Μαριάννα Κάλμπαρη: "Είναι καιρός η ιστορία να ειπωθεί και μέσα από την οπτική των γυναικών"

Η Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν, Μαριάννα Κάλμπαρη, μιλά στο "α” σε μια συνέντευξη με αφορμή τις παραστάσεις με ελεύθερη είσοδο "Οι παστρικές” στο Ανοιχτό Θέατρο Κολωνού και "Εκκλησιάζουσες - η Λαϊκή Οπερέτα" σε συμπαραγωγή με την Εθνική Λυρική Σκηνή και συνεργασία με τον Σταμάτη Κραουνάκη στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, που σκηνοθετεί φέτος το καλοκαίρι. Μοιράζεται, επίσης, όσα έμαθε για την γυναικεία πλευρά της ιστορίας του προσφυγικού ρεύματος που ακολούθησε την Μικρασιατική Καταστροφή, εμπλουτίζει τη συζήτηση γύρω από το σύγχρονο προσφυγικό, ενώ μας προετοιμάζει για την 80ή επέτειο του Θεάτρου Τέχνης.

Τί σας οδήγησε στην γυναικεία οπτική της παράστασης "Οι παστρικές”; Έχει ειπωθεί ξανά η ιστορία του προσφυγικού κινήματος του 1922 εστιάζοντας σε αυτό το κομμάτι;
Η ιστορία -γενικώς- έχει γραφτεί από άντρες και μιλά κυρίως για άντρες. "Οι γυναίκες ήταν πάντα κάπου εκεί πίσω, εκεί μέσα, εκεί κάτω… έπλεναν και ξέπλεναν τη βρωμιά της ιστορίας που τόσο αίμα και τόσο μελάνι χύνεται για να γραφτεί", όπως ειπώνεται και στο κείμενο της παράστασης. Είναι καιρός, όμως, η ιστορία -γενικώς- να ειπωθεί και μέσα από την οπτική των γυναικών, που εν προκειμένω έφεραν το κύριο βάρος της μετεγκατάστασης στην Ελλάδα. Που έστησαν τα νέα τους σπιτικά κουβαλώντας νέα ήθη, συνήθειες, χρώματα, μυρωδιές, γεύσεις, ήχους, μουσική, τα οποία διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Ελλάδα. Γιατί η σύγχρονη Ελλάδα τότε διαμορφώθηκε. Το 1922. 

Τί ακριβώς μαθαίνουμε για τις Μικρασιάτισσες που μετεγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα; 
Το 65% του προσφυγικού πληθυσμού ήταν νεαρές γυναίκες και δη γυναίκες μεταξύ 16-25 ετών. Οι περισσότερες ήταν ορφανές, χήρες, χωρίς άντρα "προστάτη" που ήταν απολύτως απαραίτητος για την γυναίκα της εποχής. Οι νεαρές αυτές, λοιπόν, έπρεπε να επιβιώσουν, να βρουν δουλειά αλλά και "γαμπρό". Μέσα σε αυτή τους την προσπάθεια πολλές έπεσαν θύματα οικονομικής αλλά και κάθε είδους εκμετάλλευσης τόσο σε "έντιμους" χώρους εργασίας, όπως τα εργοστάσια και τα χωράφια, όσο και στους "αμαρτωλούς" χώρους, τις πορνικές αγορές που δημιουργήθηκαν σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη από το ’22 και μετά, ειδικά για να "απασχολήσουν" τις νεαρές προσφυγοπούλες. Γεγονός είναι πως για τις νεαρές πρόσφυγες-όπως άλλωστε για όλες τις γυναίκες της εποχής- δύο ήταν μόνο οι δρόμοι που ανοίγονταν μπροστά τους: εκείνος της "Παναγίας" συζύγου, μητέρας, νοικοκυράς, εργάτριας μέσα και έξω από το σπίτι που ζούσε για το "τι θα πει ο κόσμος" ή εκείνος της σεξουαλικής εργάτριας "Εύας", που ζούσε και δούλευε για τους απαραίτητους και πάλι "προστάτες" που την εκμεταλλεύονταν.

