Γιάννης Μπέζος: "Η γενιά μου πέρασε ωραία, έφαγε, ξόδεψε, ερωτεύτηκε, ευτύχησε και στο τέλος τα έκανε ρόιδο"

Ποιοι είναι οι χαρακτήρες που έπλασε ο Ντέιβιντ Μάμετ στα "Οικόπεδα με θέα"; 
Στην παράσταση που σκηνοθετεί ο Νικορέστης Χανιωτάκης στο Άνεσις υποδύομαι τον μεγαλύτερο σε ηλικία πωλητή, έναν παρακμιακό τύπο που βρίσκεται σε αποδρομή και πλέον "ψαρεύει" καλές περιπτώσεις πελατών. Είναι σε ύφεση, βιώνει μια δύσκολη οικογενειακή κατάσταση και του δίνουν όλο κάτι σκουπίδια. Στήριξε τα πάντα πάνω σε ένα σύστημα, αλλά δεν είναι άμοιρος ευθύνης. Όλοι οι χαρακτήρες είναι ανταγωνιστικοί, εκτός από το ρόλο που κάνει ο Άρης Λεμπεσόπουλος, ένα πιο φοβισμένο άνδρα. Όλοι οι άλλοι είναι αδυσώπητοι και το  φτωχό λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν δείχνει το επίπεδο τους. Μιλούν για να συνεννοηθούν, όχι για να επικοινωνήσουν. Την τοιχογραφία των χαρακτήρων συμπληρώνουν ο τύπος που υποδύεται ο Μάκης Παπαδημητρίου που είναι ο πιο καπάτσος και ο απογοητευμένος και κυνικός χαρακτήρας που υποδύεται ο Θανάσης Κουρλαμπάς. Ο Γεράσιμος Σκαφίδας είναι ο διευθυντής, ο οποίος έχει την ευθύνη του γραφείου, είναι ένας άνθρωπος της εξουσίας, δεν έχει ευελιξία ούτε έλεος και λεει πως πρέπει "πάση θυσία να κλείσει η συμφωνία". Ο Γιάννης Δρακόπουλος κάνει ένα πελάτη που θέλει να ακυρώσει μια συμφωνία και προσπαθούν να τον πείσουν να μην το κάνει και ο Μάριος Μαριόλος υποδύεται έναν αστυνομικό που έχει πάει στα γραφεία για έρευνα και δεν τον παίρνουν στα σοβαρά. Υπάρχει μία μόνιμη ταραχή και ταυτόχρονα πλήρης ακινησία στο έργο διότι όταν είμαστε ήρεμοι τα πράγματα πάνε μπροστά. Ανακυκλώνεται μία τάση για το πώς θα κερδίσω παραπάνω, πώς θα πατήσω πάνω στην αποτυχία του άλλου για να κάνω τη δουλειά μου. Είναι αστεία αυτά που κάνουν οι ήρωες αλλά βρίσκονται σε τραγική θέση.

Ενώ όταν γράφτηκε το έργο, το 1982, φαινόταν ότι αποτύπωνε μια αποκρουστική  εικόνα της αμερικανικής κοινωνίας τώρα αυτή η εικόνα είναι παγκόσμια.
Μεσολάβησαν πάρα πολλά από την εποχή που γράφτηκε το έργο. Οι πολιτικές μεταβολές δημιούργησαν πολύ μεγάλα προβλήματα, τα οποία βλέπουμε τώρα. Τα θέματα του πολέμου, τα οποία ζούμε αυτή τη στιγμή ήρθαν μέσα από μια διαδικασία και αναδεικνύουν μια νοσταλγία κάποιων για τα μεγαλεία του παρελθόντος. Συχνά δεν αναφερόμαστε στο μέλλον, αναφερόμαστε στο παρελθόν και αυτό είναι τρομερό. Αυτό πρέπει να το έχουμε κι εμείς υπ’ όψιν μας. Πόσες φορές δε λένε κάποιοι: "ας γυρνούσαμε στα παλιά τα χρόνια". Δεν πρέπει να γυρίσουμε στα παλιά χρόνια, πρέπει να πάμε μπροστά, είναι λάθος να βαφτίζουμε το παρελθόν μέλλον. Είναι μεγάλο λάθος αυτό. Το κάνουμε για να ξεμπερδεύουμε γρήγορα, να νιώσουμε ασφάλεια για να κοιμηθούμε ήσυχα. Πρέπει να είμαστε ανήσυχοι γιατί το μέλλον θέλει ανησυχία. 

