Γιάννης Καλαβριανός: "Το λαϊκό στοιχείο του Μποστ γαργαλάει την ευφυΐα, την παιδικότητα, την αντιληπτική ικανότητα του θεατή"

Ποιο έργο του Μποστ πρωτοείδες στο θέατρο και τι σου κέντρισε το ενδιαφέρον σ’ αυτόν τον καλλιτέχνη;
Ήταν η "Μήδεια" του θεάτρου Στοά και ακόμα την έχω στην καρδιά μου. Ο Μποστ δημιούργησε ένα ιδίωμα που είναι κατανοητό απ’ όλους. Είναι σπουδαία χειρονομία να κάνεις πράγματα που είναι κατανοητά και ταυτόχρονα πιο πάνω από την καθημερινότητα. Το λαϊκό στοιχείο του Μποστ γαργαλάει την ευφυΐα, την παιδικότητα, την αντιληπτική ικανότητά σου, απαιτεί εγρήγορση και συμμετοχή από το θεατή. Οι ήρωές του είναι συγκινητικοί, δεν είναι εξυπνάκηδες, αλλά δρουν με μια αθωότητα. Ακόμα και η Μήδεια, που είναι ένας αρνητικός χαρακτήρας, δεν είναι μια πονηρή γυναίκα.

Ήταν εύκολο για τους ηθοποιούς να αντιληφθούν τη λεπτή ειρωνεία του Μποστ;
Οι ήρωές του είναι έτοιμοι να κάνουν σκανταλιές κι αυτό σημαίνει ότι το μάτι των ηθοποιών που τους ενσαρκώνουν πρέπει να… γυαλίζει. Λέει η Μήδεια: "Τα παιδιά μου πρέπει να διαβάζουν για να γίνουν άνθρωποι. Για να πιω κι εγώ ένα ποτήρι νερό στα γεράματα, πρέπει να τα διαβάζω. Αχ, η διάβασης πεζών και αχρήστων κειμένων φέρνει υπερκόπωση, πράγμα κακό σημαίνων". Ακούς το αστείο για τη διάβαση πεζών και λες μπράβο, αλλά, για να βγει ωραία στη σκηνή, πρέπει ο ηθοποιός να έχει μια άλλη αίσθηση της γλώσσας, πρέπει να παίξει με λεπτά πράγματα. Κανένας από τους ηθοποιούς που επέλεξα δεν είναι κωμικός, όλοι όμως έχουν ένα βάθος και κατανοούν τι έχουν να πραγματευτούν. Υπάρχει μια φουρνιά ηθοποιών που εκτιμώ πάρα πολύ για την επιμονή και την αγάπη σε αυτό που κάνουν. Δεν αναφέρομαι μόνο στους ηθοποιούς με τους οποίους συνεργάζομαι –τη Γαλήνη Χατζηπασχάλη, τον Γιώργο Γλάστρα, τον Θανάση Δήμου, την Άνδρη Θεοδότου, τη Σύρμω Κεκέ, τον Σταύρο Σβήγκο, τον Στέλιο Ιακωβίδη, τον Θανάση Ισιδώρου, τη Μαρία Κοσκινά, τη Φανή Παναγιωτίδου, τον Γιώργο Σαββίδη– αλλά και σε άλλους, όπως είναι η Αγορίτσα Οικονόμου, η Έμιλυ Κολιανδρή, η Χριστίνα Μαξούρη, η Νιόβη Χαραλάμπους, από την Κύπρο, που είναι μαζί μας στο Χορό. Πρέπει να προτείνουμε κάποιους ανθρώπους και να τους επιβάλουμε, αν πιστεύουμε σε αυτούς. Πρέπει να υπάρχει εμπιστοσύνη στο σκηνοθέτη, μια αμοιβαία συμφωνία με στόχο την καλύτερη δυνατή παράσταση.

