Πέτρος Ζούλιας: "Στα κλασικά έργα πάντα βρίσκεις κάτι που αντανακλά το χθες στο σήμερα"

Είναι Οκτώβριος και παίζονται ήδη 144 παραστάσεις. Πώς εξηγείται η υπερπαραγωγή παραστάσεων φέτος;
Βγήκαμε με φορά από την καραντίνα γιατί μαζί με την εστίαση είμαστε από τους κλάδους που είχαμε τεράστιο κόστος στη δουλειά μας. Ίσως, αυτός είναι ένας λόγος για την πληθώρα των θεατρικών παραγωγών. Οι καλλιτέχνες υπάρχουν μέσα από την τέχνη τους, οπότε όταν κλονίζεται η ύπαρξη τους, αντιδρούν δημιουργώντας. Από τη μία λέω μπράβο που παράγουμε γιατί αντιστεκόμαστε, γιατί θέλουμε να εκφραστούμε, γιατί είμαστε ένας λαός που δεν το βάζει κάτω, όμως από την άλλη αρχίζω και νιώθω ότι αυτός ο τρελός αριθμός παραστάσεων κάνει κακό στο θέατρο. Νομίζω ότι το κοινό δεν προλαβαίνει να πάρει την πληροφορία.

Από την πλευρά του σκηνοθέτη ποια προβλήματα καλείσαι να αντιμετωπίσεις μέσα στο υπερπαραγωγικό θεατρικό τοπίο;
Βρίσκω ένα τεράστιο εμπόδιο μπροστά μου τα τελευταία χρόνια κι αυτό είναι ο κατακερματισμός των ηθοποιών, των πρωταγωνιστών. Μπορώ να κάνω τη διανομή που θεωρώ ότι ταιριάζει σε ένα έργο ακριβώς, αλλά αυτή η ένωση είναι πάρα πολύ δύσκολο να επιτευχθεί λόγω των πολλών υποχρεώσεων των ηθοποιών. Δύσκολα βρίσκεις ηθοποιούς για ολόκληρη σεζόν πλέον. Οι περισσότεροι μπαίνουν σε μια παράσταση, ενώ παράλληλα έχουν κλείσει να παίξουν σε Δευτερότριτο, στην τηλεόραση και στο σινεμά. Παλιότερα ίσχυε το "ισχύς τη ένωσει", υπήρχαν ισχυροί θίασοι στο θέατρο. Αυτό πλέον είναι σπάνιο. Διδάσκω είκοσι και πλέον χρόνια στη Δραματική Σχολή Θεοδοσιάδη και με προβληματίζει η ευκολία με την οποία οι νέοι βγαίνουν από τη σχολή και κάνουν θέατρο, με όποιο κόστος, σε όποιο χώρο και με οποιοδήποτε τρόπο. Οι γενιές σπάνια ενώνονται στο θεατρικό σανίδι, τώρα πια. Στη δική μου πορεία υπήρξε χρήσιμη και καθοριστική η συνάντηση με τους μεγαλύτερους σε ηλικία έμπειρους ηθοποιούς με τους νεότερους. Σήμερα βλέπω παραστάσεις που θα μπορούσαν να είχαν μια καλύτερη διανομή και δεν την έχουν. Στο θέατρο σήμερα το ανθρώπινο δυναμικό είναι κατακερματισμένο.

Οι αποκαλύψεις που έγιναν στο χώρο του θεάτρου τα τελευταία χρόνια έχουν φέρει κάποιες αλλαγές;
Στο χώρο μας κυριαρχεί η ματαιοδοξία και ο ανταγωνισμός. Μετά τα προβλήματα που ήρθαν στο προσκήνιο οφείλουμε να συναντηθούμε για να βρούμε τα κοινά μας θέματα και να τα λύσουμε. Δεν υπάρχει η αλληλεγγύη που υπήρχε παλιότερα, υπάρχει μεγαλύτερη απομόνωση, είναι πιο άγρια η ανταγωνιστικότητα και για το λόγο αυτό δεν σταματώ να υποστηρίζω ότι το θέατρο είναι ζωντανή επικοινωνιακή τέχνη. Είναι βασική προϋπόθεση να συνεννοούμαστε και να παράγουμε πολιτισμό. Κάτι άλλο που λείπει είναι το ισχυρό αξιακό σύστημα και η ουσιαστική γνώση. Ήμασταν φοιτητές και μας ενδιέφερε η γενικότερη κουλτούρα, αισθανόμασταν ανεπαρκείς αν δεν είχαμε ένα θεωρητικό οπλοστάσιο. Σε πολλά νέα παιδιά λείπει αυτό το στοιχείο μαζί με την ιεραρχία και τους βασικούς κανόνες.

