Οι δύο "Δούλες", Κλερ και Σολάνζ, ταυτίζονται με τις αδερφές Παπέν και την αληθινή ιστορία τους που είχε συγκλονίσει τη γαλλική κοινή γνώμη στον Μεσοπόλεμο. Οι δύο υπηρέτριες δολοφόνησαν με αγριότητα την εργοδότριά τους και την κόρη της. Το έγκλημα επηρέασε θεματολογικά και αισθητικά τον Ζαν Ζενέ ώστε να γράψει τις δικές του "Δούλες", που είναι διαφορετικές από τις αδερφές Παπέν. Λατρεύουν και ταυτόχρονα μισούν την Κυρία τους, ζουν στερημένες στο μικρόκοσμό τους και συνδέονται μεταξύ τους με μια νοσηρή σχέση αλληλεξάρτησης. "Οι δούλες κάθε βράδυ παίζουν στα κρυφά –για πόσο καιρό, αλήθεια;– το ίδιο παιχνίδι, εναλλάσσοντας τους ρόλους: η μια υποδύεται την κυρία τους και η άλλη τη δούλα. Το τελετουργικό του παιχνιδιού τις κάνει να αντέχουν", μας είπε ο σκηνοθέτης Γιώργος Σκεύας για την παράσταση που κάνει πρεμιέρα στο θέατρο Αποθήκη από τις 23 Νοεμβρίου. Η Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου κρατά το ρόλο της Κυρίας, η Αμαλία Καβάλη της Κλερ, της μικρής αδελφής, και η Αγγελική Παπαθεμελή της Σολάνζ.
Ο Ζαν Ζενέ αποκαλύπτει τη στέρηση που γεννά ανεξέλεγκτο ψυχοδιανοητικό βάσανο και ταξικό μίσος μέσα από ένα κείμενο έντεχνου λόγου, με καθαρούς συμβολισμούς. Ο Γιώργος Σκεύας στην παράσταση που σκηνοθετεί επιχειρεί να αναδείξει "πώς ο λόγος γίνεται καταφύγιο, πώς οι λέξεις μπορούν να είναι όργανο αντίστασης απέναντι στην κυριαρχία οποιασδήποτε μορφής. Οι δούλες δεν "μιμούνται” την Κυρία αλλά τη "μεταφράζουν”. Η καθημερινή τους τελετή είναι οι λέξεις, το "τελετουργικό” τους είναι η γλώσσα. Μιλούν μια γλώσσα παράδοξη, ενίοτε αρχαϊκή, αλλά σπανίως επίπεδη ή χυδαία, γεμάτη μεταφορές που αγγίζουν το μπαρόκ: "Ο πίδακας του σάλιου μου είναι το αδαμάντινο λοφίο μου!”. Ακόμη και έξω από τους ρόλους τους, οι δούλες ζουν διαρκώς σε μια παράπλευρη κατάσταση. Έγκλειστες και μυθομανείς, δεν σταματούν να αφηγούνται ιστορίες για τους άλλους και γι’ αυτές τις ίδιες. Τρέφονται με αναγνώσματα όπου γίνεται λόγος για εγκλήματα, για ληστές και κάτεργα, για Νησί του Διαβόλου, για εκτοπισμένους και εμπρηστές. Ανταγωνίζονται η μία την άλλη σε φαντασία, προκειμένου να συμπληρώσουν την ιστορία η οποία αρχίζει μέσα στην πραγματικότητα, με την κατάδοση και τη σύλληψη του Κυρίου, και συνεχίζεται μέσα στη φαντασίωση. Με την έλευση της Κυρίας και την είδηση της απελευθέρωσης του Κυρίου από τη φυλακή, όλο το παιχνίδι καταρρέει. Το έγκλημα που έως τώρα οι δούλες υποδύονταν με λέξεις –η εξολόθρευση της Κυρίας– είναι πια ανάγκη να συντελεστεί χωρίς το "δίχτυ ασφαλείας” του λόγου. Είναι το τέλος του παιχνιδιού. Οι δούλες περνούν, μέσα από την τελετουργική θυσία του εαυτού, σε μια απόλυτη σύντηξη ταυτοτήτων: γίνονται μία σε δύο και είναι πια τραγικά όμορφες, ελεύθερες και χαρούμενες".
