Ο Ίβο βαν Χόβε ανταποκρίθηκε για ακόμη μία φορά στις προσδοκίες του κοινού ανεβάζοντας την παράσταση "Ταρτούφος ή Ο υποκριτής" του Μολιέρου στην Κομεντί Φρανσέζ. Την παρακολουθήσαμε λίγους μήνες νωρίτερα, ταξιδεύοντας στο Παρίσι με το Φεστιβάλ Αθηνών, στο πλαίσιο του οποίου θα παιχτεί στην Ελλάδα (στις 16-18/6, στην Πειραιώς 260). Μέχρι στιγμής, μάλιστα, είναι και η πιο περιζήτητη παράστασή του, αφού είναι sold out εδώ και ένα μήνα.
Απαγορευμένος Μολιέρος
Ένας από τους σημαντικότερους Γάλλους θεατρικούς συγγραφείς παγκοσμίως, ο Μολιέρος γεννήθηκε πριν από 400 χρόνια. Κατάφερε να κάνει το θεωρούμενο έως τότε υποδεέστερο είδος της κωμωδίας ισοδύναμο της τραγωδίας και έγινε ένας από τους πιο πολυπαιγμένους και πολυδιαβασμένους συγγραφείς διεθνώς. Το "Ταρτούφος ή Ο υποκριτής" είναι ένα έργο που πέρασε από χίλια κύματα καθώς αρχικά κρίθηκε βλάσφημο από τον βασιλιά Λουδοβίκο ΙΔ΄ και απαγορεύτηκε. Πρωταγωνιστής του ένας υποκριτής, που εμφανίζεται ως ηθικά άμεμπτος, θρήσκος έντιμος και ανιδιοτελής. Παραπλανά τον αγαθό Οργκόν, εγκαθίσταται στο σπίτι του και βάζει σε λειτουργία τα σχέδιά του: ν' αρπάξει τη γυναίκα του και να του φάει την περιουσία. Ο δραματουργός έπρεπε να αγωνιστεί ώστε να επιτραπεί το ανέβασμά του, πράγμα που κατέστη δυνατό μετά τη δημιουργία μιας τροποποιημένης εκδοχής το 1669.
Ο μύθος Κομεντί Φρανσέζ
Η Κομεντί Φρανσέζ, θεατρικό σπίτι του Μολιέρου, τιμώντας τον σπουδαίο Γάλλο συγγραφέα με ένα πανόραμα των έργων του, επιχείρησε μια ανασύσταση του πρώτου κειμένου του 1664, που δεν υπάρχει πια, και δημιούργησε ένα έργο κοντινό στο πρωτότυπο. Εκτός από μερικούς επιπλέον χαρακτήρες, ανασύνθεσε και τη δεύτερη και την πέμπτη πράξη, που προσδιορίστηκαν ως μεταγενέστερες προσθήκες. "Ο Μολιέρος υπάρχει μέσα στον καθένα μας. Ο ρόλος της Κομεντί Φρανσέζ είναι να προσφέρει δίοδο έκφρασης στο φαντασιακό των σύγχρονων καλλιτεχνών. Ο Μολιέρος ανήκει σε όλους μας και ταυτόχρονα σε κανέναν. Κάθε εποχή οφείλει να τον εξερευνήσει σύμφωνα με τα δικά της δεδομένα. Στο εδώ και το τώρα", μας είπε η Μαρίνα Χαντς που παίζει με απόλυτη φυσικότητα την Ελμίρα, σύζυγο του Οργκόν. Ο δε Κριστόφ Μοντενέ, που ερμηνεύει τον Ταρτούφο στην παράσταση του Χόβε, πρόσθεσε πως υπάρχει μια συμπόρευση με τον Μολιέρο και την Κομεντί Φρανσέζ: "Ο Μολιέρος είναι ο 'ιδρυτής' του θεσμού, και η φετινή χρονιά είναι αφιερωμένη σε αυτόν. Αντιλαμβανόμαστε ότι τέσσερις αιώνες αργότερα παραμένει επίκαιρος, απαραίτητος. Για μένα, η Κομεντί Φρανσέζ είναι πρωτίστως ένας θίασος, μια οικογένεια".
Το παλιότερο θέατρο τη Γαλλίας έχει μια μυθική διάσταση για το παγκόσμιο θέατρο. Ιδρύθηκε το 1680, όταν κατά διαταγή του Λουδοβίκου 14ου συνενώθηκαν σε ένα σχήμα οι δύο κραταιοί θίασοι της χώρας, ένας εκ των οποίων ήταν αυτός που είχε ιδρύσει ο Μολιέρος. Πορεύεται με σύνθημα "Simul et singulis" δηλαδή "Όλοι μαζί και ο καθένας μοναδικός", μια φράση που εκφράζει την ιδεολογία της ομάδας. Ένα πνεύμα ομαδικότητας διέπει τα μέλη του μοναδικού κρατικού θεάτρου της Γαλλίας, το μόνο που έχει σταθερό θίασο και που εφαρμόζει την τακτική του εναλλασσόμενου ρεπερτορίου.
