Τα φετινά επιδαύρια κλείνουν αυτήν την εβδομάδα με τον "Οιδίποδα Τύραννο" να είναι ο τελευταίος σταθμός, στις 25 και 26/8. Στην καλοκαιρινή του πανελλήνια περιοδεία, ο εκλεκτός θίασος, που σκηνοθετεί ο Σίμος Κακάλας με επικεφαλής τον Γιάννη Στάνκογλου στον ομώνυμο ρόλο και τους Μαριλίτα Λαμπροπούλου, Γιάννη Νταλιάνη, Χρήστο Μαλάκη, Γιώργο Αμούτζα, Πανάγο Ιωακείμ στους βασικούς ρόλους καθώς και έναν αποκλειστικά ανδρικό, προσωπιδοφόρο Χορό, αναβιώνει, σε μια σύγχρονη προσέγγιση, ένα από τα πιο αγαπημένα και πολυπαιγμένα έργα του μακρινού αρχαιοελληνικού παρελθόντος.
Η ιστορία ακολουθεί τον βασιλιά Οιδίποδα καθώς ανακαλύπτει ότι σκότωσε άθελα του τον πατέρα του και παντρεύτηκε τη μητέρα του. Κατά την έναρξη, ο χτυπημένος από μεγάλο λοιμό λαός των Θηβών ζητά βοήθεια από τον αγαπημένο του ηγεμόνα ο οποίος αναζητεί τη ρίζα του κακού στον φονιά του προκατόχου του. Η έρευνα μετατρέπεται γρήγορα σε μια εμμονική ανασύνθεση του δικού του κρυμμένου παρελθόντος ώσπου τελικά αποδεικνύεται πως ο ένοχος είναι αυτός ο ίδιος. Έξαλλος από φρίκη, ο Οιδίπους δεν θέλει να βλέπει πια το φως του κόσμου και τυφλώνεται.
Ο "Οιδίπους Τύραννος" συγκεντρώνει το κέντρο και την κορύφωση της καλλιτεχνικής πορείας του Σοφοκλή, στα χέρια του οποίου ο μύθος της οικογένειας των Λαβδακιδών γίνεται ένας βαθύς διαλογισμός στα ζητήματα της ενοχής και της ευθύνης, της τάξης (ή της αταξίας) του κόσμου μας και της φύσης του ανθρώπου. Έτσι, ο "Οιδίποδας" του δεν είναι μόνο το μεγάλο δημιούργημα ενός μεγάλου ποιητή, είναι και ένας από μια μακρά σειρά τραγικών πρωταγωνιστών που στέκονται ως σύμβολα της ανθρώπινης φιλοδοξίας και απελπισίας μπροστά στο χαρακτηριστικό δίλημμα του δυτικού πολιτισμού –το πρόβλημα του αληθινού αναστήματος του ανθρώπου, της κατάλληλης θέσης του στο σύμπαν.
#1 Ενδείξεις και αποδείξεις
Η χρονολογία συγγραφής θεωρείται άγνωστη. Οι εικαζόμενες παρωδίες στους "Αχαρνείς" και τους "Ιππείς" του Αριστοφάνη είναι αμφίβολες, αλλά συνήθως θεωρείται ότι το έργο υπήρξε μεταγενέστερο του μεγάλου λοιμού της Αθήνας. Αυτό περιορίζει τους μελετητές να τοποθετήσουν την διδασκαλία ανάμεσα στα 430 και 425 επιχειρηματολογώντας πειστικά αλλά όχι ακαταμάχητα υπέρ του τελευταίου. Τη χρονιά εκείνη, το πρώτο βραβείο πήγε σε κάποιον ονόματι Φιλοκλή, ενώ το έργο του Σοφοκλή αναδείχθηκε δεύτερο.
#2 Αρχαίο δράμα στους νεότερους χρόνους
Από πλευράς θεατρικής ιστορίας, ο "Οιδίποδας Τύραννος", που παρουσιάστηκε το 1585 στο Teatro Olimpico στη Βιτσέντσα της Ιταλίας, εντάσσεται στην προϊστορία της σκηνικής αντιμετώπισης του αρχαίου δράματος και αποτελεί μια από τις πρώτες παραστάσεις της αρχαίας γραμματείας στα νεότερα χρόνια, καθώς με το δικό του ανέβασμα σηματοδοτείται και επίσημα η έναρξη της αναβίωσης.
#3 Η πεμπτουσία της τραγωδίας
Ο Αριστοτέλης θεωρούσε τον "Οιδίποδα Τύραννο" το αρχετυπικό έργο του είδους της τραγωδίας. Την ίδια άποψη φαίνεται να συμμερίζονται και οι αρχαιογνώστες της νεότερης εποχής οι οποίοι εστίαζαν γενικά στα έργα του Σοφοκλή και ειδικά σε αυτό. Στη διαμορφωμένη από την αριστοτέλεια σκέψη συνείδηση τους, ο "Οιδίπους" είναι το υπόδειγμα του µμέτρου, το απόλυτο και αδιαμφισβήτητα µέγιστο επίτευγμα της αρχαίας δραματικής ποίησης.
#4 Διακειμενικότητα
Η πρώτη αναφορά του μύθου του Οιδίποδα εντοπίζεται στην "Οδύσσεια" του Ομήρου. Με αφορμή την συνάντηση Οδυσσέα-Ιοκάστης (εκεί, Επικάστη) στο Κάτω Κόσμο, ο Όμηρος έχει την ευκαιρία να συνοψίσει εν συντομία τον μύθο. Στην εκδοχή του ωστόσο, ο Οιδίποδας δεν τυφλώνεται από απελπισία, όπως στο Σοφοκλή, αλλά παραμένει βασιλιάς και θρηνεί τη μοίρα του. Και στα δύο έργα, η μοίρα της Ιοκάστης παραμένει η ίδια.