Πανέξυπνο και γεμάτο λογοπαίγνια είναι το τρέιλερ της παράστασής σας. Προσπαθώ να καταλάβω αν η αισθητική των κοστουμιών έχει αναφορές στα σχέδια του Μποστ. 
Υπάρχει το έντονο αισθητικό αποτυπώματα των παραστάσεων της Στοάς με τα σκηνικά και τα κοστούμια του Μποστ και με έναν τρόπο έχει καθιερωθεί κάτι συγκεκριμένο για το ποιος είναι ο κόσμος του. Ξέρεις, πολλές φορές σ’ αυτό που παριστάνουμε, κάποιοι από τους θεατές δίνουν μια δική τους, άλλη, ερμηνεία. Στον ενδιάμεσο χώρο παίζεται όλο το παιχνίδι. Έχω δει πολλές φορές να τον διαμορφώνουν οι θεατές πολύ διαφορετικά από τη δική μου πρόταση και μάλιστα να δίνουν πειστικές εκδοχές. Έχει συμβεί να μου πουν κάτι για την παράστασή μου το οποίο δεν έχω σκεφτεί ποτέ, αλλά διαπιστώνω ότι είναι πολύ συμβατό. Στην περίπτωση του Μποστ έχεις μια στάνταρ εικόνα για ένα συγγραφέα, που δεν ήθελα σε καμία περίπτωση να αναπαραγάγω. Οπότε υπέβαλα το ερώτημα: πώς μπορεί αυτή η ιστορία να φτιαχτεί αλλιώς; Θέλουμε να έχει τη δική μας υπογραφή, αλλά, αν διαβάσεις το έργο, να είσαι απολύτως πεπεισμένος ότι ανήκει στον κόσμο των ηρώων του, χωρίς να είναι copy paste τα κοστούμια και οι πίνακές του. 

Προτείνετε, λοιπόν, μια άλλη οπτική στον Μποστ. Μπορείς να μας δώσεις μια αίσθηση;
Μου φαίνεται υπερφίαλο να δείχνει κάποιος από πού εμπνέεται. Δεν πιστεύω ότι πιστοποιείται η ανωτερότητα της επιλογής σου επειδή αντέγραψες έναν πίνακα του Βέρνερ, για παράδειγμα· δεν σε κάνει αυτό πιο καλλιεργημένο. Οπότε, ξεκίνησα με τη σκηνογράφο Εύα Μανιαδάκη, την ενδυματολόγο Βάνα Γιαννούλια, μετά με το φωτιστή Νίκο Βλασόπουλο και το συνθέτη Θοδωρή Οικονόμου να δούμε πώς είναι ο κόσμος του έργου που έρχεται άναρχα από την αρχαιότητα. Ο Μποστ δημιουργεί ένα παλίμψηστο χαρακτήρων από διαφορετικές εποχές και χρόνους, κι αυτή η διαπίστωση αποτέλεσε την αφετηρία για να δουλέψουμε. Το παλάτι της Μήδειας είναι φτιαγμένο από χρυσούς τσιμεντόλιθους και πατάει πάνω στη χάραξη βυζαντινού ναού, ο οποίος πατάει πάνω στην ορχήστρα του ελληνιστικού θεάτρου. Δημιουργήσαμε έναν κοινό τόπο της αρχαίας τοπολογίας με τη σύγχρονη, ώστε να έρθει όλος ο αναρχικός κόσμος του Μποστ μπροστά. Κάνοντας τη δραματουργία με την Έρι Κύργια, ανακαλύψαμε ότι η εκδοχή η οποία έχει κυκλοφορήσει είναι το κείμενο της παράστασης της Στοάς με τις παρεμβάσεις του Θανάση Παπαγεωργίου. Ωστόσο υπήρχε και μια προηγούμενη ακυκλοφόρητη εκδοχή, που δεν έχει παιχτεί ποτέ και σε αυτή βασιστήκαμε. Κάποια πράγματα που λένε οι ήρωες θα τα ακούσετε πρώτη φορά.

Γιατί να δει κάποιος αυτό το έργο σήμερα;
Ο Μποστ είχε την καθαρότητα του πνεύματος και την αντιληπτική ικανότητα να εντοπίσει με χειρουργική ακρίβεια τα κακώς κείμενα της ελληνικής περίπτωσης. Παίζει πάρα πολύ με την κακοδαιμονία της φυλής, τη φιλαργυρία, την απληστία, την κακοπαθημένη ελληνική γλώσσα, την αμορφωσιά. Ό,τι ίσχυε την εποχή που έγραψε το έργο ισχύει και σήμερα. 