Σήμερα αντιμετωπίζουμε την Μικρασιατική Καταστροφή ως ένα τραγικό γεγονός που μας συνταράζει βαθιά, ακόμη περισσότερο για όσους κατάγονται από τη Μικρά Ασία. Μέσα από την έρευνά σας που αποδίδετε την αρνητική στάση και την εκμετάλλευση πολλές φορές που αντιμετώπιζαν οι πρόσφυγες από τους γηγενείς;
Οι πρόσφυγες από την αρχαιότητα ακόμα -όπως βλέπουμε και μέσα από τις "Ικέτιδες" του Αισχύλου, αποσπάσματα των οποίων διατρέχουν την παράσταση- αντιμετωπίζονταν ως απειλή. Οι γηγενείς και ειδικά οι πιο αδύναμοι, οι πιο φτωχοί, φοβούνται πάντα ότι ο πρόσφυγας μπορεί να τους πάρει ακόμα και αυτά τα λίγα που έχουν: τον μικρό χώρο, την κακοπληρωμένη δουλειά, τους λίγους "καλούς άντρες" όπως φοβόντουσαν οι Ελλαδίτισσες ότι θα τους πάρουν οι Μικρασιάτισσες το ’22. Όσο για την εκμετάλλευση σε κάθε επίπεδο, είναι δυστυχώς ίδιον κάθε εποχής και γίνεται πάντα από ανθρώπους που δεν έχουν συμπόνια, ούτε ηθικούς φραγμούς. Όπου υπάρχει ανάγκη και υπερπροσφορά, υπάρχει δυστυχώς και εκμετάλλευση και ο μόνος τρόπος να αντιμετωπιστεί είναι κατά τη γνώμη μου ποινικά. Δεν υπάρχει χειρότερο αδίκημα από το να εκμεταλλεύεται κανείς τον άνθρωπο που δεν έχει τίποτα και που προσπαθεί να επιβιώσει σε ξένο τόπο.  

 

"Το πρόβλημα πιστεύω βρίσκεται πάντα στη σχέση των ανθρώπων με την εξουσία. Πολύ λίγοι μπορούν να την ασκήσουν με σεβασμό, σύνεση, ταπεινότητα, σοφία. Πολύ λίγοι μπορούν να αντισταθούν στον πειρασμό να την εκμεταλλευτούν για ίδιον όφελος. Για αυτό και οι περισσότερες επαναστάσεις αποτυγχάνουν. Για αυτό και είναι πάντα δύσκολη η κοινωνική αλλαγή προς το καλύτερο”. 

 

Ποια είναι η πλοκή του έργου;
Με έμπνευση και οδηγό τη φόρμα του αρχαίου δράματος και τις "Ικέτιδες" του Αισχύλου, η παράσταση θέλει να αφηγηθεί το σύγχρονο δράμα των γυναικών προσφύγων του 1922 αλλά και του 2022. Το δράμα αυτό ζωντανεύει κυρίως μέσα από τρεις αφηγήσεις-ιστορίες: της Παναγιώτας που παντρεύτηκε και έζησε στα Γερμανικά της Κοκκινιάς, της Κατίνας που δούλεψε στα μεγάλα κέντρα πορνείας του Πειραιά και της Σαλονίκης αλλά και της Μύριαμ από το Αφγανιστάν που ήρθε πρόσφυγας στην Ελλάδα το 2022.

Ποιό ρόλο παίζει η μουσική στην παράσταση;
H Αυγερινή Γάτση μελοποίησε αποσπάσματα από τις "Ικέτιδες" που γίνονται τα "χορικά" του δικού μας δράματος, ενώ συνέθεσε και νέα τραγούδια που συνδυάζονται με διασκευές παραδοσιακών σμυρνέικων. Παίζουν ζωντανά και τραγουδούν η ίδια η Αυγερινή (ακορντεόν, νέι) μαζί με την Ρούλα Τσέρνου (βιολί) και την Αλεξάνδρα  Παπαστεργιοπούλου (τσέλο). Μαζί τους τραγουδούν και οι ηθοποιοί της παράστασης Κωνσταντίνα Τάκαλου, Κατερίνα Λυπηρίδου και Μαριλένα Μόσχου.

Ποιούς ηθοποιούς θα δούμε στις ανανεωμένες "Εκκλησιάζουσες - Η λαϊκή οπερέτα”;
Το καστ στους βασικούς ρόλους είναι το ίδιο με του 2019: Σοφία Φιλιππίδου στο ρόλο της Πραξαγόρας, Χριστόφορος Σταμπόγλης στο ρόλο του Βλέπυρου, Ιωάννα Μαυρέα(Γριά), Κατερίνα Λυπηρίδου (Νέα) και οι Χρήστος Γεροντίδης, Γιώργος Στιβανάκης, Σάκης Καραθανάσης. Μαζί βέβαια και ο Σταμάτης Κραουνάκης. Ο χορός μας μεγάλωσε από το 2019: έχουμε τέσσερα νέα κορίτσια από το Θέατρο Τέχνης στη διανομή, καθώς και δύο ακόμα μουσικούς στην ορχήστρα μας. 

Τί σας οδήγησε στην αναβίωση της συγκεκριμένης παράστασης;
Ήταν μια πρόσκληση του φεστιβάλ "Λυρικός Νότος" και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, που μας έδωσε μεγάλη χαρά καθώς είναι πάντα ωραίο να επανέρχεσαι, ειδικά σε μια παράσταση που αγαπήσαμε τόσο εμείς όσο και οι θεατές. 

