον τόπο τους επειδή κάποιοι άλλοι άνθρωποι επιλέγουν να κάνουν πολέμους. Έτσι έγινε με τους Μικρασιάτες, τους Ποντίους και όλους όσους αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον τόπο τους αυτή τη στιγμή.  Αυτό είναι κάτι που με συγκλονίζει βαθιά και ο καλύτερος τρόπος να το συμμεριστείς είναι να το ερευνήσεις σε βάθος, να μάθεις και να το μοιραστείς "σε πρώτο πρόσωπο".

Τι διαφορετικό θα συμβεί στο πλαίσιο της πολυμεσικής εγκατάστασης με πρωταγωνιστές τους ηθοποιούς της ομάδας Station Athens από το Αφγανιστάν, το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές; 
Το διαφορετικό σε αυτή την εγκατάσταση είναι το μέσο. Προσπαθούμε να επικοινωνήσουμε τον λόγο και την ιστορία μέσα από εικόνα, ήχο, προβολές, δημιουργώντας μία αισθητηριακή εμπειρία για τους θεατές. Τα ζωντανά σώματα των ηθοποιών απουσιάζουν, ο στόχος όμως παραμένει σταθερός. Επιπλέον, αλλάζει και η δραματουργική σύνθεση, παρόλο που το υλικό παραμένει ίδιο, καθώς ο θεατής έχει την επιλογή να παρακολουθήσει λιγότερο ή περισσότερο την οθόνη, να μετακινηθεί, να επιστρέψει ή να επαναλάβει την εμπειρία όσες φορές θέλει. Αυτό εκ των πραγμάτων απαιτεί μια άλλη προσέγγιση από πλευράς δημιουργού. Άλλωστε έχουν περάσει 10 χρόνια από την πρώτη εκδοχή της παράστασης, οι άνθρωποι έχουν αλλάξει, έχουν  φτιάξει τη ζωή τους, πολλοί προσπαθούν να φτιάξουν την οικογένεια τους, έχουν διανύσει μια μεγάλη απόσταση από τους "ήρωες" του 2014.

Μετά το "Ε_ΦΥΓΑ” και την πολυετή έρευνά σας γύρω από αυτό, ποιο δρόμο θα ακολουθήσετε; 
Παραμένω πιστή στο ντοκιμαντέρ και στο προσφυγικό ζήτημα. Πειραματίζομαι όμως αυτή την περίοδο, μαζί με την σταθερή πια ομάδα των συνεργατών μου, με ένα καινούργιο μέσο. Την εικονική πραγματικότητα. Ετοιμάζουμε μία VR διαδραστική ταινία με αφορμή τον βίαιο θάνατο του προ-προπάππου μου στην Μικρασιατική Καταστροφή. Ήδη την άλλη εβδομάδα θα πάμε στο CPH DOX Lab ένα πολύ σημαντικό development lab στην Δανία, αμέσως μετά στο IDFA Forum στην Ολλανδία, αφού περάσαμε πέρυσι από το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης όπου και έγινε μία πρώτη παρουσία του project σε διεθνής παραγωγούς και άνοιξε τον δρόμο…