Όλο και περισσότεροι ηθοποιοί αναλαμβάνουν να σκηνοθετήσουν παραστάσεις. Τι λες γι’ αυτό;
Λέω ότι είμαι σκηνοθέτης κι αυτή η ιδιότητα ακούγεται σαν κάτι γενικό και αόριστο. Η ειδικότητα μου είναι απροστάτευτη αυτή τη στιγμή. Η σκηνοθεσία πλέον είναι ένα πεδίο όπου ο καθένας μπορεί να μπει, να επενδύσει και να υπογράψει. Βγαίνοντας ως σκηνοθέτης είχα μπροστά μου σπουδαίους καλλιτέχνες κι αναρωτιόμουν πώς θα μπορέσω τους φτάσω; Όταν γνώρισα τον Μίνω Βολανάκη κάθε του λέξη κουβαλούσε σοφία και ευγένεια. Υπήρχαν προσωπικότητες που σε μάγευαν, το ίδιο και οι παραστάσεις τους γι’ αυτό τις θυμόμαστε ακόμα. Σπάνια συμβαίνει αυτό πια. Δεν μπορώ να ξεχάσω τον "Da" του Μάνου Κατράκη, ούτε το "Μπεντ" με τους Γιάννη Φέρτη και Πέτρο Φυσσούν.

Αναφέρεσαι σε δυο έργα με τα οποία επέλεξες να αναμετρηθείς σκηνοθετικά φέτος. Ποια είναι η δυναμική τους σήμερα;
Τα έργα κάνουν επιτυχία γιατί πολλές φορές κουμπώνουν με τις ανάγκες μιας εποχής. Τα συγκεκριμένα έργα ανέβηκαν σε πολύ ωραίες παραστάσεις και πρέπει να ξανά ανεβαίνουν γιατί είναι διαχρονικά. Την εποχή που ανέβηκε το "Da" του Χιου Λέοναρντ μετά τη μεταπολίτευση, το 1979, ήταν αφυπνισμένη η αριστερή κουλτούρα. Ο Ντα είναι ένας αγρότης, ένας λαϊκός φτωχός άνθρωπος και στην παράσταση του Τάκη Μουζενίδη τον ερμήνευε ο Μάνος Κατράκης, ο οποίος "στιγμάτισε" το ρόλο. Το έργο "Μπεντ" του Μάρτιν Σέρμαν όταν ανέβηκε, το 1980, είχε έρθει στο προσκήνιο η συζήτηση για την περίφημη διαφορετικότητα, ανακαλύπταμε τις μειοψηφίες. Και, οι δυο συγγραφείς πήραν θέση απέναντι στα φαινόμενα της εποχής τους, τα οποία μας αφορούν ακόμα.

Ως σκηνοθέτης αναζητάς μια ισχυρή δραματουργία;
Έχουμε ξεχάσει αυτό που έλεγε ο Κουν και που ήταν η πυξίδα μιας γενιάς: "το θέατρο έχει μία αποστολή, να επικοινωνήσει και να αναβαθμίσει την κοινωνία, να την πάει κάπου. Κάνουμε θέατρο για τον εαυτό μας, για το κοινό μας, για την κοινωνία μας, για ένα καλύτερο κόσμο". Αυτό ξεχάστηκε, μη σου πω ότι θεωρήθηκε κάποια στιγμή και ολίγον γραφικό. Περάσαμε σε μία φάση ενδοσκόπησης, ανησυχίας σε σχέση με τη φόρμα, με το πώς χειριζόμαστε ένα κείμενο, αλλά απομακρυνθήκαμε από την εσωτερική αλήθεια του κειμένου, δηλαδή από τη δραματουργία. Καταθέσαμε φτηνές απόψεις πάνω στο κείμενο, όχι το ίδιο το κείμενο. Ανήκω σε αυτούς που μέσα από τα κείμενα αναζητώ τον τρόπο που θα δημιουργήσει γέφυρες, αναζητώ κείμενα που έχουν την πρόθεση μιας μικρής ή μεγάλης εξέλιξης, βελτίωσης του ανθρώπου. Το "Μπεντ" και το "Da" είναι έργα ανθρωποκεντρικά και θέτουν μεγάλα και διαχρονικά θέματα. Όταν τα φέρνεις μπροστά σου θα πρέπει να είσαι πολύ εγωιστής για να μην πας με τη δραματουργία. Οφείλουμε να εκφράσουμε και να αναδείξουμε την εσωτερική αλήθεια των έργων. Δεν μπορείς να παίρνεις ένα συγγραφέα και να κάνεις ένα άλλο έργο πάνω στο έργο. Αυτό είναι μεγάλη αυθαιρεσία και κρύβει και μία μεγάλη έπαρση. Βεβαίως, κάθε σκηνοθέτης κάνει υποκειμενική ανάγνωση, οφείλει να αποδώσει ένα έργο με το δικό του τρόπο, αλλά τι να κάνουμε που υπάρχει και η αντικειμενικότητα ενός κειμένου, μιας ιστορίας; Πόσο μπορείς να φύγεις από αυτή; Εγώ πάντως δεν θέλω να απομακρυνθώ.

