"ElaiΩnas Festival": Οι δημιουργοί του Φένια Παπαδόδημα και Γιώργος Παλαμιώτης μοιράζονται όσα τους έφεραν ως εδώ

Μετράμε φέτος την 9η διοργάνωση του "ElaiΩnas Festival”. Πώς και πότε ξεκίνησε το φεστιβάλ;

Φένια Παπαδόδημα: Η πρώτη φορά που κάναμε το φεστιβάλ ήταν το 2015. Είχα επιστρέψει οριστικά στην Ελλάδα αρκετά χρόνια πριν. Είχα προλάβει να αποκτήσω μία πλήρη εικόνα της εγχώριας κατάστασης όσον αφορά στις δομές και τις τάσεις του Θεάτρου, τον τρόπο με τον οποίον λειτουργούσε τότε το σύστημα στην Ελλάδα, αλλά και μία καλή γεύση από την πραγματικότητα στα μουσικά δρώμενα, το τι σημαίνει να είσαι δημιουργικός μουσικός σ’ αυτόν τον τόπο. Επειδή γι’ αρκετό καιρό, όταν επέστρεψα οριστικά από το Παρίσι όπου σπούδασα και δούλευα για δώδεκα χρόνια, έπαθα κατάθλιψη με όσα έβλεπα και όσα αντιλαμβανόμουν χωρίς να τα βλέπω σε όλο το φάσμα της σύγχρονης ελληνικής καλλιτεχνικής πραγματικότητας, κι επειδή και ο Γιώργος Παλαμιώτης βρισκόταν σε μία αντίστοιχη περίοδο εσωτερικής πάλης και κάθε μέρα αναρωτιόμασταν αν θα συνεχίσουμε να ζούμε στην Ελλάδα η αν θα φύγουμε για το Παρίσι, αποφασίσαμε να κάνουμε το μεγάλο βήμα και ν’ αντιμετωπίσουμε την κατάσταση εδώ πιο δημιουργικά. Προτείνοντας το πρώτο φεστιβάλ του Ελαιώνα με αφορμή όσα έγραφε στο μοναδικό του σύγγραμμα ο Δημήτρη Καμπούρογλου για τον Ελαιώνα των Αθηνών, το αρχαίο ιερό άλσος της Αθήνας και τη σύνδεση του με την Ακαδημία του Πλάτωνα και με όλα τα εκκλησάκια – μνημεία πλέον της περιοχής που είναι θαμμένα μέσα στις εταιρείες μεταφορών σήμερα. Για κάποιον που επιστρέφει στην Ελλάδα έχοντας περάσει πολύ καιρό μακριά με μία εντελώς άλλη εικόνα, οραματιζόμενος μέσα από ένα νοσταλγικό πρίσμα ό,τι "ιερό" μπορεί ακόμη  να φέρει αυτός ο τόπος, είναι πολύ ενδιαφέρον να βρίσκεται στον σημερινό Ελαιώνα, μία περιοχή πλήρως υποβαθμισμένη και να κάνει ένα φεστιβάλ που "ονειρεύεται" και εμπνέεται σήμερα, μέσα στα συντρίμμια. Απ’ όλα όσα συμβόλιζε ο Ελαιώνας της αρχαιότητας σε επίπεδο φιλοσοφικό, πολιτισμικό, μυθολογικό, ιστορικό. Στο πρώτο εκείνο φεστιβάλ με την ευγενική σύμπραξη και βοήθεια της Καλής Κυπαρίσση, είχαμε προσεγγίσει και καλέσει σημαντικούς επιστήμονες – η Ελένη Αρβελέρ "άνοιξε" το φεστιβάλ τότε με μία ιδιαίτερα ουσιαστική ιστορική αναδρομή από την αρχαία Αθήνα μέχρι σήμερα – που ο καθένας τους σε ομιλίες παράλληλες ανέπτυσσε μία από τις πτυχές του φάσματος "Ελαιώνας". Μυθολογία, φιλοσοφία, λατρεία, βυζαντινή τέχνη, φύση και περιβάλλον.