#5 Μια ιστορική παράσταση
Ορόσημο για τα ελληνικά θεατρικά δεδομένα στάθηκε ο "Οιδίποδας Τύραννος" του Ζαν Μουνέ Σουλύ που παρουσιάστηκε από την Κομεντί Φρανσαίζ το 1899 στο Δημοτικό Θέατρο Αθηνών κατόπιν πρόσκλησης της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής τρία χρόνια νωρίτερα. Η παράσταση που είχε ήδη ανεβεί το 1888 στο αρχαίο θέατρο της Οράγγης, αποτέλεσε την πιο συχνά επαναλαμβανόμενη τραγωδία στο ρεπερτόριο του θιάσου καθώς και την πιο πολυταξιδεμένη στις ευρωπαϊκές σκηνές.
#6 "Οιδίπους Τύραννος" και "Παλιάτσοι"
Επειδή μεγάλο μέρος του δυτικού πολιτισμού επηρεάστηκε βαθιά από την αρχαία Ελλάδα, πολλές προσαρμογές και επαναλήψεις των μυθολογικών ιστοριών της μπορούν να βρεθούν σε διάφορα σύγχρονα έργα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι και η όπερα "Edipo Re", το πιο φιλόδοξο εγχείρημα του Ρουτζέρο Λεονκαβάλλο. Στην Ελλάδα, ο "Edipo Re" ανεβαίνει μαζί με τους "Pagliacci" το 2008 στην κεντρική σκηνή του Θεάτρου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών από την Όπερα της Θεσσαλονίκης.
#7 Κινηματογραφημένη τραγωδία
Ο θηβαϊκός δραματικός κύκλος έχει απασχολήσει και εμπνεύσει κατά καιρούς πολλούς κινηματογραφιστές. Ανάμεσα τους, ο Πιερ Πάολο Παζολίνι με τον ιταλικό "Edipo re" του 1967. Μέσα από μια διαφορετική ματιά, ο σκηνοθέτης-συγγραφέας διασκευάζει το σοφόκλειο έργο συγχωνεύοντας τις δύο τραγωδίες "Οιδίπους Τύραννος" και "Οιδίπους επί Κολωνώ" και ξεδιπλώνοντας το μύθο με χρονολογική τάξη ενώ προσθέτει σύγχρονο πρόλογο και επίλογο. Η ριζικά αντισοφόκλεια πρόταση έκανε τους μελετητές να εξετάσουν τη θεμελιώδη επανερμηνεία της αρχαίας τραγωδίας.
#8 "Για εκείνο το τσιγάρο που δεν λέει να σβήσει"
Με την μεταπολίτευση και το άνοιγμα της Επιδαύρου σε θιάσους εκτός του Εθνικού, τα επεισόδια που προκαλούνται από τις αντιδράσεις στο κοίλο γίνονται πια συνήθεια, ενώ από τη δεκαετία του 1990 και µέχρι το 2000, οι επιθέσεις εναντίον των "ασεβών" παραστάσεων γίνονται όλο και πιο συχνές και όλο και πιο έντονες. Από τα μεγάλα "σκάνδαλα", μνημονεύεται εκείνο το τσιγάρο που άναψε η ηθοποιός Άννα Μακράκη στην παράσταση του "Οιδίποδα Τυράννου" σε σκηνοθεσία Ρόµπερτ Στουρούα τον Αύγουστο του 1989 στην Επίδαυρο. Ακόμη και σήμερα όμως, το ζήτημα παρουσιάζεται επίκαιρο. Τελικά, πώς πρέπει να ανεβαίνει το αρχαίο δράμα στην εποχή μας;
Διαβάστε Επίσης
#9 Οιδιπόδειο σύμπλεγμα
Ο μύθος του Οιδίποδα χρησιμοποιείται από τον Σιγκμούντ Φρόυντ ως βάση για το πρωτοποριακό του έργο στην ψυχολογία. Έχοντας παρακολουθήσει την τραγωδία κάπου στα 1890, ο Φρόυντ εμπνέεται όχι μόνο την ονομασία αλλά και την ουσία της θεωρίας για το οιδιπόδειο σύμπλεγμα κατά το οποίο όλα τα παιδιά ανεξαρτήτως φύλου, μεταξύ τριών και πέντε ετών, ζηλεύουν τον γονέα του ίδιου φύλου επειδή ασυνείδητα επιθυμούν την αποκλειστική αγάπη του γονέα του αντίθετου.
#10 Ήταν όντως τύραννος ο Οιδίποδας;
Μέσα στην τραγωδία, ο "τύραννος" με τα παράγωγά του απαντώνται πολλές φορές. Η κύρια δυσκολία εδώ έγκειται στο να εκληφθεί η λέξη με την ασφαλή, για την περίπτωση, έννοια του όρου. Επειδή παντού στην αρχαιοελληνική τραγωδία η λέξη αυτή καθαυτή δεν σήμαινε τίποτα περισσότερο από "βασιλιάς", το "τύραννος" δίπλα στο "Οιδίπους" υποδηλώνει απλά το αξίωμα. Ωστόσο, η χρήση του στο έργο είναι διφορούμενηꞏ εφόσον η θέση του Οιδίποδος είναι αμφιλεγόμενη και τα δικαιώματα του επί του θρόνου ευπρόσβλητα, ο ίδιος αυτός όρος χρησιμοποιείται διφορούμενα αποδίνοντας στη λέξη μια δεύτερη διάσταση, αυτή του σφετεριστή.
Διαβάστε Επίσης