Με ποιο θέμα καταπιάνεται το "Da" που παίζεται στο θέατρο Ιλίσια;
Αγγίζει τον τεράστιο, ανοιχτό λογαριασμό που έχουμε με τους γονείς μας, φυσικούς ή θετούς όπως είναι ο Da στο αυτοβιογραφικό έργο του Λέοναρντ. Αυτό το έργο είναι μία παρτιτούρα αισθημάτων, κουβαλάει πόνο, ενοχή, θυμό, εξάρτηση, είναι πολύ αληθινό για τη σχέση γονιού-παιδιού. Είναι ένα παιχνίδι συνειρμών και αυτό είναι η δυσκολία του. Ένας γιος την ημέρα του θανάτου του πατέρα του πιάνει το κουβάρι των βιωμάτων, των αναμνήσεων που είχε με τον πατέρα του. Ο Χιου Λέοναρντ είναι σπουδαίος συγγραφέας! Συνδέει το σημαντικό με το ασήμαντο, το δραματικό με το κωμικό έχει γράψει ένα τίμιο έργο που αντέχει στο χρόνο και δεν είναι τυχαίο ότι έχει κάνει διεθνή καριέρα. Το θέμα του μας αφορά όλους. Υπάρχει κανείς που να μην έχει περάσει πολύ ή λίγο μέσα από τη διαδρομή που περνάει ο γιος, ο Τσάρλι (Μιχάλης Οικονόμου) πάνω στο "φάντασμα" του πατέρα του, του Da (Γρηγόρης Βαλτινός); Είναι ένα έργο που σε πάει στην αγάπη και στο φως. Η σημερινή κοινωνία έχει ανάγκη τύπους σαν τον Da γιατί έχει αξίες και χαρακτηριστικά που χάνουμε καθημερινά. Είναι τίμιος, γενναιόδωρος, χρυσή καρδιά. Είναι ο άνθρωπος που ξέρει να παίρνει το τίποτα και να το κάνει κάτι κι αυτό είναι μεγάλη σοφία. Παίρνει το σκοτάδι και το μετατρέπει σε φως, το αδιέξοδο σε διέξοδο. Νομίζω ότι ο σύγχρονος θεατής θέλει να πάρει λίγη από τη δύναμη του Ντα. Το έργο ανοίγει ένα παράθυρο στο παρόν και στο μέλλον. Ήθελα χρόνια να το κάνω και τελικά ήρθε η στιγμή. Ο Γρηγόρης Βαλτινός είναι αυτό που λέμε ιδανική διανομή.

Δίπλα σε αυτήν την "τρυφερή" ιστορία αναμνήσεων είχες να διαχειριστείς την "σκληρή" ιστορία του "Μπεντ", του έργου του Μάρτιν Σέρμαν που έχει ως αφετηρία τη ζωή δυο ομοφυλόφιλων ανδρών που συμβιώνουν στο αέναο μαρτύριο του Νταχάου. 
Είναι ένα έργο που με απασχολούσε χρόνια και οι στενοί συνεργάτες του Θεοδοσιάδη με επηρέασαν να πάρω την απόφαση να το ανεβάσω. Αναφέρω τον Γιώργο Θεοδοσιάδη γιατί αυτός σύστησε το "Μπεν" στο ελληνικό κοινό. Τα αντανακλαστικά του λειτούργησαν αυτοματικά και τέσσερις μήνες μετά το ανέβασμα του Λονδίνου το ανέβασε στην Αθήνα με δύο σπουδαίους πρωταγωνιστές, τον Φυσσούν και τον Φέρτη, σε ένα θέατρο που απευθυνόταν στο αστικό κοινό. Αυτό ήταν πολύ τολμηρό για εκείνη την εποχή, τη δεκαετία του ‘80. Σκεφτόμουν με σκεπτικισμό το θέμα του ρατσισμού, της βίας, των διαχωριστικών γραμμών που μπαίνουν μεταξύ των ανθρώπων και που θέτει το έργο. Κάποια στιγμή ήρθαν τα γεγονότα της πανδημίας και είδα πόσο επίκαιρο είναι. Ιδιαίτερα όταν είδα σκηνές από την Σαγκάη και την αναγκαστική απομόνωση, την βίαιη κατάσταση απομόνωσης με ειδικούς θαλάμους, τότε είπα: Να που υπάρχουν σύγχρονα Άουσβιτς. Είναι μεγάλο το πρόβλημα της εθνικιστικής υστερίας και του ρατσισμού παντού. Το έργο του Σέρμαν είναι πολιτικό και αδικείται αν το περιορίσεις μόνο στο ομοφυλοφιλικό θέμα που χρησιμοποιεί ως αφετηρία. Εστιάζει στον άνθρωπο, στην αποδοχή της ταυτότητας, στη βία της εξουσίας. Ο πρωταγωνιστικός χαρακτήρας, ο Μαξ, κάνει τεράστιο αγώνα να πείσει ότι είναι Εβραίος και όχι ομοφυλόφιλος. Σε μια εποχή που νιώθουμε ότι χάνουμε το αυθεντικό, χάνουμε την αληθινή ταυτότητα του εαυτού μας, της ύπαρξης μας χτίζουμε άμυνες, ψέματα, προσωπεία για να μην δηλώσουμε αυτό που πραγματικά είμαστε. Σε μια εποχή που η διαφορετικότητα, με ένα τρόπο, δεν είναι αποδεκτή είναι αναγκαιότητα να ανέβει το "Μπεντ". Περνάει μηνύματα χωρίς να κουνάει το δάχτυλο ο συγγραφέας. Είναι βαθιά πολιτικό έργο γιατί το θέμα της δημοκρατίας και της αυτοδιάθεσης είναι τεράστιο είτε έχει να κάνει με τον μετανάστη, με τον ομοφυλόφιλο, τον ανάπηρο, με τον άνθρωπο που μπορεί να έχει μία άποψη διαφορετική. Το έργο είναι ένας ύμνος στην δημοκρατία με την ουσιαστική έννοια.
 