Πώς προέκυψε ο τίτλος "ElaiΩnas Festival”;

Γιώργος Παλαμιώτης: Διαβάζοντας τον "Αναδρομάρη της Αττικής’’ του Δημήτρη Καμπούρογλου, άρχισε μια βραδεία εσωτερική καύση, τροφοδοτούμενη από την αντιπαραβολή της ονειρικής Αθήνας που περιέγραφε ο συγγραφέας με την τραγική πόλη που ζούσαμε. Ο Καμπούρογλου λοιπόν, κάποια στιγμή φτάνει στην περιγραφή του Ελαιώνα των Αθηνών, το Ιερό άλσος της Παλλάδας, με τα υπεραιωνόβια δέντρα. Περιγράφει δε πως οι ελιές που ξεκινούσαν κάπου στην αρχή της ιεράς οδού, έδιναν την θέση τους σε πυκνή φυσική βλάστηση κάπου μετά τον Κηφισό ως το όρος Αιγάλεω. Ο ‘’ελαιώνας’’ και ο ‘’λόγγος’’ των Αθηνών. Συνεχίζει όμως, με το πώς αυτά τα τεράστια ελαιόδεντρα, όλα τους ιερά τεμένη της Παλλάδας, με καταγωγή από την ιερή ελιά του Ερεχθείου κατά την παράδοση, ξεριζώθηκαν μέσα σε λίγα χρόνια στις μέρες του. Αυτή η αναπόφευκτη συνειδητοποίηση της διαχρονικότητας της νεοελληνικής βαρβαρότητας, ήταν η θρυαλλίδα που μετέτρεψε την βραδεία καύση σε έκρηξη, ευτυχώς δημιουργική. Το να οργανώσουμε τότε το 2015 μια σειρά εκδηλώσεων σχετικών με τον ανύπαρκτο ελαιώνα της Αθήνας ήταν μια ουτοπική διέξοδος.

"Το μένος σήμερα ίσως εκφράζει μια διάθεση που βιώνεται ευρύτερα. Από την ψυχολογική πίεση που δεχόμαστε καθημερινά σ’ έναν δύσκολο αγώνα επιβίωσης μέχρι την σιωπηλή παρατήρηση όλων όσων συμβαίνουν στον κόσμο γύρω μας, από τον πόλεμο μέχρι το κοινωνικό αδιέξοδο στο οποίο βρισκόμαστε και τις ραγδαίες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που ήδη δεν έχουν επιστροφή".

Κάνοντας ένα μικρό απολογισμό, έχετε εκπληρώσει τους στόχους που έχετε θέσει μέσα από το φεστιβάλ ή πάντα υπάρχει ένας νέος ορίζοντας που επιχειρείτε να κατακτήσετε;

Φ.Π.: Κάτι πραγματικά ενδιαφέρον που θέσπισε αυτό το φεστιβάλ είναι η δημιουργία πρωτότυπων έργων πάνω σε μία θεματική ορισμένη εκ των προτέρων.  Έργα όπου η θεατρική αφήγηση εμπλέκεται με τη μουσική σε μία εξολοκλήρου νέα δημιουργία – πρόταση από τους καλλιτέχνες. Έτσι κάποια μυαλά συντονίζονται για ένα χρονικό διάστημα, ανοίγοντας ένα κανάλι έμπνευσης πάνω στο ίδιο συγκεκριμένο πλαίσιο. Το 2016 με την Οδύσσεια π.χ. τόσο στο μουσικοθεατρικό κομμάτι, όσο και στην εικαστική έκθεση, οι καλλιτέχνες δημιούργησαν μοναδικά έργα εμπνευσμένοι από διαφορετικές ραψωδίες, έργα ετερόκλητα αισθητικά που αλληλοσυμπληρώνονται όμως σ' ένα ψυχολογικό επίπεδο ερμηνείας των συμβολισμών, των αρχετυπικών σχημάτων του έπους. Ακόμη, οι ομιλίες – συζητήσεις που παράλληλα είχαμε διοργανώσει, με θέμα τις ψυχολογικές προβολές και ερμηνείες της Οδύσσειας, έρχονταν να ενδυναμώσουν αυτό το ρεύμα συλλογικής και δημιουργικής σκέψης γύρω από το ιδιαίτερα πλούσιο υλικό του ομηρικού έπους. Με αυτόν τον τρόπο η ίδια η έννοια του φεστιβάλ είναι ένα "κάλεσμα" σε διάλογο, σε σύμπραξη, συνύπαρξη, μοίρασμα. 

