"Σπιρτόκουτο: The Musical" είναι ο τίτλος του μιούζικαλ που παρουσιάζετε στη Στέγη από 11 Νοεμβρίου και ο υπότιτλος είναι η φράση "Πόλεμος σε τέσσερις τοίχους". Βρισκόμαστε σε πόλεμο;
Γιάννης Νιάρρος: Πόλεμος συνέβαινε στην ταινία του Γιάννη Οικονομίδη "Σπιρτόκουτο", το 2002, στην οποία είναι βασισμένη η παράστασή μας, πόλεμος σε τέσσερις τοίχους συμβαίνει και τώρα, το 2022. Μόνο που, στη δική μας εκδοχή, έχει εξελιχθεί σε μουσικό πόλεμο. Θα δείτε δοξάρια να φεύγουν πάνω απ’ τα κεφάλια, πιάνα που τα ξεκουβαλάμε… Θ’ ακούσετε διάφορα μουσικά είδη, που τα φέρει ο κάθε χαρακτήρας ως όπλο.
Αλέξανδρος Λιβιτσάνος: Δηλαδή, αντί ένας χαρακτήρας να πάρει το τόξο, το δόρυ ή το τασάκι για να "εκτοξεύσει", παίρνει αγκαλιά το λαϊκό τραγούδι ή την όπερα.
Πώς προέκυψε αυτή η επιλογή και πόσα διαφορετικά είδη μουσικής αντιπροσωπεύουν τους χαρακτήρες του έργου;
Γ.Ν.: Η επιλογή προέκυψε από το ζητούμενο που έθεσε ο Γιάννης Οικονομίδης. Όταν μας είπε να γράψουμε τη μουσική, αναρωτιόταν πώς θα ήταν οι άνθρωποι του "Σπιρτόκουτου" αν δεν μιλούσαν αλλά τραγουδούσαν. Φαίνεται απλοϊκό σαν ιδέα, αλλά δεν είναι. Η ιδέα αυτή μας έθεσε μια πρόκληση αν σκεφτεί κανείς ότι κάθε χαρακτήρας, κάθε άνθρωπος, "τραγουδάει" διαφορετικά.
Α.Λ.: Όταν κάποιοι πλακώνονται μεταξύ τους, όπως τα πρόσωπα του έργου, συνήθως δεν ακούς τίποτα παρά μόνο οχλαγωγία, φωνές. Με τη μουσική, όμως, μπορεί να ακούσεις κάτι καταπληκτικό. Αντί να ουρλιάζει λοιπόν κάποιος, δεν είναι ωραίο να λέει ένα τραγούδι; Όλο αυτό που σκεφτήκαμε μπορεί να λειτουργήσει σχηματικά, παραβολικά. Κοιτάς κάποιον και λες, άραγε ο τάδε τύπος τι μουσικό θέμα έχει; Οπότε, κάθε χαρακτήρας, ανάλογα με τη φάση στην οποία βρίσκεται, μπορεί να πει μια άρια και μετά να τραγουδήσει Αντύπα.
Έχετε και όπερα στην παράσταση. Τραγουδούν όλοι οι ηθοποιοί;
Α.Λ.: Και βέβαια, δεν μπορούσε να λείπει η όπερα, γι’ αυτό συμμετέχουν στην παράσταση ο μονωδός, μπασοβαρύτονος Μάριος Σαραντίδης και η σοπράνο Δάφνη Δαυίδ, η οποία είναι και ηθοποιός. Κάποια στιγμή κάνουν χορωδία όλοι οι ηθοποιοί μαζί. Τραγουδούν ένα πολυφωνικό ηπειρωτικό και μετά το "Ρέκβιεμ του κώλου" με αριθμό καταλόγου Κ 69.