Το καστ προέκυψε μέσα από οντισιόν;
Έψαξα πάρα πολύ για να καταλήξω στους δύο πρωταγωνιστές και είμαι χαρούμενος για όλους τους ηθοποιούς που παίζουν τον Μέμο Μπεγνή, τον Ιωάννη Αθανασόπουλο, τον Μανώλη Θεοδωράκη, τον Γιάννη Σίντο, τον James Rodi, τον Χρήστο Ζαχαριάδη, τον Σπύρο Δούρο και ο Δημήτρης Καραμπέτσης στο ρόλο του θείου Φρέντυ. Η παράσταση κάνει πρεμιέρα στο θέατρο Χώρα στις 21/10 και σε όλη τη διάρκεια των προβών η ομάδα είναι πολύ αφοσιωμένη σε αυτό που κάνει. Θέλω να πιστεύω πως αυτό το έργο μπορεί ένα μικρό λιθαράκι προς την αντιμετώπιση του ανησυχητικού φαινόμενου της βίας. Η δραματουργία του "Μπεντ" και πολλών άλλων έργων σαν αυτό είναι ακόμα χρήσιμα γιατί μας θυμίζουν πως το αυγό του φιδιού δεν εξαφανίστηκε. Δυστυχώς ενεδρεύει πίσω από την καθημερινότητά μας.

Το επόμενο έργο που ετοιμάζεις για τον Δεκέμβριο είναι η "Τρελή του Σαγιό" του Ζαν Ζιροντού, ένα έργο που είχες σκηνοθετήσει στο Εθνικό Θέατρο στο παρελθόν.
Είναι ένα έργο με δύο πόλους. Από τη μια έχει το σύστημα, τους τεχνοκράτες αυτούς που ελέγχουν την εξουσία και από την άλλη έχει τους "τρελούς", δηλαδή τους ανένταχτους, τους ρομαντικούς… Την εποχή που γράφει την "Τρελή του Σαγιό", ο Ζιροντού φτιάχνει ένα παραμύθι για μεγάλους όπου καταφέρουν οι αντισυστημικοί να διορθώσουν το ξεχαρβαλωμένο σύστημα της κοινωνίας. Στο έργο, η παρέα των τεχνοκρατών και της εξουσίας θέλει να βρεθεί πετρέλαιο στο Παρίσι. Να, που το πετρέλαιο είναι πάντα στο προσκήνιο. Να, που τα κλασικά έργα ακουμπάνε διαχρονικά θέματα. Στα κλασικά έργα πάντα βρίσκεις κάτι που αντανακλά το χθες στο σήμερα. Είναι αγαπημένο έργο, δίνει ψωμί στο σκηνοθέτη γιατί έχει να κάνει με μεγάλη κλίμακα και δεν μπορούσα να πω όχι στην πρόταση του Παλλάς. Έχω κάνει απόδοση-διασκευή στο κείμενο και πρωταγωνιστούν η Ελισάβετ Κωνσταντινίδου και ο Νίκος Μουτσινάς. Έχω αγωνία… Το θέατρο είναι μόνο παρόν. Κάθε φορά νιώθω ότι κάνω την πρώτη μου δουλειά, έχω αγωνία γι’ αυτό που τώρα καταθέτω.