Η Κομεντί Φρανσέζ ρεπερτοριακά εκσυγχρονίζεται χωρίς να γυρίζει την πλάτη στο κλασικό, ο τρόπος λειτουργίας της εκφράζει ένα μοντέλο ισορροπίας, σπάνιο και αυτό το επιβεβαιώνει η Μαρίνα Χαντς: "Όλοι έχουν βήμα έκφρασης στην Κομεντί Φρανσέζ. Είναι ένας οργανισμός που προωθεί διαρκώς το διάλογο πάνω σε σχεδόν όλα τα ζητήματα. Όσο ο διάλογος παραμένει ζωντανός, η ενέργεια της αντιπαράθεσης δεν εξαντλείται. Τόσο οι γυναίκες όσο και οι άνδρες δεν διστάζουν ποτέ να αντιπαρατεθούν πάνω σε όλα τα ζητήματα και αυτό με χαροποιεί ιδιαίτερα".
Με τα μάτια του Ίβο βαν Χόβε
Ο Βέλγος σκηνοθέτης, διαθέτοντας στη φαρέτρα του την εξαιρετική δραματουργία του Κοέν Τασελέ, τα λειτουργικά και ατμοσφαιρικά σκηνικά και φωτισμούς του Γιαν Βερσβεϊβελντ, τα κοστούμια της Αν ντ’Ιις και την πρωτότυπη μουσική του Αλεξάντρ Ντεσπλά (σε συνεργασία με τη μουσικό και σύζυγό του Solrey), έστησε ένα άκρως ενδιαφέρον αστικό δράμα. Με ευρηματικότητα και κριτική ματιά προς την κοινωνία, αξιοποίησε την πρώτη ύλη του Μολιέρου για να σχολιάσει την υποκρισία, ενώ εστίασε στην παράνομη ερωτική σχέση της αριστοκρατικής Ελμίρας και του μποέμ Ταρτούφου, που ζει από ελεημοσύνες. Η ευγένεια και η γοητεία του πείθουν τον πλούσιο Οργκόν (Denis Podalydès) να τον λυπηθεί κι εκείνος του δίνει θέση στην οικογενειακή εστία και τον ορίζει κληρονόμο του. Τα παιδιά του Οργκόν έρχονται σε αντιπαράθεση μαζί του, αλλά εκείνη που τελικά οδηγεί τα πράγματα για να αποκαλυφθεί ο καιροσκοπισμός του Ταρτούφου είναι η Ελμίρα. Βλέποντας την παράσταση της Κομεντί Φρανσέζ, το κλασικό έργο μας φάνηκε σαν ένα "θεατρικό μάθημα", σύντομο και ακριβές, για τη ζωή, το θάνατο, την αλήθεια.
Η Μαρίνα Χαντς, από την άλλη, αντιλαμβάνεται την παράσταση "σαν μια εμπειρία τόσο θεατρική όσο και κοινωνική. Ένα αστικό σύστημα θρυμματίζεται μπροστά στα μάτια μας. Για τους ηθοποιούς, είναι μια περιήγηση στο παρόν. Νιώθω μεγάλο δέος που ενσαρκώνω αυτή την παθιασμένη Ελμίρα, σε κατάσταση ρήξης, ένοχης αμφισβήτησης. Κάθε βράδυ, χάρη στον Ίβο Βαν Χόβε, λαμβάνει χώρα μια απελευθέρωση από την καταπίεση που υφίστανται οι γυναίκες μιας συγκεκριμένης κοινωνικής θέσης. Απελευθέρωση που επιτελείται και μέσα από την εξερεύνηση των πιο ενδόμυχων επιθυμιών τους".
Είναι φοβερό το πώς ο Μολιέρος πιάνει ακόμα τον παλμό, το νεύρο του τι συμβαίνει σήμερα. Αν και η έννοια της δικαιοσύνης υπάρχει στο έργο, δεν θίγεται καθόλου άμεσα. Παρόλο που η σκηνή του Κλεάντ με τον Οργκόν προφανώς πραγματεύεται τη δικαιοσύνη και η θεματική διατρέχει όλο το έργο, η βασική σκηνοθετική πρόταση για τον Κριστόφ Μοντενέ "εστιάζει περισσότερο στη διάσπαση ενός οικογενειακού πυρήνα, μιας οικογένειας παλαιού τύπου που δεν είναι υγιής, από ένα εξωτερικό στοιχείο, το οποίο, όπως ένας καθρέφτης, θα αποκαλύψει στον καθένα τον πραγματικό του εαυτό". "Η σκηνοθεσία πραγματεύεται επίσης το πάθος –οι δύο σκηνές ερωτικής εξομολόγησης μεταξύ Ελμίρας και Ταρτούφου παρουσιάστηκαν με σεξουαλική ένταση από την αρχή των προβών– χωρίς όμως να περιορίζεται η αυθεντικότητα των συναισθημάτων στον έρωτα του Ταρτούφου για την Ελμίρα και της Ελμίρας για τον Οργκόν", συνεχίζει. Τον Μοντενέ δεν θα τον δούμε πρώτη φορά στο φεστιβάλ. Το 2019 συγκλόνισε με την ερμηνεία του στην παράσταση "Ηλέκτρα/Ορέστης", με την οποία η Κομεντί Φρανσέζ έκανε το ντεμπούτο της στην Επίδαυρο, σε σκηνοθεσία και πάλι του Βαν Χόβε. Όταν τον ρωτήσαμε για την εμπειρία της Επιδαύρου, τη χαρακτήρισε "αξέχαστη και μαγική": "Νιώθαμε σαν να παίζουμε με τις βαθύτερες ρίζες του θεάτρου. Η Επίδαυρος μοιάζει να κατοικείται από όλα αυτά τα φαντάσματα που έπαιξαν αρχαίο θέατρο. Ήταν έντονο και είχε μια μυθική διάσταση".