 

Θα σταθώ στη φράση που αναφέρατε: "Πάση θυσία να κλείσει συμφωνία". Με λίγα λόγια ο Ντέιβιντ Μάμετ μας λεει πως δεν υπάρχει κανένας ηθικός φραγμός στο κέρδος;
Για κάποιους το κέρδος είναι υποκατάστατο της ευτυχίας και συνδέεται με την κοινωνική καταξίωση. Ο Μάμετ μεταφέρει τη δράση του έργου σε ένα κτηματομεσιτικό γραφείο του Σικάγο και ανάμεσα στα μέλη του δεν υπάρχει κανένας ηθικός φραγμός. Βέβαια, μας αφήνει να δούμε και κάποια ψήγματα ευαισθησίας των ηρώων. Στο έργο συνυπάρχει η ένταση, η τρέλα μαζί με κάποια αισθήματα και αυτό το κάνει ακόμα πιο τραγικό. Όταν κάποιος λεει "πάση θυσία να κλείσει συμφωνία" φαίνεται πόσο επιρρεπής είναι και πόσο ένα σύστημα, το οποίο διαμορφώνουμε εμείς οι ίδιοι, μας βάζει κάτω. 

Πόσο εύκολα μπορεί να ανατραπεί αυτό το σύστημα;
Δεν είναι εύκολο να ανατρέψει κάποιος το σύστημα, πρέπει να ξαναβρούμε αξίες. Οι εποχές ευνοούν τα συνθήματα, τα σύμβολα, ενώ οι αρχές έχουν πάει λίγο πίσω. Αυτό ήταν μία από τις αιτίες που δημιουργήθηκε η μεγάλη οικονομική κρίση, η οποία βέβαια είχε ως προϊστορία μία κοινωνική κρίση. Όλη αυτή η υπερβολή που βιώνουμε οδηγεί όπως έλεγαν οι αρχαίοι στην ύβρη. Πρέπει κάποια στιγμή να σταματήσουμε να ασχολούμαστε τόσο πολύ με τις ιδέες και να επανέλθουμε λίγο στα ιδανικά.

Ο τρόπος με τον οποίο διαμορφώνεται η εικόνα ενός ανθρώπου μέσα από τα social media μπορεί να τον επηρεάσει στις προσωπικές του αποφάσεις;
Αυτό το χρησιμοποιούν πολλοί ως επιχείρημα. Έχουμε την τάση να τα ρίχνουμε όλα στους άλλους γιατί είναι η εύκολη λύση. Νομίζω ότι πρέπει να κάνουμε λίγο την αυτοκριτική μας, όλοι ανεξαιρέτως, και να δούμε πώς θα πορευτούμε. Υπάρχει κάτι σημαντικό στις δημοκρατίες που είναι γέννημα πνευματικών ανθρώπων, μία σκέψη πίσω από κάθε τι. Αυτή η σκέψη και κυρίως το θέμα της ευθύνης έχουν ατονήσει. Μία θέση ευθύνης έχουμε και εμείς οι καλλιτέχνες απέναντι στο κοινό.  Κάτι περιμένουν από εμάς. Να τους κάνουμε συντροφιά, να τους παρηγορήσουμε με αρχοντιά και όχι με μιζέρια.

Από την παράσταση σας φεύγει κάποιος με προβληματισμό αλλά και με αισιοδοξία;
Το μεγαλύτερο μέρος του κοινού είναι άνθρωποι που βρίσκονται στην παραγωγική διαδικασία, δηλαδή άνω των 30 ετών και αναγνωρίζουν ένα κομμάτι από τον περίγυρό τους ή και από τον εαυτό τους στα "Οικόπεδα με θέα". Αυτό λειτουργεί λίγο σαν κάθαρση πολλές φορές γιατί βλέπει ο θεατής ό,τι αυτά τα πάθη είναι παγκόσμια και αυτό τον παρηγορεί λίγο. Το αν θα τον βάλει σε σκέψεις ένα έργο είναι λίγο θέμα προσωπικό. Το θέατρο δεν έχει την πρόθεση να κάνει μάθημα, δείχνει πράγματα, αλλά δεν τα διδάσκει. Ο καθένας μπορεί να πάρει ό,τι θέλει κι αυτό εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία του θεατή.

Όσα χρόνια και να μετρά ένας ηθοποιός στο θέατρο, το θέμα της έκθεσης είναι κάτι που τον "βασανίζει";
Η έκθεση είναι μία σοβαρή υπόθεση και αξίζει σεβασμό. Δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, ιδιαίτερα στο θέατρο που εκθέτεις τον εαυτό σου, το σώμα σου, τη φωνή σου, το βλέμμα σου, τα πάντα. Θέλει διαβαθμίσεις η οικειότητα που δημιουργείς με τον κόσμο κι αυτό εξαρτάται από εμάς τους ηθοποιούς. Υπάρχει μία ισορροπία στα πράγματα. Δεν θα πρέπει να είσαι απόμακρος, ούτε πρέπει να αποσπούν ένα κομμάτι από την οικειότητα σου… αλλιώς σταματάς να είσαι γοητευτικός. Είναι δύσκολο να βρεις το όριο, χρειάζεται χρόνος και εμπειρία. Ο ηθοποιός είναι εκεί γιατί έχει να πει κάτι ουσιαστικό.