Απόλαυσες τη θεατρική συνάντηση με τη Γαλήνη Χατζηπασχάλη στο ρόλο της Μήδειας;
Η Γαλήνη είναι ένας πολύ έξυπνος άνθρωπος, με τεράστια σκηνική ευφυΐα. Τη στιγμή που παίζει, που δοκιμάζει κάτι, μπορεί να καταλάβει αν είναι αποτελεσματικό ή όχι. Αυτό είναι δύσκολο για τους ηθοποιούς. Δεν έχουμε διαφωνήσει ποτέ· η σκέψη και η κρίση μας ταυτίζονται στην πρόβα. Είναι ένας άνθρωπος της ζωής, θα φέρει τα κέικ της στις πρόβες, θα μιλήσει για τα τρία παιδιά της. Είναι ένας βαθύς και πάρα πολύ ευαίσθητος άνθρωπος. Ανεβάζει τον πήχη, δίνει τον τόνο σε όλους τους ηθοποιούς. 

 

"Σε μια εποχή που έχει νομιμοποιηθεί η ημιμάθεια, ο Μποστ "παίζει” με τη γλώσσα, κοροϊδεύει την ημιμάθεια. Είναι πιο επίκαιρος από ποτέ κι έχει να μας μάθει πολλά!"

 

Ο βασικός πρωταγωνιστής έχει, λοιπόν, τη δύναμη να ορίσει το ρυθμό της πρόβας;
Όταν ο πρωταγωνιστικός ρόλος βάζει τον πήχη σε ένα σημείο, πρέπει όλοι να τρέξουμε στην ταχύτητά του, κι αυτό είναι πάρα πολύ ωραίο. Τουλάχιστον αυτό συμβαίνει στις παραστάσεις μου, χωρίς εγωισμούς και πρωτιές. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να θέλει να φανεί παραπάνω ή να κάνει κάτι σε βάρος αλλού. Τα μέλη του θιάσου λειτουργούν υποστηρικτικά το ένα για το άλλο, πράγμα σπάνιο. Μου αρέσουν πάρα πολύ οι λαμπερά σεμνοί άνθρωποι, και ο θίασός μας αποτελείται από τέτοιους ανθρώπους.

Με ποιο κριτήριο επιλέγεις τους συνεργάτες σου;
Κάποιες φορές κινούμαι διαισθητικά, αλλά τις περισσότερες φορές κάνω συνειδητές επιλογές. Προτιμώ έναν ηθοποιό ο όποιος είναι συνεργάσιμος και ομαδικός από έναν βιρτουόζο, που νιώθω ότι είναι πολύ καλός, αλλά θα μας κάνει άνω-κάτω. Δεν με ενδιαφέρει να έρθει ο καθένας και να κάνει το κομμάτι του σε μια παράσταση που σκηνοθετώ. Αν δεν γνωρίζω κάποιον, θα ρωτήσω για εκείνον και θα δω τη δημόσια εικόνα του, γιατί έχει σημασία τι επιλογές κάνεις. Οι επιλογές έχουν νόημα και αξία στη ζωή. Η αισθητική είναι και ηθική. 

Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, ο Γιάννης Μόσχος, σου πρότεινε κάποιους ηθοποιούς;
Του είπα τους συνεργάτες που ήθελα και έγιναν δεκτοί. Σίγουρα θα μπορούσε να γίνει μία συζήτηση του τύπου "μωρέ να έχουμε και δυο-τρία πολύ γνωστά ονόματα", αλλά αυτό δεν συνέβη. Ο Γιάννης αρχικά μου πρότεινε να σκηνοθετήσω Αριστοφάνη, δεν υπήρχε όμως κάποιο έργο του που να ήθελα πολύ να σκηνοθετήσω, οπότε ακολούθησε η πρόταση για τη "Μήδεια" του Μποστ και το άκουσμά της με τσίγκλησε για να πω: "Θα ήθελα να σκηνοθετήσω κωμωδία". Δεν είμαι σκηνοθέτης κωμωδιών, αλλά είπα "ναι" για τον Μποστ, επειδή είναι πολύ ιδιαίτερος και αρκετά παρεξηγημένος. Πέρα από το γεγονός ότι έχει κακοπάθει από τα ανεβάσματα έργων του, καθετί που παίζει με τη λαϊκότητα μας κάνει επιφυλακτικούς, μας δίνει την αίσθηση ότι είναι κάτι απλό. Ήταν πολυσχιδής καλλιτέχνης, πολύγλωσσος, με τεράστιο βάθος και ταλέντο και στη ζωγραφική. Αν δεις τους πίνακές του, θα διαπιστώσεις ότι σε παλαιότερα έργα του θυμίζει τον Παρθένη. Αργότερα πήγε στο δισδιάστατο της αγιογραφίας, χωρίς τόση προοπτική, για να μοιάσει με τη λαϊκή ζωγραφική. 

