Τσέζαρις Γκραουζίνις: "Όταν το θέατρο προσπαθεί να μιλήσει για τα πράγματα, τα οποία συζητούνται στα ΜΜΕ, το αποτέλεσμα είναι πάντα ευτελές"

Το καλοκαίρι σκηνοθετήσατε την Αντιγόνη και τώρα βάζετετην υπογραφή σας σε τρία έργα. Μέσα από αυτά θέλετε να συνομιλήσετε με την επικαιρότητα, να δώσετε απαντήσεις σε υπαρξιακά ερωτήματα;
Αν μια παράσταση έχει ως στόχο μόνο να αναστοχαστεί ή να σχολιάσει τα τρέχοντα θέματα της κοινωνικής ή πολιτικής ζωής, τότε πρόκειται για μια επιφανειακή και βαρετή παράσταση χωρίς ιδιαίτερη σημασία. Όταν το θέατρο προσπαθεί να μιλήσει για τα πράγματα, τα οποία έχουν συζητηθεί ή συζητούνται στα ΜΜΕ ή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το αποτέλεσμα είναι πάντα ευτελές, ανώφελο. Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και τα κοινωνικά δίκτυα είναι ασύγκριτα ταχύτερα και αποτελεσματικότερα από το θέατρο. Για μένα το καλό θέατρο είναι εκείνο που συνδέεται με τα αιώνια, αμετάβλητα ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Όταν θυμάμαι κάποιες σπουδαίες παραστάσεις που έχω δει πριν από 30 χρόνια, είμαι βέβαιος ότι θα έμοιαζαν το ίδιο σπουδαίες και υπέροχες αν παίζονταν και σήμερα. Και, είμαι βέβαιος, πως και οι σημερινοί θεατρικοί κριτικοί θα έλεγαν, αναφερόμενοι σε αυτές, ουάου, πόσο επίκαιρες είναι! Θα έλεγα λοιπόν ότι προσπαθώ να συνομιλώ όχι με την επικαιρότητα, αλλά με τους ανθρώπους που πιθανόν θα έλθουν στο θέατρο. Ποιοι είναι αυτοί; Δεν ξέρω, βέβαια, τι κουβαλούν στο μυαλό και στην καρδιά τους. Αλλά, την ίδια στιγμή, τους γνωρίζω λίγο. Αφού είναι οι φίλοι των φίλων των φίλων των φίλων μου και των συνεργατών μου. Οι συγγενείς των συγγενών των συγγενών των συγγενών μας. Και θα έρθουν στο θέατρο όχι για να συζητήσουν κάτι, αλλά για να καθίσουν σιωπηλά στη σκοτεινή αίθουσα του θεάτρου και να δουν, να ακούσουν, να νιώσουν. Θα αισθανόμουν πολύ άσχημα αν η παράστασή μου τους πρότεινε τα θέματα της επικαιρότητας, τα οποία αυτοί, ίσως, καταλαβαίνουν καλύτερα από εμάς, τους ανθρώπους του θεάτρου. Θεωρώ ντροπή αν, χρησιμοποιώντας το πλεονέκτημα της κοινής σιωπηλής συμφωνίας, ότι στο θέατρο μιλάμε και το κοινό ακούει ευγενικά, εμείς, οι άνθρωποι του θεάτρου, αρχίζαμε να τους διδάσκουμε τη ζωή, ναρκισσιστικά φανταζόμενοι ότι έχουμε κάτι ιδιαίτερο να τους μάθουμε. Γι’ αυτό και ανατρίχιασα, όταν σας άκουσα να ρωτάτε: να δώσετε απαντήσεις σε υπαρξιακά ερωτήματα... Πιστεύω ότι σκοπός του θεάτρου είναι να δημιουργεί τις μεγάλες συγκρούσεις στη φαντασία του θεατή, δίνοντάς του την ευκαιρία και τον χρόνο να τις ανακαλέσει ή και να τις λύσει μέσα του, βιώνοντας ένα είδος κάθαρσης.