Νιώθετε πως ακόμα κι όταν λέτε κάτι ουσιαστικό μπορεί να παρερμηνευτούν τα λόγια σας;
Υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι είναι έτοιμοι να παρερμηνεύσουν τα πάντα. Εγώ, αυτούς τους ονομάζω "στρατό κατοχής". Το καλύτερο πράγμα να πεις, θα το παρεξηγήσουν. Είναι άνθρωποι με προβλήματα και θέλουν να δηλώσουν παρουσία μέσα από το διαδίκτυο, έστω και ανώνυμα, ακόμα κι αν αυτό δεν μετράει ακριβώς γιατί είναι απρόσωπο. Θεωρώ απαράδεκτο όταν κάποιος γράφει μία κριτική, ένα σχολείο για μία παράσταση και από κάτω κάποιοι απαντάνε. Ο καθένας μπορεί να γράψει την κριτική και έχουμε το δικαίωμα να την πάρουμε ή να μην το πάρουμε στα σοβαρά. Δεν είναι ανάγκη να ανοίγεις διάλογο γιατί αλλιώς χάνει το κύρος της η δουλειά σου, από τη στιγμή που την κάνεις με μόχθο. 

Για κάποιους συναδέλφους σας μετράνε όλες οι απόψεις ακόμα και οι ανώνυμες, οι απρόσωπες.
Κάποιους καλλιτέχνες τους κυριεύει το αίσθημα του φόβου. Σ’ αυτούς λοιπόν, λέω ότι πρέπει να φοβούνται μόνο τον κακό εαυτό τους, τίποτε άλλο. Αυτό έλεγα όταν ανοίγαμε τα θέατρα μετά την πανδημία: δεν πρέπει να εμφανιστούμε με φόβο στη σκηνή, πρέπει να εμφανιστούμε σαν να είναι η καλύτερη περίοδος γιατί αλλιώς, δεν έχει νόημα να έρθουν να μας δουν. Η αποστολή μας είναι σαν του δασκάλου στην πρώτη δημοτικού, πρέπει να είναι λαμπάδα αναμμένη, όχι να κλαίγεται. Αν δεν έχεις μέσα σου ένα "οπλισμό", γνώση και σοφία δεν μπορείς να το αντέξεις αυτό. 

Με την πανδημία χάσαμε λίγο τον βηματισμό, τις σταθερές μας και οι πολιτικοί έπαιξαν ένα ρόλο σε αυτό. 
Δώσαμε αξία στο χρήμα περισσότερο από ότι του πρέπει, ένας τρόπος συναλλαγής είναι τίποτε άλλο. Νιώσαμε ανασφάλεια. Για σκεφτείτε τι αναταράξεις δεχθήκαμε την δεκαετία που πέρασε. Υπήρχαν οικογένειες που πραγματικά υπέφεραν, αλλά έβλεπες να κλαίγονται άνθρωποι που δεν θα έπρεπε. Με τον τρόπο αυτό αδικούσαν τους πραγματικά ταλαιπωρημένους και αδικημένους. Η πολιτική και η τηλεόραση θολώνουν τα νερά. Αν ακούσεις την αντιπολίτευση νομίζεις ότι την άλλη μέρα θα καταστραφούμε και αν ακούσεις την κυβέρνηση νομίζεις ότι είναι όλα αγγελικά πλασμένα. Αν ακούσεις μερικά δελτία ειδήσεων, θα πεις αύριο δεν θα ζω. Αυτά πανικοβάλλουν τους ανθρώπους, οπότε πρέπει να έχουμε άμυνες απέναντι τους.