Ο Γιάννης Μόσχος δεν φαίνεται να διακατέχεται από φόβο για τις αποφάσεις του, αλλά από τόλμη. Ξεκινάς με φόβο μόνο όταν οι προθέσεις
σου δεν είναι καθαρές. Ο Γιάννης ξεκινάει έντιμα, καθαρά και είναι υποστηρικτικός σε όλα. Σε αυτές τις θέσεις πρέπει πάντα να ισορροπείς, να μη χρωστάς σε κανέναν και να μην έχεις να ξεπληρώσεις προηγούμενες χάρες. Ο Γιάννης είναι πολύ καθαρός κι έχει το θάρρος να παρουσιάσει στο Εθνικό ένα έργο που θίγει πάρα πολλά θέματα: ανάμεσα σε αυτά και την παιδεραστία.

Τα έργα έχουν τελικά τη δύναμη να μας αλλάξουν; 
Το πιστεύω απόλυτα και γι’ αυτό συνεχίζω να κάνω αυτήν τη δουλειά. Το θέατρο άλλαξε τη ζωή μου, μου άλλαξε επαγγελματικό προσανατολισμό, άφησα πίσω τις σπουδές στην ιατρική. Είδα ότι μια παράσταση, το περιεχόμενο του έργου και το παράδειγμα των ηρώων, μπορεί να σε κάνει να σκεφτείς "υπάρχουν κι άλλοι που σκέφτονται έτσι"; Το θέατρο σου δείχνει και τις άλλες εκδοχές του κόσμου.

Έχεις υπογράψει αρκετά θεατρικά κείμενα τα οποία, ενώ πατούν στο ρεαλισμό, απελευθερώνουν συνεχείς δόσεις ποίησης. Φοβήθηκες το ρίσκο;
Γράφω για πράγματα που με ενδιαφέρουν. Πριν από μερικά χρόνια κάποιος με ρώτησε: "Γιατί σε εποχή κρίσης γράφεις μια μεσαιωνική ιστορία όπως το "Αβελάρδος και Ελοΐζα”; Κάνε κάτι για τα capital controls". Η απάντηση ήταν πως "δεν ξέρω γιατί κάνω μια ιστορία αγάπης… Ίσως επειδή έπηξα να είμαι κάθε μέρα στο ATM και θέλω μια ιστορία διαφορετική". Όταν έκανα κάποιες προτάσεις, δεν ήξερα αν θα αφορούν το κοινό, αλλά τελικά ο κόσμος ενδιαφέρθηκε. Ο κόσμος ψάχνει κι ένα άλλο παράδειγμα, όχι με την έννοια της πρωτοτυπίας. Κάναμε πράγματα με καθαρή πρόθεση, που μπορεί να μην αφορούσαν την επικαιρότητα, αλλά έβρισκαν πάντα το κοινό τους. Και για να ξαναγυρίσω στον Μποστ, σε μια εποχή που έχει νομιμοποιηθεί η ημιμάθεια, εκείνος "παίζει" με τη γλώσσα, κοροϊδεύει την ημιμάθεια. Είναι πιο επίκαιρος από ποτέ κι έχει να μας μάθει πολλά!

