Συνέντευξη με τον Γιάννη Χουβαρδά

Με το άγνωστο έργο του Σαίξπηρ «Περικλής» θα εκπροσωπήσει το Εθνικό Θέατρο τη χώρα μας στη «σαιξπηριάδα» του Λονδίνου. Ο Γιάννης Χουβαρδάς μίλησε στη Μαρία Κρύου για την παράσταση που έχουμε την ευκαιρία να δούμε πρώτα στην σκηνή του Εθνικού.

Η πρόταση για τη συμμετοχή στη «σαιξπηριάδα» από το Globe Theatre ήρθε μέσω της ελληνικής πρεσβείας ακριβώς την εποχή που ο Γιάννης Χουβαρδάς σκεφτόταν να ανεβάσει ένα έργο του Σαίξπηρ. Ανάμεσα στα τέσσερα έργα που προτάθηκαν («Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας», «Τίμων ο Αθηναίος», «Τρωίλος και Χρυσηίδα» και «Περικλής») επιλέχθηκε το τελευταίο, παρότι δεν αναφέρεται άμεσα στην Ελλάδα. Όμως ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού, εστιάζοντας στην ουσία αυτού του ελισαβετιανού παραμυθιού, δεν τη βρήκε μόνο ενδιαφέρουσα αλλά και πολύ σχετική με την κατάσταση που βιώνουμε αυτήν τη στιγμή στη χώρα.

Ο «Περικλής» είναι ένα από τα λιγότερο γνωστά έργα του Σαίξπηρ. Πώς το έχετε προσεγγίσει στην παράστασή σας;

Είναι ένα ελισαβετιανό παραμύθι και ονομάζεται «romance» στη γλώσσα του Σαίξπηρ. Έχει πάρα πολλές εναλλαγές καταστάσεων, πάρα πολλές ανατροπές, περιπέτειες ερωτικές και πολιτικές, απώλειες αλλά και μια ελπιδοφόρα κατάληξη. Ο ήρωας δεν έχει καμία σχέση με τον δικό μας Περικλή του Χρυσού Αιώνα. Το όνομα απλώς το δανείζεται ο Σαίξπηρ και στόχος του ήταν να μεταφέρει, υποθέτω, βιώματα προσωπικά –εκείνη την εποχή είχε χάσει δύο παιδιά– και πολιτικά. Χρονικά τοποθέτησε τη δράση στην Ελληνιστική Περίοδο και γεωγραφικά στη λεκάνη της Μεσογείου. Ο κεντρικός ήρωας, ξεκινώντας από την πατρίδα του, την Τύρο, κάνει ένα μακρύ ταξίδι, περνά από την Πεντάπολη, την Ταρσό, τη Μυτιλήνη, δηλαδή από τη Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τα παράλια της Μικράς Ασίας, και στην πορεία συναντά πτωχευμένα βασίλεια, εξεγέρσεις, αιμομιξίες, χώρες στα πρόθυρα του εμφυλίου. Υπάρχουν, λοιπόν, κοινωνικές και πολιτικές αναφορές. Γύρω από τον ηγεμόνα, πολίτη, πατέρα, γιο και σύζυγο Περικλή θα δείτε ανθρώπινες καταστάσεις πάρα πολύ αναγνωρίσιμες. Στο έργο υπάρχει μια συμβολική πορεία προς την ωριμότητα, ένα ταξίδι της ανθρώπινης συνείδησης. Είναι ένα απίστευτο παραμύθι, που περιέχει κι ένα εξωτικό στοιχείο. Στην παράστασή μας, ωστόσο, το μόνο στοιχείο που αντικατοπτρίζει αυτόν τον εξωτισμό είναι κάποια ενδυματολογικά χαρακτηριστικά. Η αφήγηση είναι τόσο πλούσια από μόνη της, που μας οδήγησε στην αναζήτηση του ουσιώδους. Ασυνήθιστη για έργο του Σαίξπηρ είναι και η παρουσία αφηγητή –αυτόν το ρόλο κρατά ο Δημήτρης Πιατάς–, ο οποίος εμφανίζεται κάθε τόσο και βρίσκεται σε άμεση επαφή με τους ­θεατές, δίνοντας το λάκτισμα για την εξέλιξη. Για μένα η παράσταση αυτή είναι μια πραγματική πρόκληση για­τί χωρίς ιδιαίτερα σκηνικά και μουσικές, αλλά με μια εξαιρετική ομάδα ηθοποιών αποκαλύπτεται η ουσία αυτού του παραμυθιού που σκιαγραφεί την ανθρώπινη περιπέτεια.