Το θέατρο δημιουργεί κάποιες άμυνες;
Ναι, γιατί έχει μια μαγική ιδιότητα είναι ζωντανό, σε κάνει να νιώσεις ζεστά, οικεία, ο θεατής μοιράζεται ένα κοινό χρόνο με τη σκηνή. Ερχόμενος στο θέατρο ζεις μια τομή στο χρόνο. Μια σύμβαση είναι αυτό στο οποίο μπαίνει ο θεατής αν η παράσταση έχει ενδιαφέρον. Το θέατρο είναι απαραίτητο για τους ανθρώπους, είναι τροφή. Δεν υπάρχει άνθρωπος στον πλανήτη που να μην έχει την ανάγκη της μεταμόρφωσης, η ίδια η φύση το ορίζει αυτό. Είναι τόσο ζωντανό που ότι συμβαίνει, συμβαίνει εκείνη την ώρα και δεν επανέρχεται μετά. Γι' αυτό διαφωνώ με τις συζητήσεις που γίνονται μετά τις παραστάσεις. Τελειώνουμε, τα φώτα σβήνουν, κατεβαίνει η αυλαία και φύγαμε. Όταν αρχίζεις να το εξηγείς αρχίζει και γίνεται κάτι άλλο. Δεν χρειάζεται να σου εξηγήσει κανείς τίποτα είναι όλα εξηγημένα στην παράσταση αν είναι καλή. Αν χρειάζεται να εξηγήσεις, τότε εμείς οι θεατρίνοι κάτι δεν κάναμε καλά. Μπορούσε μία συζήτηση να γίνει στο πλαίσιο μιας άλλης δράσης, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Ξεχνάμε ότι το θέατρο έχει ιερατική καταγωγή. Παλιά, οι παππούδες μας θέατρο ονόμαζαν το χώρο, το έργο το έλεγαν ποίηση. Αυτό που λέει ο Πλάτωνας: "ποίηση είναι η δημιουργία εκ του μηδενός". Γι' αυτό οι εκκλησίες δεν ήθελα το θέατρο γιατί δημιουργεί κάτι, σε ένα καινούργιο χρόνο.

Πώς βλέπετε τη νέα γενιά θεατρίνων;
Επειδή ασχολούμαι με τα εκπαιδευτικά παρατηρώ πως κάποιοι νέοι πιστεύουν ότι το θέατρο περιμένει αυτούς, ότι θα κάνουν τη μεγάλη επανάσταση. Ο θεατής δεν μπαίνει στην αίθουσα επειδή ξέρει τους ηθοποιούς, ούτε επειδή είσαι όλη την ημέρα στην τηλεόραση και διαφημίζεσαι. Αυτό είναι ένα κομμάτι. Ο συνειδητοποιημένος θεατής μπαίνει στο θέατρο από τη στιγμή που καταλαβαίνει την πρόθεσή σου, επειδή σε εκτιμάει. Θέλουμε έναν θεατή συνειδητοποιημένο, το θέατρο θέλει ταλαντούχο κοινό. Ο Όσκαρ Ουάιλντ είχε πει όταν τον ρώτησαν αν θα κάνει επιτυχία το έργο του: "Θα κάνει σίγουρα επιτυχία, να δούμε αν θα κάνει και το κοινό". Τελικά έκανε και το κοινό στα έργα του. Θέλει μόχθο η δουλειά μας και υπομονή. Το λέω στους νεότερους, τους οποίους αγαπώ πολύ και τους στηρίζω, αλλά δεν χρειάζεται βιασύνη και αλαζονεία. Δεν μπορείς να βγαίνεις από τη σχολή και να ασχολείσαι με Μπέκετ. Εγώ θέλω τέσσερα λεξικά για να πιάσω τον Μπέκετ, πότε πρόλαβαν κιόλας; Χρειάζεται χρόνο, προσπάθεια, συσσώρευση εμπειρίας. Τα πράγματα δεν γίνονται από τη μία ημέρα στην άλλη όσο ιδιοφυής και να είσαι.

Παράλληλα είναι και απογοητευμένοι από ό,τι τους παραδόθηκε από τις προηγούμενες γενιές.
Έχουν δίκιο γιατί είναι μία αδικημένη γενιά, η πιο ευνοημένη γενιά ήταν η δική μου. Γιατί τα έζησε όλα, πέρασε ωραία, έφαγε, ξόδεψε, ερωτεύτηκε, ευτύχησε και στο τέλος τα έκανε ρόιδο. Ήταν όλο λόγια και συνθήματα. Περίσσεψαν τα λόγια και τα συνθήματα. Εμείς έχουμε ευθύνη να λέμε την αλήθεια, να μη λέμε παραμύθια, σαχλαμάρες και πολιτικές αρλούμπες. Να μιλάμε επί της ουσίας, να μη γυρνάμε στα περασμένα μεγαλεία γιατί δεν ήταν μεγαλεία, ήταν μία κατάσταση άρρωστη. Αυτό δεν μπορεί να επανέλθει και δεν υπάρχει περίπτωση να επανέλθει, πρέπει να γίνουν καινούργια πράγματα. Υπάρχει μία στασιμότητα, έχουμε στομώσει κάπου. Αυτό θα αλλάξει με το χρόνο, θα βρεθούν οι άνθρωποι που θα το κάνουν. Υπάρχουν νέες δυνάμεις πολύ ουσιαστικές που θα κάνουν τη διαφορά όχι μόνο στο θέατρο αλλά και γενικότερα.