Οι πρωταγωνίστριες μας μιλούν για το έργο και τους ρόλους τους
Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου-Κυρία
"Ο ρόλος μου είναι η "Κυρία" και έτσι αναφέρονται οι "Δούλες" σε αυτήν, ακόμη και όταν εκείνη είναι απούσα! Το πρόσωπο αυτό εισβάλει σαν Άνεμος, μετά από πολλή ώρα και σαρώνει με αυτοπεποίθηση και δύναμη, όλα τα σχέδια πού είχαν καταστρώσει για την εξόντωση της οι Δούλες της. Η δυσκολία για μένα είναι ότι το πρόσωπο εννοεί και υπονοεί. Μαγνητίζει και χειρίζεται με μαεστρία τίς Δούλες της. Η δυναμική τής ενέργειας μου πρέπει να είναι ισχυρή και συγχρόνως γοητευτική, θεατρική αλλά και πραγματική, ώστε το πρόσωπο να είναι πειστικό και όχι ένα άδειο σχήμα Κυρίας. Η δυναμική τού λόγου πυροδοτεί την σχέση μου με τις Δούλες μου. Είναι ένας ρόλος μεγάλης πυκνότητας!
Ο Ζαν Ζενέ αναφέρει ότι δεν έγραψε ένα έργο για το "Σωματείο Οικιακών Βοηθών". Άλλωστε δεν τον ενδιέφερε ποτέ ο Ρεαλισμός στο έργο του. Οι "Δούλες" του είναι ένα κείμενο έντεχνου λόγου. Με καθαρούς συμβολισμούς. Ανοίκει στην μεγάλη παράδοση τής Γαλλικής κουλτούρας όπου "ή τέχνη του λέγειν" , δηλαδή του τρόπου έκφρασης αυτού πού λέγεται, έχει τον πρώτο λόγο. Η Τέχνη του λέγειν είναι Εξουσία και Δύναμη χειρισμού! Οι Δούλες θαυμάζουν τον τρόπο ομιλίας της Κυρίας και τον μιμούνται για να γίνουν "Κυρία". Η σχέση Κυρίων και Υπηρετών έχει καταγραφεί, πριν τον Ζενέ, θαυμαστά από τον Μολιέρο και τον Μαριβώ. Η μετάφραση τού Δημήτρη Δημητριάδη δίνει στον ρόλο της "Κυρίας" όλο το γλωσσικό υλικό τής Γοητείας της Εξουσίας!".
Αγγελική Παπαθεμελή- Σολάνζ
Οι δυσκολίες, αντίθετα απ’ ό,τι κανείς θα φανταζόταν, δεν διαφέρουν από ρόλο σε ρόλο ή από έργο σε έργο. Συμπυκνώνονται πάντα στην προσπάθεια να επικοινωνήσεις με τις γραμμένες λέξεις, το μόνο που σου παραδίδεται από τον συγγραφέα. Μέσα από αυτές δημιουργείς τη σχέση σου μ’ αυτόν και τον κόσμο του, με τους συνεργάτες σου, τους συμπαίκτες, τους θεατές. Η μόνη πραγματική δυσκολία, αλλά και πρόκληση και ηδονή για τον ηθοποιό είναι πάντα αυτή: να σταθεί εκεί πάνω στη σκηνή, μπροστά στους άλλους, μαζί με άλλους, και να πει. Αν καταφέρει να πει, τότε θα γίνει, θα νιώσει, θα πάθει, θα κάνει. Το ίδιο και οι άλλοι. Η άλλη τεράστια δυσκολία των πολλών τελευταίων ετών, που θέτει ένα συχνά ανυπέρβλητο εμπόδιο σ’ αυτή τη διαδικασία, είναι οι κάκιστες εργασιακές συνθήκες -η κανονικότητα της αγοράς τής εποχής - πρωτίστως η ελαχιστοποίηση του προβλεπόμενου χρόνου. Ο Γιώργος Σκεύας έχει τη δυσεύρετη πια ικανότητα να δημιουργεί με μεγάλη πίστη μια σχέση ησυχίας με το χρόνο, ασχολούμενος με τον πυρήνα των πραγμάτων, κόντρα στην τρέχουσα, χρησιμοθηρική μανία αναζήτησης "έξυπνων λύσεων και ιδεών", που συνήθως δεν διαγράφουν παρά την επιφάνεια τους. Η πρόθεση της παραγωγής για ένα ικανό βάθος χρόνου παραστάσεων, πράγμα επίσης σπάνιο πια, δίνει επιπλέον στην παράσταση τη δυνατότητα να ωριμάσει.Τα πρόσωπα του έργου (τόσο οι δούλες όσο και η Κυρία) είναι ζωντανά, με σάρκα και οστά, δοσμένα ψυχή τε και σώματι σ’ ένα ατέρμονο "παιχνίδι" ρόλων, που έχει την ελαφράδα του παιχνιδιού και συγχρόνως το διακύβευμα ζωής και θανάτου, ένα παιχνίδι όχι του φαίνεσθαι αλλά του είναι. Ταυτόχρονα υπεξούσια και εξουσιάζοντα, άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους, αναζητούν διαρκώς μια ταυτότητα, την ώρα που τα δεδομένα γύρω τους αλλάζουν προς διαφορετικές κατευθύνσεις απ’ αυτές προς τις οποίες νομίζουν ότι τα οδηγούν. Μεταβάλλουν τις κινήσεις και τις λέξεις τους για να ενδυθούν αυτές τις νέες ταυτότητες, για να επανεφεύρουν τον εαυτό τους, να δραπετεύσουν απ’ αυτόν, απ’ το καλούπι λέξεων και κινήσεων που έμαθαν να εκτελούν από τη γέννησή τους και που τα καθιστά αυτό που είναι. Για να διευρύνουν έστω λίγο τα ασφυκτικά στενά όρια του κόσμου τους, που (κατά Βιτγκενστάιν) σημαίνονται από τα όρια του λόγου τους. Είναι άνθρωποι όπως ο καθένας από μας, τραγικά ανίκανοι όπως ο καθένας μας να δραπετεύσουν από τον εαυτό τους".