Ο Καλιγούλας είναι ένα ιστορικό πρόσωπο. Η ιδιαιτερότητα του τόσο ως κείμενο από τον Αλμπέρ Καμύ όσο και ως χαρακτήρας, σας δημιούργησε την επιθυμία να καταπιαστείτε μαζί του θεατρικά;
Αναμφίβολα, ο Καλιγούλας, ως χαρακτήρας, αποκτά ενδιαφέρον και γοητεία λόγω της προοπτικής του Καμύ. Ή, καλύτερα, θα έλεγα, ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με τον ίδιο τον Καμύ, ο οποίος φοράει τη μάσκα του Καλιγούλα, παρά με κάποιον αυτοκράτορα της Ρώμης. Σε κάθε περίπτωση, ο Καλιγούλας δεν είναι "χαρακτήρας" με την κοινή έννοια - δεν είναι ψηλός ή κοντός, δεν είναι άσχημος ή γοητευτικός, δεν είναι κάθαρμα ή γλυκός, δεν είναι διεστραμμένος ή άγιος. Είναι ένα πλάσμα της φαντασίας, ένα είδος κάποιου "σχεδίου ανθρώπου", το οποίο μάλλον δεν θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει σε αυτόν τον κόσμο. Ο Καμύ έγραψε την πικρή και λίγο αστεία ιστορία ενός φανταστικού ανθρώπου, ο οποίος είχε τα κότσια να τολμήσει να παραμείνει απόλυτα ειλικρινής και απόλυτα λογικός μέσα σε έναν παράλογο κόσμο.

Στην κωμική περφόρμανς που σκηνοθετήσατε εστιάζεται στον παραλογισμό της ύπαρξης;
Ακριβώς, αυτό συμβαίνει. Όμως, μαζί με τον παραλογισμό, στην παράσταση υπάρχουν και κάποια πράγματα για την ποίηση και τη χαρά, τα οποία είναι σημαντικά.

Προκύπτει, κάποιο δίδαγμα μέσα από την "περιπέτεια" του Καλιγούλα για το πώς διαχειρίζεται κάποιος τη ζωή;
Εάν προκύπτει, απλά δεν μπορώ να πω ποιο. Θα το αποκαλούσα έγκλημα, ή τουλάχιστον πολύ αγενή πράξη, να ανακοινώσω στους θεατές τι πρέπει να καταλάβουν ή να αισθανθούν βλέποντας μια συγκεκριμένη παράσταση.

Υπάρχει ένα νήμα που συνδέει τα πρόσωπα των έργων που σκηνοθετείτε φέτος: τον "Καλιγούλα", τον "Αμπιγιέρ" και τον "Όσκαρ";
Πρόκειται για εντελώς διαφορετικά έργα, που παρουσιάζουν τελείως διαφορετικούς κόσμους, καθώς και διαφορετικά θέματα. Θα μπορούσα να πω με χιούμορ ότι ο κοινός τους παρονομαστής είναι ο θάνατος. Αλλά, λέγοντας αυτό, δεν είπα τίποτα. Γιατί, στην πραγματικότητα, σχεδόν σε κάθε καλό θεατρικό έργο απαντάται το θέμα του θανάτου. Μαζί με τη χαρά της ύπαρξης και της δημιουργίας.

Ποια είναι η σκηνοθετική ανάγνωση που κάνετε στον "Αμπιγιέρ" του Ρόναλντ Χάργουντ που θα ξεκινήσει 7/12 στο "Τζένη Καρέζη"; Τι διακρίνει τη συνάντηση των δυο πρωταγωνιστών του Ιεροκλή Μιχαηλίδη με τον Γεράσιμο Σκιαδαρέση;
Έχω την αίσθηση ότι η συνάντηση αυτών των εξαιρετικών και πεπειραμένων ηθοποιών είναι πολλά υποσχόμενη ως προς το άνοιγμα των αιώνιων θεμάτων του αφέντη και του υπηρέτη του, της κωμικής αμετροέπειας, της υπερβάλλουσας πίστης στην τέχνη του θεάτρου. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε ακόμα στο ξεκίνημα, αλλά έχω την αίσθηση ότι συναντιέμαι με δύο παλιούς αγαπημένος φίλους. Τώρα, όσον αφορά τη σκηνοθετική ανάγνωση και το προσδοκώμενο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, καλύτερα να μιλήσουμε αργότερα, πιο κοντά στην πρεμιέρα. Η πολύ ενδιαφέρουσα και γεμάτη ένταση περίοδος των προβών μόλις αρχίζει...
Είναι θλιβερό ο άνθρωπος να αντιλαμβάνεται την αλήθεια στο τέλος της ζωής του;
Δεν ξέρω. Μάλλον είναι λίγο-πολύ θλιβερό απλά να γερνάς. Σχετικά με την αλήθεια... Άλλη είναι η αλήθεια για τον νέο, άλλη για τον ηλικιωμένο και μια άλλη για τον ετοιμοθάνατο.
 