Γ.Π.: Ξεκινήσαμε με την Ρούλα Νικολάου στην διεύθυνση παραγωγής και τον Παναγιώτη Καλαμαρά (Μουσική κ Μουσικοί, Dudu Loft), στα πάντα όλα. Κάποια στιγμή η Ρούλα έφυγε από την Ελλάδα. Μετά ο  Παναγιώτης έφυγε από την ζωή γενικώς. Η Ρούλα δουλεύει όσο δέκα άτομα οπότε το κενό που άφησε δύσκολα θα το καλύψουμε, αλλά είναι και αυτό ένας στόχος. Η έλλειψη του Παναγιώτη όμως είναι αξεπέραστη γιατί είχαμε μια δημιουργική σχέση δεκαετιών. Το επίπεδο που μπορούσε να φτάσει το brainstorming σε μια απλή ολιγόλεπτη κουβέντα με τον Παναγιώτη ήταν απίστευτο. Εκτός από φοβερές ιδέες, αγάπη και τρέλα, είχε επιπλέον την γνώση και τα μέσα να πραγματοποιήσει αυτά που φανταζόμασταν. Μετά το 2016 που έφυγε, δεν είχαμε καμία διάθεση ούτε καν να σκεφτούμε κάτι σχετικό με φεστιβάλ, κάτι που σταδιακά το ξεπεράσαμε σε σημαντικό βαθμό αλλά όχι εντελώς. Όποτε για μένα προσωπικά, ο στόχος πλέον είναι το να μην χάνω τον στόχο, που τελικά δεν είναι τίποτα άλλο από το να πραγματοποιούμε όνειρα που να χωράνε πάρα πολλούς ανθρώπους μέσα τους.

"Αυτή η αναπόφευκτη συνειδητοποίηση της διαχρονικότητας της νεοελληνικής βαρβαρότητας, ήταν η θρυαλλίδα που μετέτρεψε την βραδεία καύση σε έκρηξη, ευτυχώς δημιουργική. Το να οργανώσουμε τότε το 2015 μια σειρά εκδηλώσεων σχετικών με τον ανύπαρκτο ελαιώνα της Αθήνας ήταν μια ουτοπική διέξοδος".

Πώς προέκυψε η ιδέα για τη θεματική του "μένους", ιδωμένη μέσα από επιλεγμένες ραψωδίες της "Ιλιάδας”;