Αμαλία Καβάλη-Κλαίρ
Παίζω την Κλαίρ. Είναι η μικρότερη αδερφή από τις δύο υπηρέτριες. Μεταξύ τους -όταν λείπει η Κυρία τους- παίζουν ένα παιχνίδι ρόλων: η μια παίρνει το ρόλο της Κυρίας και η άλλη το ρόλο της υπηρέτριας. Το παιχνίδι, με μια ξαφνική κίνηση, έχει μόλις ξεφύγει από τα όρια της άκακης μεταξύ τους κατανάλωσης και επηρεάζει αρνητικά την πραγματική ζωή των αφεντικών τους αλλά και των ίδιων. Κινδυνεύουν να τις συλλάβουν, βρίσκονται σε ένα αδιέξοδο από το οποίο δε φαίνεται να μπορούν να βγουν χωρίς ανθρώπινες απώλειες. Αν και αυτό που λέω είναι απλό, είναι σαν μια αστυνομική ιστορία, το κείμενο είναι ταυτόχρονα ιδιαίτερα ποιητικό, οριακά κρυπτικό. Έτσι πρωτίστως με δυσκόλεψε στην ανάλυση του. Ο σκηνοθέτης μας ευτυχώς είναι ιδιαίτερα ικανός σε αυτήν, όμως εγώ ενώ νόμιζα συχνά πως τον ακολουθούσα ξαφνικά ανακάλυπτα πως είχα χαθεί. Γιατί από τη μία τα στοιχεία είναι πολλά και θέλουν διαχείριση ντετέκτιβ που να μην ξεχνάει κανένα γιατί ανά πάσα στιγμή μπορεί να πρέπει να τα συνδυάσει αλλιώς μεταξύ τους. Και από την άλλη μπορεί κανείς να ερμηνεύσει με πολλούς τρόπους διαφορετικά σημεία του έργου, και τη στιγμή που νομίζει ότι τακτοποίησε την ιστορία στο κεφάλι του και την έβαλε σε μια σειρά, να ανακαλύπτει ότι κάτι στο κείμενο κλωτσάει. Σαν το κείμενο να αντιστέκεται στις μονοδιάστατες ερμηνείες.
Το κείμενο έχει ως βάση την πραγματική ιστορία των αδελφών Παπέν, που δολοφόνησαν την κυρία τους και την κόρη της, κάτι που στην εποχή τους διαβάστηκε ως εξέγερση των δούλων. Δεν πιστεύω ότι μπορεί κανείς να αγνοήσει στο έργο την πολιτική διάσταση της πραγματικής ιστορίας. Όμως είναι αρκετά ποιητικό για να μένει μόνο σε αυτό. Είναι σαν από την μια του υπόσταση, την πολιτική να ανοίγει στην άλλη, αυτήν της αλληγορίας. Ο καθένας μας υπάρχει ως κύριος και υπηρέτης συχνά στην ίδια σχέση. Ο καθένας μας μπορεί να αισθάνεται εγκλωβισμένος κάπου, στην οικογένεια, στη χώρα, οικονομικά, στο επάγγελμα, στον σύντροφο, στον περίγυρο, στον εαυτό του, στην προσωπικότητα που έχει φτιάξει, κ.ο.κ. Ο καθένας μας μπορεί να αισθανθεί ανεπαρκής, βρώμικος, ποταπός, ανίκανος για πράγματα υψηλά ή που θα ήθελαν άλλο ταλέντο, άλλη διαπαιδαγώγηση, άλλες γνωριμίες και βάσεις και μπορεί να προσπαθήσει να γίνει ικανός για αυτά, με μέσα θεμιτά ή όχι. Οι δούλες προσπαθούν να απεγκλωβιστούν και να αγγίξουν το υψηλό όταν φύσει και θέσει τους είναι αδύνατο.
Διαβάστε Επίσης