Το έργο "Φλιά, Όσκαρ" του Έρικ Εμάνουελ Σμιτ έχει στο επίκεντρο ένα αγόρι που πάσχει από λευχαιμία. Πώς συμπυκνώνονται ο πόνος και οι χαρές μιας ολόκληρης ζωής μέσα σε μιάμιση ώρα;
Δεν νομίζω ότι μπορώ να εξηγήσω αυτό το θέμα προφορικά, σε μια συνέντευξη, καλύτερα από ό,τι μπορώ να το κάνω χρησιμοποιώντας τα μέσα του θεάτρου. Ελάτε να δείτε την παράσταση!

Σκηνοθετικά είναι δύσκολο να ισορροπήσετε το χιούμορ και την αισιοδοξία σε ένα στενάχωρο έργο; Η παρουσία του Θανάση Τσαλταμπάση είναι καταλυτική;
Σε καμία περίπτωση δε θα έλεγα ότι το έργο είναι στενάχωρο. Μάλλον το αντίθετο. Η συνθήκη του έργου είναι πιθανόν στενάχωρη, όμως ο τρόπος που το πραγματεύεται ο συγγραφέας και η παράστασής μας είναι μάλλον φωτεινός, ευφρόσυνος, γεμάτος χιούμορ. Η παρουσία του Θανάση στην παράσταση σαφώς και είναι καταλυτική. Από τον τρόπο που διατυπώσατε την ερώτησή σας υποψιάζομαι ότι πιθανόν να ταυτίζετε την καλλιτεχνική ταυτότητα του Θανάση Τσαλταμπάση με την κωμωδία. Όμως, αυτή η εκτίμηση περιορίζει πολύ την έκταση της εμβέλειας του ταλέντου του Θανάση, ενός καλλιτέχνη με ανεξάντλητες δυνατότητες και ικανότητες. Το θέμα του έργου "Φιλιά, Όσκαρ" παιτεί από τον πρωταγωνιστή όχι μόνο την έκφραση μιας πολύ μεγάλης γκάμας ανθρώπινων συναισθημάτων - απαιτεί ωριμότητα, έναν αξιακό κώδικα, υψηλό ηθικό ανάστημα, φωτεινή ψυχή, φιλοσοφική σκέψη... Ο θίασος απαρτίζεται από νέους, κεφάτους ανθρώπους με φωτεινή ενέργεια, κάτι που είναι πολύ σημαντικό για τον Θανάση και για μένα. Ναι, νομίζω ότι το χιούμορ είναι ίσως το πιο σημαντικό όπλο για την καταπολέμηση του φόβου του θανάτου. Δεν μιλάω για τα αστεία και τα κόλπα. Σκέφτομαι μια πρόσχαρη και γεμάτη περιέργεια στάση απέναντι στη ζωή. Επειδή πιστεύω ότι μια χαρούμενη ζωή καταλήγει χαρούμενα, ενώ μια μίζερη μίζερα.