Τι σημαίνει δημοκρατία, εξουσία, διαφθορά, επανάσταση, κοινωνική αλλαγή για εσάς;
Οι "Εκκλησιάζουσες" είναι έργο βαθιά πολιτικό που θίγει όλα τα παραπάνω ζητήματα που συνεχίζουν να μας απασχολούν, όπως απασχολούσαν και τους ανθρώπους στην αρχαιότητα και όπως απασχολούν φυσικά και εμένα σήμερα τόσο ως πολίτη όσο και ως καλλιτέχνη. Το πρόβλημα πιστεύω βρίσκεται πάντα στη σχέση των ανθρώπων με την εξουσία. Πολύ λίγοι μπορούν να την ασκήσουν με σεβασμό, σύνεση, ταπεινότητα, σοφία. Πολύ λίγοι μπορούν να αντισταθούν στον πειρασμό να την εκμεταλλευτούν για ίδιον όφελος. Για αυτό και οι περισσότερες επαναστάσεις αποτυγχάνουν. Για αυτό και είναι πάντα δύσκολη η κοινωνική αλλαγή προς το καλύτερο. Γι αυτό και υπάρχει τόση διαφθορά. Για αυτό και απειλείται τόσο συχνά η δημοκρατία. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι πολιτικούς έντιμους, που αγαπούν την κοινωνία περισσότερο από τους φίλους και τα συμφέροντά τους. Που έχουν όραμα και πίστη σε έναν καλύτερο κόσμο. Πολιτικούς που θα μπορούμε να εμπιστευτούμε πραγματικά. 

Που θα δούμε τη νέα σεζόν τη "Στέλλα με τα κόκκινα γάντια" στην οποία συνεργάζεστε με το Εθνικό Θέατρο; Πρόκειται να υπάρξουν κι άλλες παραστάσεις/εκδηλώσεις στο πλαίσιο του Έτους Ιάκωβου Καμπανέλλη;
Η "Στέλλα με τα κόκκινα γάντια" θα ανέβει στη Φρυνίχου στα τέλη Οκτωβρίου. Είναι η δεύτερη φορά που το Θέατρο Τέχνης θα συνεργαστεί με τον Εθνικό Θέατρο (η πρώτη φορά ήταν επί καλλιτεχνικής διεύθυνσης Στάθη Λιβαθινού με τις "Ακυβέρνητες πολιτείες") προκειμένου να τιμήσουμε από κοινού τον μεγάλο θεατρικό συγγραφέα που συνεργάστηκε και με τους δύο οργανισμούς. Η παράσταση θα πλαισιωθεί και από άλλες εκδηλώσεις που θα ανακοινώσουμε στην έναρξη της νέας σεζόν.

Πώς κύλησε η πρώτη ολοκληρωμένη θεατρική σεζόν μετά την πανδημία για το Θέατρο Τέχνης; Σε τί πιστεύετε ότι οφείλεται η επιτυχία της παράστασης "Μαρίκα Νίνου - Σαν άστρο”;
Η χρονιά κύλησε δύσκολα, με συνεχείς ακυρώσεις, αναβολές, μεταθέσεις λόγω κρουσμάτων σε όλους ανεξαιρέτως τους θιάσους. Ήταν ταυτόχρονα και μια καλή καλλιτεχνικά χρονιά καθώς οι περισσότερες παραστάσεις μας είχαν επιτυχία. Η παράσταση "Μαρίκα Νίνου - Σαν άστρο” είναι μια παράσταση συνόλου που έγινε με αγάπη από μια καλή ομάδα. Αυτό νομίζω ότι λειτούργησε σε συνδυασμό φυσικά με το σπουδαίο υλικό μας: την συγκινητική ζωή της Μαρίκας Νίνου, τη συναρπαστική ιστορία της ίδιας της ρεμπέτικης μουσικής και τα ίδια τα αγαπημένα τραγούδια του Τσιτσάνη, του Παπαϊωάννου, του Μητσάκη και άλλων μεγάλων λαϊκών συνθετών που παίζονται και τραγουδιούνται ζωντανά στην παράσταση. 

Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας; Με τι διάθεση μπαίνετε στη νέα σεζόν;
Θα ανακοινώσουμε το πρόγραμμά μας τέλος Σεπτεμβρίου. Έχουμε πολλά σχέδια για το θέατρο που δεν είναι μόνο καλλιτεχνικά. Πάντως στις 9 Οκτωβρίου έχουμε γενέθλια. Το Θέατρο Τέχνης γίνεται 80 ετών! Αυτό από μόνο του μας δημιουργεί την ανάγκη να γιορτάσουμε!