Γ.Ν.: Όλοι οι ηθοποιοί της παράστασης, ο Γιάννης Αναστασάκης, η Αγορίτσα Οικονόμου, ο Γιώργος Κατσής, ο Αποστόλης Ψυχράμης, η Νάνσυ Σιδέρη, ο Βασίλης Δημακόπουλος, η Δανάη Μουτσοπούλου, η Eλένη Μπούκλη και η Θεοδοσία Σαββάκη, είναι πολυεργαλεία. Έχουν διαφορετικά σημεία αφετηρίας, αλλά τους ενώνει το ταλέντο και παίζουν σε όλο αυτό το εύρος που απαιτεί η παράσταση. Καλούνται να κάνουν κάτι συγκλονιστικά δύσκολο. Τη μια στιγμή παίζουμε μιούζικαλ και την επόμενη παίζουμε με τον απόλυτο ρεαλισμό, γινόμαστε αρχαία τραγωδία.
Ο Γιάννης σκηνοθετεί και συνθέτει μουσική μαζί σου, Αλέξανδρε. Αναλύσατε την τοιχογραφία χαρακτήρων που έπλασε αρχικά ο Οικονομίδης στην ταινία του και μετά προσθέσατε νότες;
Γ.Ν.: Το "Σπιρτόκουτο" του Γιάννη Οικονομίδη είναι ένα Κολοσσαίο ηρώων. Όλοι οι χαρακτήρες είναι εξ αρχής συμβολικοί. Ο πατέρας-τύραννος, η καταπιεσμένη μάνα, η κόρη-κωλόπαιδο, ο σεξιστής γιος. Όλοι αυτοί οι χαρακτήρες που μας άγγιξαν, που τους μισήσαμε και τους αγαπήσαμε, επειδή είδαμε σ’ αυτούς τους εαυτούς μας, τον πατέρα, τη μάνα μας, μας προκαλούν απέχθεια, σιχασιά και την ίδια στιγμή μια πολύ κουνημένη, παράξενη αγάπη και συμπάθεια. Είναι συμβολικά πλάσματα, οπότε όταν ξεκινήσαμε να γράφουμε τη μουσική, είδαμε ότι εντέλει το μιούζικαλ έχει συμβολικούς όρους. Στο "West side story", για παράδειγμα, ο Τόνι λέει για τη Μαρία ένα τραγούδι αγάπης. Πάντα υπάρχει ένα δίπολο, και το "Σπιρτόκουτο" μας βοήθησε σ’ αυτό που επιχειρούμε, επειδή δεν είναι ένα έργο με πάρα πολλά επίπεδα και πολλές αναγνώσεις. Είναι αισθητηριακό πάρτι, γίνεται της πουτάνας.
Α.Λ.: Όπως ο Τόνι τραγουδάει στη Μαρία στο γνωστό μιούζικαλ, στο δικό μας μιούζικαλ ο Μητσάρας βρίζει τη Μαρία. Είναι σαν ένα παιδικό παιχνίδι με καουμπόηδες και ινδιάνους, με άσπρο και μαύρο. Η μουσική είναι το εργαλείο που σου δίνει πάρα πολλές αποχρώσεις.
Μιλάτε για ένα παιχνίδι, όμως η οικογένεια που πρωταγωνιστεί στην παράστασή σας είναι η ίδια με εκείνη που γνωρίσαμε στην ταινία: αποτελεί ακραίο ρεαλιστικό δείγμα της ελληνικής κοινωνίας. Ποιο στοίχημα βάλατε ξεκινώντας;
Α.Λ.: Είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας το πώς θα δει κανείς αυτά τα πρόσωπα. Το δικό μας δίπολο με τον Γιάννη περιέχει την πλάκα σε κάθε αντίδραση. Σε κάτι σοβαρό ο άλλος θα σου πει κάτι και θα το δεις πιο ελαφριά. Στο έργο οι ισορροπίες είναι πάρα πολύ λεπτές. Το σίγουρο είναι ότι δεν θέλουμε να φτάσουμε στην παρωδία. Η μουσική στις πολλές εκφάνσεις της είναι αυτή που υπογραμμίζει το φωτεινό και το σκοτεινό.