Παράλληλα με όλα αυτά, ετοιμάζεστε να υποδυθείτε τον Μαρμελάντοφ στο "Έγκλημα και τιμωρία" σε σκηνοθεσία του Βασίλη Μπισμπίκη στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. Μιλήστε μας για την συνάντηση σας με τον Βασίλη και την απόφαση να παίξετε.
Μου αρέσει ως καλλιτέχνης, δημιουργεί έναν δικό του ιδιαίτερο κόσμο. Ίσως είναι ένας κόσμος αρκετά διαφορετικός από τον δικό μου, αλλά είναι γεμάτος ενδιαφέρον, ελκυστικός. Τέλος πάντων, πιστεύω ότι δεν μας συνδέουν μόνο επαγγελματικοί δεσμοί με τον Βασίλη. Εκτιμώ το θάρρος του. Γιατί η πρόταση που μου έκανε να παίξω στο "Έγκλημα και τιμωρία" μου φαίνεται πρόκληση και ρίσκο και για τους δυο μας. Με αιφνιδίασε. Στην ιδέα του Βασίλη, ο Μαρμελάντοφ θα μπορούσε να μιλάει σε σπαστά ελληνικά, όπως κι εγώ. Το δέχτηκα με περιέργεια - μπορεί να μην εμπιστεύομαι πολύ τον εαυτό μου, αλλά εμπιστεύομαι τον Βασίλη, ως σκηνοθέτη και μέντορά μου.

"Η Λιθουανία δεν έχει "ανοίξει μια αντιπαράθεση με τη Ρωσία". Η Λιθουανία εμπλέκεται σε μια αντιπαράθεση λόγω της διαβόητης ιδεολογίας του "Ρωσικού Κόσμου". Είμαστε ένα έθνος που αγαπά την ειρήνη και την ελευθερία και δεν έχουμε ιμπεριαλιστικά συμπλέγματα"

Το θέατρο έχει πολύ ένταση. Τι σας αποφορτίζει;
Δεν είμαι σίγουρος αν το πρόβλημα είναι η ένταση ή η χαλάρωση. Όταν ήμουν παιδί, ο πατέρας μου με ρώτησε: "Τι επάγγελμα θα διάλεγες για τη ζωή σου;" Του απάντησα: "Θέλω να κάνω διακοπές όλη μου τη ζωή, όχι να δουλεύω". "Τότε πρέπει να βρεις ένα επάγγελμα τέτοιο που δουλεύοντας να νιώθεις σαν να κάνεις διακοπές". Αισθάνομαι τυχερός: το επάγγελμά μου έγινε ο τρόπος ζωής μου. Μια χαρούμενη, εμπνευσμένη και δημιουργική πρόβα λειτουργεί καλύτερα από πολλούς μήνες στο καλύτερο σπα.

Νιώσατε την ανάγκη μετά την εμπειρία της πανδημίας να επαναπροσδιορίσετε τον εαυτό σας προσωπικά και καλλιτεχνικά;
Όχι, για να είμαι ειλικρινής, δεν είχα αυτή την ανάγκη. Συγχωρήστε με, αν αυτό ακούγεται πολιτικά μη ορθό.

Η νοσταλγία έχει θέση στον κόσμο σας;
Ναι, είναι ένα θετικό, ωραίο συναίσθημα. Κινητοποιεί. Εμπνέει.

Τι σας λείπει από την πατρίδα σας Βίλνιους και τι σας αρέσει στην Αθήνα;
Δεν ξέρω τι να απαντήσω. Μάλλον, δεν υπήρξε ως τώρα λόγος να το σκεφτώ σοβαρά. Λοιπόν, θα το προσπαθήσω. Σκέφτομαι τώρα, ότι όταν έρχομαι στην Αθήνα από την Πάτρα, όπου ζω τα τελευταία χρόνια, ενθουσιάζομαι, όπως ένας επαρχιώτης, ή σαν τουρίστας. Και όταν ταξιδεύω στη γενέτειρά μου, το Βίλνιους, από τη μια νιώθω σαν ξένος, κι από την άλλη συνεπαρμένος με την ηρεμία, την ομορφιά της αρχιτεκτονικής, την τόση πράσινη φύση μέσα στην πόλη.

