Καρολίν Γκιγελά Ενγκιγέν: "Με θλίβει ότι στη Γαλλία φοβούνται την πνευματικότητα"

Η Καρολίν Γκυγελά Ενγκιγέν με μαμά Βιετναμέζα και μπαμπά Αλγερινό γεννήθηκε σε ένα χωριουδάκι της Προβηγκίας, στη νότια Γαλλία και μεγάλωσα πιστεύοντας ότι θα σπουδάσει νομική, όμως τα πάντα άλλαξαν μόλις ανακάλυψε το θέατρο. Με μια σπάνια ευγένεια μοιράστηκε μαζί μας προσωπικά βιώματα και σκέψεις λίγο πριν επιστρέψει στην Αθήνα (Πειραιώς 260, 6-7/7)  .

Καρολίν τι ανακάλυψες μέσα από το  θέατρο;
Ότι  οι χώροι μυθοπλασίας και αναπαράστασης μου επέτρεπαν να γεμίσω, κατά κάποιο τρόπο, το κενό που είχα σχετικά με την απεικόνιση του ποια ήταν η ζωή των γονιών μου. Έχω την αίσθηση ότι κάνω θέατρο για προσπαθήσω να αναπαραστήσω αυτό που δεν αναπαρίσταται. Μεγάλωσα σε ένα χωριουδάκι της νότιας Γαλλίας, πολύ μακριά από τον πόλεμο της Ινδοκίνας, τον πόλεμο της ανεξαρτησίας του Βιετνάμ, τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την αποικιοκρατούμενη Αλγερία. Πολύ μακριά από τις εξορίες, από τον πόλεμο. Ωστόσο, όλα αυτά, οι εξορίες, ο πόλεμος, ήταν κομμάτι της ζωής των ανθρώπων που με μόρφωσαν, ένα κομμάτι που αποσιωπούσαν. Επομένως, ήταν σαν εγώ, με τη γαλλική μου προφορά του νότου, να μην μπορώ να διαμορφώσω μια εικόνα για αυτές τις ζώνες πόνου, αυτά τα τοπία οδύνης. Το θέατρο μου έδωσε την ευκαιρία να τις προσεγγίσω. Εν τέλει, χαίρομαι που δεν κατάφερα να σπουδάσω νομική, γιατί κατάφερα να γεμίσω αυτά τα κενά. Αυτά τα κενά τα γεμίζω από τα 25 μου, όταν μπήκα στη Σχολή του Εθνικού Θεάτρου του Στρασβούργο. Στην αρχή, δεν καταλάβαινα ότι αυτό ακριβώς πρέπει να κάνω στο θέατρο. Ξεκίνησα να ανεβάζω διαχρονικές επιτυχίες, σκηνοθετούσα τα "σουξέ" όπως χαρακτηρίζονται ο "Μάκβεθ", η "Ανδρομάχη", ο "Θείος Βάνιας"… ωστόσο, κάτι μου έλειπε. Τελικά, γύρω στα 30 μου, πριν από περίπου 10 χρόνια δηλαδή, ίσως επειδή εκείνη τη χρονιά πέθανε ο πατέρας μου, συνειδητοποιώ ότι αυτό που μου λείπει είναι οι διαφορετικές προφορές πάνω στο σανίδι, είναι οι Ασιάτες, οι άνθρωποι που μιλούν αραβικά… είναι ο κόσμος μέσα στον οποίο μεγάλωσα, αυτή η περιπλοκότητα, αυτός ο πλούτος… που δεν έβλεπα στις θεατρικές σκηνές.

Στα 30 μου, έχασα τον πατέρα μου  και αποφάσισα ότι θέλω να ξανασκεφτώ τον τρόπο που κάνω θέατρο. Έτσι, ξεκίνησα να γράφω τα δικά μου κείμενα και κυρίως άρχισα να προσλαμβάνω ανθρώπους που δεν βλέπουμε στις θεατρικές σκηνές. Αυτό συνέβη με το έργο "Le Bal d’Emma" ("Ο Χορός της Έμμα"), για παράδειγμα, μια παράσταση που δημιουργήθηκε σε μια αίθουσα εκδηλώσεων, με ανθρώπους που ήταν κατά πλειοψηφία αγρότες. Παρομοίως, στο έργο "Σαϊγκόν", όλη η ιστορία εκτυλίσσονταν σε ένα βιετναμέζικο εστιατόριο. Έψαξα ηθοποιούς που μιλούσαν βιετναμέζικα, έφτασα μέχρι το Βιετνάμ, μέχρι τις κουζίνες του 13ου διαμερίσματος του Παρισιού. Το ίδιο συνέβη και με την παράσταση "Fraternité" ("Αδελφοσύνη"), που θα δείτε – και χαίρομαι ιδιαίτερα γι’ αυτό.