Γ.Ν.: Όταν ξεκινήσαμε να δουλεύουμε, ο Αλέξανδρος μου είπε μία ατακάρα: "Το "Σπιρτόκουτο” είναι μια ταινία που όταν τη βλέπεις μόνος σου κλαις και φοβάσαι και όταν τη βλέπεις με άλλους γελάς". Έχουν και ένα κωμικό στοιχείο οι χαρακτήρες, είναι σαν καρικατούρες. Το μεγάλο στοίχημα στην τέχνη, και στο θέατρο ακόμα περισσότερο, είναι το πώς οι καρικατούρες μπορούν να έχουν φόρμα, να έχουν ζουμί, να είναι κάτι ζωντανό. Ανά στιγμές, όλοι είμαστε καρικατούρες, είτε το θέλουμε είτε όχι. Μπορούμε να γίνουμε καρικατούρα του καλού, του μαλάκα, του ευαίσθητου, του σκληρού, και ο Οικονομίδης καταφέρνει στο έργο του να περιγράψει άψογα αυτές τις καρικατούρες. Το στοίχημα, λοιπόν, για εμάς είναι το πώς η μουσική δεν θα λειάνει τη σκληράδα, το σκοτάδι. Πιστεύω ότι το καταφέρνουμε, επειδή δεν ξεκινήσαμε από μια μουσική ιδέα του Αλεξάνδρου ή δική μου πάνω από την ιστορία. Η ιστορία είναι πάνω απ’ όλα. Οπότε δεν μιλάμε για ένα λοξό μιούζικαλ, αλλά για μια αφηγηματική παράσταση, όπως θα έπρεπε να είναι το θέατρο. Όσοι έρθουν στη Στέγη θα δουν μια παράσταση με αρχή, μέση και τέλος. Σκηνικά έχουμε πάει πιο κοντά στον κόσμο του μιούζικαλ, η μουσική είναι ο βασικός φορέας όσων προκύπτουν μέσα στο σπίτι, αλλά πρωταγωνιστεί ο λόγος. Το λιμπρέτο έχουν γράψει ο Γιάννης Οικονομίδης και ο Δώρης Αυγερινόπουλος. Είχα τεράστιο φόβο για το αν θα αρέσει το αποτέλεσμα στον Γιάννη, ήθελα να δημιουργηθεί κάτι που να εκπροσωπεί και εκείνον. Σκηνοθετικά υπάρχουν ελάχιστες αλλαγές σε σχέση με τη σειρά σκηνών. Απλώς, πολλές φορές γίνεται μια διαστολή του χρόνου μιας συγκεκριμένης δήλωσης ή θέσης ενός χαρακτήρα στο έργο, για να υπερτονίσουμε κάτι που έχει μουσικό ενδιαφέρον.
Αυτός που ροκάρει στην παράσταση φαντάζομαι πως είναι ο πατέρας.
Γ. Νιάρρος: Ο πατέρας (Γιάννης Αναστασάκης) είναι ο πιο φωνακλάς, αλλά και η μάνα (Αγορίτσα Οικονόμου) ροκάρει. Το ύψιστο συναίσθημα του νταλκά που ταυτίζεται ο Έλληνας το έχουν όλοι στην οικογένεια.
Αλ. Λιβιτσάνος: Μουσικά είχαμε στη φαρέτρα μας πολλά όπλα. Έχω δουλέψει με χίπ χόπερς, έχω κάνει παραγωγές σε δίσκους, έχω εκδόσει συμφωνικά έργα. Στα 18 μου όμως όσο ήμουν φαντάρος στη Λάρισα έπαιζα σε σκυλάδικο και έχω βιώσει στο πετσί μου τον νταλκά που λεει ο Γιάννης.
Τι σκέφτηκε ο ένας για τον άλλον όταν πρωτογνωριστήκατε;
Γ.Ν.: Νόμιζα ότι ο Αλέξανδρος είναι κουλτουριάρης, γνωρίζοντας τις σπουδές και την πορεία του. Όταν τον γνωρίζεις, δεν φαντάζεσαι ότι είναι ένας τύπος που γράφει συμφωνικά έργα. Εγώ είμαι πιο αθώος στη μουσική, πιο ερασιτέχνης, τσαλαβουτάω σε όλα τα είδη και μου αρέσει που ο Αλέξανδρος έχει τόσες γνώσεις πάνω στη μουσική και δεν είναι μονομανής. Το γλυκό έδεσε αμέσως μ’ εμάς τους δύο. Όταν βρεθήκαμε και μου άνοιξε τον σκληρό του δίσκο, είπα: "όπα, εδώ είμαστε".