Όσοι έχουν επισκεφθεί την πατρίδα σας μιλούν για το σπουδαίο θέατρο των Λιθουανών ομότεχνών σας και το Sirenos Φεστιβάλ. Υπάρχει ένα εκπαιδευτικό σύστημα άξιο εμπιστοσύνης κι ένα κράτος-αρωγό στην πορεία του θεάτρου στη Λιθουανία;
Το σύστημα κρατικής χρηματοδότησης και υποστήριξης της θεατρικής τέχνης στη Λιθουανία είναι σχεδόν το ίδιο, όπως οπουδήποτε στην Ευρώπη σήμερα. Ωστόσο, στη Λιθουανία δεν υπάρχουν ιδιωτικές δραματικές σχολές θεάτρου. Οι νέοι επαγγελματίες καλλιτέχνες του θεάτρου εκπαιδεύονται αποκλειστικά στην Κρατική Ακαδημία Μουσικής και Θεάτρου. Έτσι, ο αριθμός των νέων αποφοίτων κάθε χρόνο είναι αρκετά περιορισμένος. Αυτό αποτελεί πλεονέκτημα για τη διατήρηση της καλλιτεχνικής και επαγγελματικής ποιότητας του Λιθουανικού θεάτρου.

 

Για κάποιους αναλυτές η Λιθουανία έχει ανοίξει μια αντιπαράθεση με τη Ρωσία και οι αναλυτές φοβούνται ότι η λιθουανική στάση θα οδηγήσει σε ανυπολόγιστες συνέπειες. Ποια είναι η εκτίμηση σας για την πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη;
Η Λιθουανία δεν έχει "ανοίξει μια αντιπαράθεση με τη Ρωσία". Η Λιθουανία εμπλέκεται σε μια αντιπαράθεση λόγω της διαβόητης ιδεολογίας του "Ρωσικού Κόσμου". Είμαστε ένα έθνος που αγαπά την ειρήνη και την ελευθερία και δεν έχουμε ιμπεριαλιστικά συμπλέγματα. Αν αυτοί οι "αναλυτές", στους οποίους αναφέρεστε, είχαν γεννηθεί σε μια κατεχόμενη χώρα, όπως ήταν η Λιθουανία, η Λετονία ή η Εσθονία πριν από 30 χρόνια, αν ονειρεύονταν την ελευθερία για το λαό τους και αν αγωνίζονταν σκληρά γι’ αυτήν, αν ανήκαν σε μια μικρή χώρα, καταδικασμένη να υπάρχει δίπλα σε μια τεράστια επιθετική αυτοκρατορία, θα είχαν εντελώς διαφορετική άποψη. Τώρα, η Ευρώπη είναι διχασμένη όσο ποτέ άλλοτε - οι χώρες που συνορεύουν με τη Ρωσία βλέπουν τη σημερινή κατάσταση εντελώς διαφορετικά από την υπόλοιπη Ευρώπη, η οποία φοβάται έναν παγωμένο χειμώνα και τους υψηλότερους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος. Στο ερώτημα: "Γιατί αυτοί οι ηλίθιοι Ουκρανοί δεν παραδίδονται, γιατί δεν δέχονται να τους καταπιούν και να τους χωνέψουν, για να μας σώσουν από το κρύο και τον φόβο;" Εδώ, έχουμε να κάνουμε με μια εξαιρετικά οπορτουνιστική μορφή της Realpolitik. Το φάντασμα του Μακιαβέλι σηκώνεται από τον τάφο του, γελάει και μας κουνά φιλικά το χέρι καλωσορίζοντάς μας!

Υπάρχει ελπίδα "σωτηρίας";
Η ελπίδα υπάρχει πάντα, γι’ αυτό και είναι ελπίδα. Ως προς τη "σωτηρία", δυστυχώς, το θέμα είναι αρκετά πιο περίπλοκο, όπως βλέπουμε...

Ποια είναι τα επόμενα σχέδια σας;
Σταμάτησα να κάνω σχέδια. Η εμπειρία λέει ότι αυτό είναι μια μάταιη κακή συνήθεια. Χειρότερη από το κάπνισμα. Επειδή είναι πιο ανθυγιεινή και δεν προσφέρει σχεδόν ποτέ ούτε καν μια μικρή ικανοποίηση.

Έχετε μότο για τη ζωή;
Όχι ακόμα. Για να πω την αλήθεια, δεν μου πέρασε ποτέ από το μυαλό να βρω ένα. Θα ‘πρεπε;