Ποιο ήταν το πεδίο έρευνας για τη δημιουργία της παράστασης "Fraternité";
Για αυτήν την παράσταση, έψαξα στο Instagram, σε κοινωνικά κέντρα, αυτούς τους άνδρες και αυτές τις γυναίκες που θα δείτε να παίζουν. Έτσι, λοιπόν, φτάνουμε στο σήμερα, είμαι 40 χρονών, παντρεμένη με έναν Γάλλο αρμένικης καταγωγής και έχω μια κορούλα που τη λένε Λιβ, που προέρχεται από τη λέξη "Λιέβε", που πάει να πει "Ζωή" στα εβραϊκά, γιατί η γιαγιά μου από την πλευρά του πατέρα μου ήταν Εβραία, Σεφαραδίτισσα.

Πού βασίστηκαν τα κείμενα της παράστασή που θα δούμε στην Πειραιώς 260 και τι θέλεις να μεταδώσεις στο κοινό;
Δεν βασίζονται σε κάποιο ήδη υπάρχον υλικό, σε κάποιο βιβλίο ή ταινία ή σε κάποιο θεατρικό κείμενο. Πρόκειται για μια εντελώς αυθεντική γραφή, τη δική μας, τη δική μου γραφή, την οποία δημιούργησα σε συνεργασία με τους ηθοποιούς, τους δημιουργούς. Αντιθέτως, η πρωταρχική πηγή έμπνευσης ήταν οι έρευνές μας σε ένα μέρος που λέγεται "Γραφείο Οικογενειακής Επανασύνδεσης". Πρόκειται για ένα παράρτημα του Ερυθρού Σταυρού, το οποίο δίνει τη δυνατότητα σε ανθρώπους που έχουν χάσει την μεταξύ τους επαφή, να επανασυνδεθούν. Πρέπει να ξέρετε, είναι πολύ όμορφο το γεγονός ότι μεταξύ άλλων, οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να ζουν μαζί τους αγαπημένους τους. Είναι ένα πραγματικό δικαίωμα. Ως εκ τούτου, ο καθένας έχει το δικαίωμα να… Για παράδειγμα, ένας κρατούμενος έχει το δικαίωμα να βλέπει την οικογένειά του και το παιδί του. Δεν είναι προνόμιο, είναι δικαίωμα. Εν συντομία, φαίνεται ότι σήμερα, λόγω του ζητήματος της εξορίας, ένας τεράστιος αριθμός ανθρώπων χάνεται στο δρόμο της εξορίας. Πάρα πολλοί άνθρωποι. Το "Γραφείο Οικογενειακής Επανασύνδεσης" βοηθά αυτές τις μητέρες, τους πατέρες, τους αδερφούς, τις αδερφές που ψάχνουν την οικογένειά τους. Αυτό κάνει. Ακολουθήσαμε, λοιπόν, αυτές τις γυναίκες, γιατί πρόκειται κυρίως για γυναίκες… Ακολουθήσαμε αυτές τις γυναίκες, αυτά τα άτομα που αναμένουν, που περιμένουν για μέρες, χρόνια, δεκαετίες, και που δεν πρόκειται να σταματήσουν να περιμένουν. Αυτό που λένε τα ίδια τα άτομα είναι ότι "Η παράστασή μας μιλάει για το ζήτημα των αγνοούμενων. Από την μια μέρα στην άλλη, χάθηκαν άνθρωποι". Εμείς κάνουμε μια μαγική παραδοχή, δηλαδή το επεξηγούμε μέσα από μια μαγική παραδοχή, όχι μέσα από τη διαδρομή, την πορεία της μετανάστευσης. Αλλά, το ζήτημα παραμένει, δηλαδή, εφόσον δεν μας έχουν παραδώσει το σώμα, δεν μπορούμε να θάψουμε τους νεκρούς μας, δεν μπορούμε να πενθήσουμε. Άρα δε θα σταματήσουμε να περιμένουμε. Θα περιμένουμε επ’ αόριστον. Αυτό, λοιπόν, που θέλω να… Αυτό διηγηθήκαμε και διηγούμαστε με αυτήν την παράσταση. Αυτό που θέλω να επικοινωνήσω στους θεατές είναι και μια εμπειρία ενός κειμένου με όλα τα άτομα που θα δείτε στη σκηνή. Από 21χρονους νέους μέχρι 85χρονους. Ο στόχος είναι να  αρακολουθήσουν ένα πολυφωνικό κείμενο, που μιλά αραβικά, γαλλικά, αγγλικά, βιετναμέζικα… να δουν αυτά τα σώματα να διηγούνται μια ιστορία κοινή. Είναι μια απόπειρα να δείξουμε τι σημαίνει να ζεις χωρίς να ξέρεις, χωρίς αυτήν τη ζωτική πληροφορία, "Ο γιος μου είναι νεκρός ή ζει ακόμα;". Αυτήν είναι πραγματικότητα για πολλές μητέρες, των οποίων τα παιδιά έφυγαν γιατί έπρεπε να βρουν δουλειά ή να ζήσουν με ασφάλεια. Οι περισσότερες από αυτές τις μαμάδες δεν ξέρουν αν ο γιός τους έφτασε σε ασφαλές λιμάνι. Ήθελα με κάποιο τρόπο να κάνω το κοινό να βιώσει αυτήν την εμπειρία. Να την μετατρέψω σε κείμενο.