Α.Λ.: Ήξερα τον Γιάννη ως βραβευμένο ηθοποιό και τον συνάντησα την περίοδο της καραντίνας σε μια εκδήλωση που ετοίμαζε το ΣΕΗ, στην οποία οι ηθοποιοί ερμήνευαν ένα χριστουγεννιάτικο τραγούδι. Όταν μιλήσαμε με τον Γιάννη, μου είπε: "Φίλε θέλω να πω το "Santa baby” σε εκτέλεση του Μάικλ Μπουμπλέ". Εμείς καιγόμασταν κι εκείνος ήθελε Μπουμπλέ; Μέσα μου έβρισα και είπα: "Δε μας παρατάς ρε φίλε, εδώ έχουμε 152 ηθοποιούς και θες εσύ αυτόν που σιχαίνομαι;". Ο Μπουμπλέ είναι ένα κακέκτυπο του Σινάτρα, τον οποίο λατρεύω. Είμαι όπως οι παππούδες που λένε μην πειράξετε τον Καζαντζίδη. Έτσι κι εγώ με τον Σινάτρα. Όταν βρεθήκαμε, αγαπηθήκαμε επιτόπου, μου είπε αμέσως για το "Σπιρτόκουτο" κι έτσι ξεκινήσαμε. Μετά ερχόταν να δουλέψουμε, παίρναμε τα σουβλάκια μας, τα κρασιά μας και έτσι έβγαινε η παράσταση. Σκέψου ότι έχουμε γράψει άλλες δυο ώρες έργου.
Αισθάνεστε τυχεροί με την ευκαιρία που σας έδωσε η Στέγη;
Γ.Ν.: Είμαστε πολύ τυχεροί, διότι αυτό το εγχείρημα δεν νομίζω ότι θα μπορούσε να γίνει χωρίς τη στήριξη ενός μεγάλου φορέα. Ο Γιάννης Οικονομίδης είχε συζητήσει με την Αφροδίτη Παναγιωτάκου, διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, η οποία από την αρχή επέμεινε στην πραγματοποίηση της παράστασης. Εκείνος έφερε εμένα που με γνώριζε από την προηγούμενη συνεργασία μας στο "Στέλλα κοιμήσου".
Α.Λ.: Η Αφροδίτη, που είναι η curator της παράστασης, έχει δώσει πολύ εμπιστοσύνη και αγάπη σε αυτό που κάνουμε!
Σας τρομάζει λίγο ο τεράστιος σκηνικός χώρος της Στέγης;
Γ. Ν.: Σκηνοθετικά έχει μία έξτρα δυσκολία γιατί μου αρέσουν τα μικρά σχήματα και μία τέτοια σκηνή θέλει ιδιαίτερο χειρισμό. Στο κάθε καλλιτεχνικό δημιούργημα μου αρέσει αυτό που λέμε το πρώτο σκίτσο. Αυτό είναι το πιο συγκινητικό κι εκεί μένω. Όσο πιο μεγάλο γίνεται κάτι, χρειάζεται όλο και μεγαλύτερο στιλιζάρισμα.
Α.Λ.: Η σκηνή είναι μεγάλη αλλά δεν έχει χαθεί η εγγύτητα στον ανσάμπλ και η σκηνοθεσία έχει φροντίσει να μη χαθεί αυτή η σπιρτάδα της πρώτης επαφής.
Περισσότερες πληροφορίες
Σπιρτόκουτο: The Musical
Στη μουσικοθεατριή παράσταση που βασίζεται στην ταινία «Σπιρτόκουτο» του Γ. Οικονομίδη (2002), ο πατέρας-προστάτης-άντρακλας της ελληνικής οικογένειας δεν σταματάει ακόμα και 20 χρόνια μετά να «γαβγίζει», είτε με την ψυχολογική-σωματική βία είτε με τα σεξιστικά ελαφρολαϊκά τραγούδια του.