Φ.Π.: Η επιλογή ενός έργου όπως το έπος της Ιλιάδας είναι ιδανική γιατί χρειάζεται ένας κοινός καμβάς έμπνευσης τον οποίον "μοιράζονται" δημιουργικά οι καλλιτέχνες. Ως προς την έννοια του μένους, αρχικά επιλέχθηκε ως αναφορά στην εκτεταμένη οικολογική καταστροφή και τις απρόβλεπτες συνέπειες της, σαν φυσικές αντιδράσεις, μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Έπειτα, όμως, χωρίς να το κάνουμε εσκεμμένα συνειδητοποιήσαμε ότι "το μένος" σήμερα ίσως εκφράζει μια διάθεση που βιώνεται ευρύτερα με πολλές και διαφορετικές αφορμές. Από την ψυχολογική πίεση που δεχόμαστε καθημερινά σ’ έναν δύσκολο αγώνα επιβίωσης ανεξαρτήτως επαγγέλματος μέχρι την σιωπηλή παρατήρηση όλων όσων συμβαίνουν στον κόσμο γύρω μας, από τον πόλεμο μέχρι το κοινωνικό αδιέξοδο στο οποίο βρισκόμαστε και τις ραγδαίες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που ήδη δεν έχουν επιστροφή. Στο προοίμιο της Ιλιάδας ο Όμηρος αναφέρεται στον καταστροφικό θυμό του Αχιλλέα και στις τραγικές επιπτώσεις του θυμού αυτού για τους Έλληνες και για τους Τρώες. Το προοίμιο αυτό, όπως έγραφε ο Δημήτρης Μαρωνίτης αποτελεί εξαίρεση, καθώς συνήθως στους πρώτους στίχους του έπους εξυμνούνται τα κατορθώματα του ήρωα, οι αρετές, οι καρποί των αγώνων του. Η σύνδεση του μένους που διέπει την Ιλιάδα με το σήμερα είναι ακριβώς αυτή η καταστροφική ή καλύτερα αυτοκαταστροφική μανία που μας έχει γίνει σχεδόν δεύτερη φύση.

Τι πιστεύετε ότι ήταν αυτό που γοήτευσε τους καλλιτέχνες από το χώρο του θεάτρου και της μουσικής που συμμετέχουν όσον αφορά τη φετινή θεματική;

Φ.Π.: Πιστεύω ότι η έννοια του μένους "έπιασε" έναν παλμό, μια διάθεση, μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Εννοώ ότι πολλά σχήματα και τρόποι ερμηνείας μπορούν να "κουμπώσουν" στην έννοια του μένους. Κι ακόμη το μένος δεν έχει μόνο μία αποκλειστικά αρνητική ερμηνεία, αυτή του θυμού. Μπορεί να σημαίνει και άκρατη εσωτερική ορμή, υπερβαίνουσα εμπόδια και φραγμούς. Μπορεί, δηλαδή, να την "διαβάσει" κανείς και ως απελευθέρωση, δημιουργική ανατρεπτική δύναμη.

Γ.Π: Νομίζω οι ίδιοι είναι πιο αρμόδιοι να το απαντήσουν αυτό. Θα μπορούσα ίσως να πω ότι οι μουσικοί, παρόλο που έχουν λιγότερη τριβή και σχέση με κείμενα γενικώς, έχουν βρεί απίστευτους τρόπους να συμπεριλάβουν το κείμενο του Ομήρου, αλλά αυτό ας το αφήσουμε σαν έκπληξη.

Πόσα χρόνια λαμβάνετε την υποστήριξη της Περιφέρειας Αττικής; 

Γ.Π: Είναι η όγδοη χρονιά στα εννέα χρόνια παρουσίας του φεστιβάλ και πρέπει να πούμε πως είναι μια συνεργασία που δεν είχαμε φανταστεί σε καμία περίπτωση όταν ξεκινήσαμε. Σήμερα πλέον είναι σαν να έχει γίνει ένας άτυπος θεσμός το ElaiΩnas Festival. Όπως και να ‘χει, πέρα από οτιδήποτε άλλο, θα είμαστε πάντα ευγνώμονες που η Περιφέρεια έχει αγκαλιάσει ως τώρα τις δράσεις μας.

Στο "ElaiΩnas Festival” συμμετέχουν οι: Γεράσιμος Γεννατάς, Μαρία Φλωρίδου, Agile Experiments, Jan Van Angelopoulos, Φώτης Σιώτας, Έλενα Μαυρίδου, Γιώργος Μαυρίδης, MOb trio.

Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφθείτε το elaionasfestival.com