Το θέατρο που "υπηρετείς" μπορεί να παίξει ένα ρόλο αντίστασης;
Δεν το είχα σκεφτεί, αλλά  γιατί όχι; Σε κάθε περίπτωση, αντιστεκόμαστε στο εύκολο, δηλαδή, στο να κάνουμε θέατρο με ανθρώπους που έχουν το ίδιο κοινωνικό, πολιτισμικό, οικονομικό, θρησκευτικό υπόβαθρο με το δικό μας. Αντιστεκόμαστε σε αυτό… Έτσι, λοιπόν, προσπαθούμε να αναπαραστήσουμε ανθρώπους που είναι αόρατοι, προσπαθούμε να συμπεριλάβουμε στους χώρους δουλειάς μας αυτόν τον πλούτο ζωής, εμπειριών, σκέψης. Και εργαζόμαστε για τα κοινά, για να δημιουργήσουμε ένα κοινό πεδίο, να δημιουργήσουμε ιστορίες μαζί. Είναι υπέροχο όταν συμβαίνει, αλλά προϋποθέτει και πάρα πολύ δουλειά. Υπό αυτήν την έννοια, ναι, αυτό που μου αρέσει στον όρο "αντίσταση" είναι ότι τίθεται το ερώτημα της δύναμης που περικλείει, το ζήτημα της αντίστασης στην ευκολία. Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε. Αντιστεκόμαστε. Αντιστεκόμαστε στην τεμπελιά του να κάνουμε θέατρο ενάντια σε εμάς τους ίδιους.