 

"Αν δεν γνωρίζω κάποιον ηθοποιό, θα ρωτήσω για εκείνον και θα δω τη δημόσια εικόνα του, διότι έχει σημασία τι επιλογές κάνεις. Οι επιλογές έχουν νόημα και αξία στη ζωή".

 

Υπάρχει κάτι που να σε έχει κουράσει στο θέατρο;
Με έχουν κουράσει οι άνθρωποι που κάνουν το μικρό μεγάλο, που σε λούζουν με ό,τι τους περισσεύει κι εσύ πρέπει να το διαχειριστείς. Ο χώρος στον οποίο κινούμαι είναι πολύ δύσκολος. Επειδή είμαι ένας άνθρωπος που "ανάβει" γρήγορα όταν διακρίνω κίνητρο, τα τελευταία χρόνια προσπαθώ να το διαχειριστώ. Έχω πάει στο άκρο της απάθειας, αλλά δεν έχω ακόμα μπαλαντζάρει ωραία. Όταν βλέπω αλλοπρόσαλλες συμπεριφορές, προσπαθώ να φτιάξω την καθημερινότητά μου και συχνά σβήνω ανθρώπους από τη ζωή μου. Επίσης, όταν κάποιος πηγαίνει τα όριά του λίγο πιο πέρα από μένα, θα τον αφήσω να περάσει από πάνω μου, απλώς θα του δείξω ότι δεν είμαι ο μαλάκας που νομίζει. Το ισοζύγιο αντίληψης και εγωισμού είναι κάπως μοιρασμένο στο θέατρο. 

Πώς διαμορφώνονται τα πράγματα στο θέατρο μετά τον Covid;
Το θέατρο δεν είναι μια δουλειά για σολίστες και αυτήν τη στιγμή βρισκόμαστε σε μια περίεργη συνθήκη. Η τηλεόραση ανθεί και τα πράγματα έχουν μετακινηθεί προς τα εκεί. Τι εννοώ; Όλοι ψάχνουν τους δημοφιλείς ηθοποιούς σε μια παράσταση. Αυτή η δουλειά, όμως, θέλει να έχεις γράψει χιλιόμετρα. Η κρίση έχει φέρει στο θέατρο ανθρώπους, οι οποίοι το αντιμετωπίζουν ως ένα ακόμη πεδίο εμπορικής επιχειρηματικής δραστηριότητας. Δεν γνωρίζουν τον κόσμο του θεάτρου και πιθανώς σε πέντε χρόνια να μην τους αφορά καν το θέατρο και να ανοίξουν εστιατόριο. Το βλέπουν ως εμπορική συναλλαγή και σ’ αυτή την περίπτωση δεν επενδύουν, δεν νοιάζονται για τους ανθρώπους, δεν τους έχουν ακούσει ποτέ. Μου έχει συμβεί να μιλήσω με παραγωγούς που μου ξεκαθάρισαν: "έχουμε τους ηθοποιούς με ποσοστά και αυτούς του χιλιάρικου". Κι εγώ με τη σειρά μου ξεκαθάρισα πως εγώ συνεργάζομαι μόνο με αυτούς του χιλιάρικου, γιατί μόνο με αυτούς μπορώ. Έχει συμβεί να εξηγώ την πορεία ηθοποιών που έχουν θητεύσει κοντά σε σκηνοθέτες όπως είναι ο Λευτέρης Βογιατζής και δεν ήξεραν ποιος είναι ο Βογιατζής! Εγώ είμαι μυρμήγκι μπροστά του και οι ηθοποιοί αμοιβάδες, δεν γίνεται να μην ξέρεις τα βασικά για το θέατρο. Έχω φύγει από εμπορικές δουλειές όταν συνειδητοποίησα ότι δεν θα συναντηθούμε ποτέ με κάποιους ανθρώπους, ότι ανήκουμε σε άλλους πλανήτες. Υπάρχουν βέβαια και παραγωγοί που είναι κοντά στο θέατρο, που δεν το απαξιώνουν. 