Μετά την πανδημία κάτι άλλαξε, κάτι που μας καλεί να αντιμετωπίσουμε όλοι μαζί το απειλητικό κοινό μέλλον;
Αυτό που άλλαξε μετά την πανδημία είναι ότι συνειδητοποιούμε πόσο πολύ συνδεόμαστε όλοι μεταξύ μας. Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια μέρα που τρώγαμε με μια φίλη που μένει στην Κίνα και στην αρχή της πανδημίας μου περιέγραφε τι γινόταν. Τότε θεωρούσα ότι όλο αυτό είναι πολύ μακρινό. Εν τέλει, έγινε πολύ κοντινό, γιατί τώρα είμαστε όλοι… συνδεόμαστε. Λατρεύω τη λέξη "Fraternité" ("Αδελφότητα"), γιατί συχνά σκέφτομαι ότι ο κόσμος μπερδεύει την αδελφότητα με την αλληλεγγύη. Η αλληλεγγύη είναι κάτι πολύ ωραίο, πολύ δυνατό. Για παράδειγμα, αλληλεγγύη είναι όταν κάποιος βοηθά κάποιον άλλο να γραφτεί στην υπηρεσία Doctolib, γιατί δεν ξέρει να χρησιμοποιεί το διαδίκτυο. Αυτό είναι άμεση αλληλεγγύη, στο εδώ και στο τώρα. Αυτό που μου αρέσει στη λέξη "αδελφότητα" είναι το γεγονός ότι υπερβαίνει το ζήτημα του χρόνου. Μπορεί να υπάρχουν αδελφικές κινήσεις που στοχεύουν στο μέλλον ή που αφορούν σε κάτι που συνέβη 100 χρόνια πριν. Για παράδειγμα, στο γραφείο της Cristina Cattaneo, που είναι μια ιατροδικαστής που εργάζεται πάνω στην ταυτοποίηση νεκρών αγνώστων στοιχείων… Αυτή η γυναίκα προσπάθησε να ταυτοποιήσει νεκρούς που είχαν βρεθεί στις μεταναστευτικές οδούς της Μεσογείου. Είχε στο εργαστήριό της μετανάστες που είχαν φύγει από την Ερυθραία, ας πούμε, για φτάσουν στις γαλλικές ή τις ιταλικές ακτές, δηλαδή ανθρώπους του σήμερα, αλλά είχε και έναν άνδρα του οποίου τα οστά βρέθηκαν πριν από 100 χρόνια. Αυτός ο άνδρας, του οποίου το όνομα δεν έχει ακόμα βρεθεί, περιμένει ακόμα να αναγνωριστεί. Επομένως, αυτή η γυναίκα, η Cristina Cattaneo, νιώθει ότι πρέπει οπωσδήποτε να βρει… να ταυτοποιήσει αυτόν τον νεκρό 100 χρόνια μετά. Αυτό ακριβώς είναι που θεωρώ φοβερό στην ιδέα της αδελφότητας. Το γεγονός ότι αφορά το αύριο κι όλους εμάς και το κοινό μας μέλλον.

Η σημερινή έλλειψη πνευματικότητας αποδυναμώνει τα συναισθήματα και όλες τις τέχνες ταυτόχρονα;
Υπέροχη ερώτηση, αλλά δεν έχω απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Κανείς στη Γαλλία δεν μου έχει κάνει ποτέ αυτήν την ερώτηση. Στη Γαλλία, κάτι που με θλίβει, με λυπεί, είναι ότι φοβούνται την πνευματικότητα. Για παράδειγμα, ξέρω ότι στην οικογένειά μου το ζήτημα της θρησκείας, το ζήτημα της πίστης είναι πολύ έντονο. Η μαμά μου είναι καθολική, ο ξάδερφός μου είναι μουσουλμάνος, άλλοι ήταν βουδιστές. Επομένως, το ζήτημα της πίστης υπάρχει έντονα στη ζωή μου. Δεν πιστεύω σε κάποια συγκεκριμένη θρησκεία, αλλά έχω βιώματα, παρόλο που δεν μπορώ να πω ότι πιστεύω σε κάτι συγκεκριμένο. Επομένως, είναι απίστευτο το πώς στη Γαλλία, θεωρείται πάντα κάπως ύποπτο το να πιστεύεις. Εξισώνεται με το να είσαι ενάντια στις προοδευτικές ιδέες ή ενάντια σε κάποια μορφή διαύγειας ή σε κάποια μορφή πολιτικής έκφρασης, γιατί αναγάγεις τα πάντα στο θεό. Αυτές οι αντιλήψεις μου κάνουν εντύπωση

Τι εύχεσαι για το μέλλον;
Εύχομαι να μην ξαναχαθεί ποτέ κανείς στη θάλασσα. Εύχομαι να υπάρχει κόσμος που να υποδέχεται σε ένα ασφαλές λιμάνι αυτούς που διαφεύγουν τον πόλεμο, αυτούς που προσπαθούν να χτίσουν μια καλύτερη ζωή αλλού ή αυτούς που προσπαθούν απλά να γλιτώσουν από την υπερθέρμανση του πλανήτη που εκδηλώνεται με όλο και πιο βίαιο τρόπο.