Μπορεί να αλλάξει αυτή η νοοτροπία;
Θα αλλάξει επειδή δεν είναι βιώσιμο όλο αυτό. Αν συνεχίσουν αυτές οι νοοτροπίες, θα μιλάμε για ένα υβρίδιο, ένα τηλεθέατρο. Το θέατρο έχει τη δύναμη να συντηρεί τον εαυτό του, τον αγνό πυρήνα του. Δεν το λέω με υπεροψία, απλώς είμαι από αυτούς που αφιερώνουν πάρα πολλές ώρες στη δουλειά. Αυτό δεν θα το αμφισβητήσει κανείς· δεν μπορεί να κάνει σχόλιο για την καθαρότητα των προτάσεων και την ετοιμότητά μου. Ελπίζω ότι όλοι οι άνθρωποι που δουλεύουν με αυτόν τον τρόπο θα γίνουν νησίδες, που θα πετάξουν έξω τις άλλες πρακτικές. Βέβαια, για να γίνει αυτό, θα πρέπει να υπάρχει υποστήριξη από διευθυντές και από τους οργανισμούς που μπορούν εμπράκτως να στηρίξουν το θέατρο. 

Ως Θεσσαλονικιός, πώς βλέπεις τα πράγματα στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος; Πιστεύεις ότι οι αλλαγές έρχονται μόνο μέσα από ρήξεις; 
Οι αλλαγές δεν έρχονται πάντα με ρήξεις. Μεγάλη τομή στο Εθνικό Θέατρο έγινε επί Νίκου Κούρκουλου, ο οποίος σταμάτησε ένα προηγούμενο καθεστώς, αλλά αυτό δεν είναι σύνηθες. Κάθε καλλιτεχνικός διευθυντής προσπαθεί να κάνει τις μετακινήσεις που χρειάζεται, κάθε εποχή. Ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής του ΚΘΒΕ, ο Αστέριος Πελτέκης, γνωρίζει τους μηχανισμούς του οργανισμού πολύ καλά, ξέρει τους ανθρώπους, οπότε έχει όλα τα εχέγγυα να κάνει μια κίνηση καλών προθέσεων. Κακά τα ψέματα, αν κάποιος αποφασίσει να κόψει πράγματα μαχαίρι, θα πρέπει να είναι έτοιμος να πληρώσει το τίμημα. Όταν τα πράγματα είναι πιο προσωπικά και οι άνθρωποι γνωρίζονται, οι ρήξεις δεν είναι τόσο εύκολες όσο σε έναν απρόσωπο, μεγαλύτερο οργανισμό, όπου ο κόσμος μετακινείται συνεχώς και λειτουργεί με άλλο καθεστώς. Θα ήταν ιδανικό να ήμασταν όλοι ομοιόστροφοι, να καταλαβαίνουμε τι πρέπει να γίνει για τη βιωσιμότητα των οργανισμών.

Ποια είναι η θέση σου σχετικά με τη χρήση της Επιδαύρου;
Το θέμα είναι να αναζητήσουμε ένα θέατρο της κλίμακας της Επιδαύρου, η οποία είναι προορισμένη για θέατρο λόγου. Για να διατηρηθεί έτσι και για να μη γίνει ένα θέατρο για θεάματα, μια αρένα δηλαδή όπως λειτούργησαν στα ρωμαϊκά χρόνια τα ελληνιστικά θέατρα, πρέπει να προταθούν έργα λόγου. Δεν πιστεύω ότι πρέπει να παρουσιάζονται μόνον έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας ή έργα που βασίζονται σε αρχαιοελληνικούς μύθους. Ο Σαίξπηρ δεν θα ταίριαζε στην Επίδαυρο; Είμαστε δεκτικοί στο να δούμε τον "Ριχάρδο Γ’" από τον Κέβιν Σπέισι, άλλα όχι από Έλληνες; Πρέπει να δούμε το επόμενο βήμα και όλα θα κριθούν εκ του αποτελέσματος. Απλώς θα πρέπει και οι θεατές να έχουν καθαρή ματιά και να μην πηγαίνουν με την αγκύλωση ότι εδώ είμαστε οι θεματοφύλακες του θεάτρου, οι ιδιοκτήτες της Θυμέλης. Είμαστε μια στάση σε αυτή την πορεία. Παρά το μέγεθός της, η Επίδαυρος δεν έχει κάτι βίαιο· είναι μια αγκαλιά.