Η σκηνή του Globe, ακολουθώντας τα πρότυπα των ελισαβετιανών θεάτρων,

θέτει κάποιους περιορισμούς. Πώς

προσαρμόστηκε η παραγωγή;

Βασικό χαρακτηριστικό των παραστάσεων­ που φιλοξενούνται στο Globe είναι ότι δίνουν έμφαση στους ηθοποιούς, στη μουσική και στα κοστούμια και λιγότερο στο σκηνικό­.

Στο ίδιο πνεύμα κινούμαστε κι εμείς, κρατώντας μόνο την ουσία. Και οι δώδεκα ηθοποιοί είναι πρωταγωνιστές, και είναι παρόντες επί σκηνής, από την αρχή μέχρι το τέλος της παράστασης, αλλάζοντας ρόλους. Ο μόνος που μένει σταθερός στο ρόλο του είναι ο Περικλής, τον οποίο ερμηνεύει ο Χρήστος Λούλης. Χωρίς αυτόν τον υπέροχο θίασο, δεν θα μπορούσα να φανταστώ καν να ανεβαίνει το συγκεκριμένο έργο. Αυτό το εγχείρημα, να μην έχεις δηλαδή τίποτε υλικό στη διάθεσή σου πάνω στη σκηνή παρά μόνο τους ηθοποιούς, με τον συγκεκριμένο θίασο υλοποιείται ιδανικά. Μη φανταστείτε ότι θα δείτε μια φτωχή παράσταση, ποντάρουμε στον πλούτο της αφήγησης του ίδιου του έργου και είμαστε ­σίγουροι ότι θα ταξιδέψει τον θεατή. Θα υπάρχουν, βέβαια, οι στοιχειώδεις φωτισμοί για τις αλλαγές των πράξεων – στο Globe, άλλωστε, δεν δίνεται η δυνατότητα για ιδιαίτερους φωτισμούς, το πρωί παίζουν με το φως της ημέρας και όταν σκοτεινιάσει ανάβουν ένα γενικό φως. Όσο για τη μουσική, ακούγονται ένα παραδοσιακό τραγούδι της Λιβύης, το οποίο παίζουν με όργανα και τραγουδούν (στα λιβυκά) οι ηθοποιοί, καθώς και το παιδικό τραγούδι «Μια ωραία πεταλούδα».

Ο Σαίξπηρ μοιάζει να υπονοεί ότι η ­μοίρα είναι αυτή που καθορίζει τη ζωή μας. Εσείς τι πιστεύετε;

Είμαι από αυτούς που πιστεύουν ότι στη ζωή μας υπάρχει ένα ανεξιχνίαστο σχέδιο το οποίο λειτουργεί παράλληλα με εμάς κι ερήμην μας. Αυτό όμως, με έναν περίεργο τρόπο, το επηρεάζουμε και το καθορίζουμε.

Δεν πιστεύω στη μοιρολατρία του κισμέτ που υποστηρίζει πως όλα είναι προδιαγεγραμμένα. Πιστεύω στην αρχαιοελληνική ανάγκη, η οποία καθορίζεται όχι από εξωγενείς παράγοντες αλλά από τον ίδιο τον άνθρωπο κι επανακαθορίζεται, ανάλογα με τις συνθήκες, κάθε στιγμή. Αυτό, λοιπόν, ισχύει γενικά στον Σαίξπηρ και ειδικότερα στον Περικλή, καθώς και στην αρχαία τραγωδία. Ο άνθρωπος ξέρει ότι γεννήθηκε και κάποια στιγμή θα πεθάνει, το ενδιάμεσο είναι ένας συνδυασμός της δικής μας επίδρασης αλλά κι εξωγενών παραγόντων. Θα δείτε την αποθέωση αυτού του τρόπου σκέψης στο πώς κινείται ο Περικλής.

Ποιες είναι οι συνάφειες που έχει το έργο με την κατάσταση που βιώνουμε σήμερα;

Ως χώρα ταυτιζόμαστε σε αρκετά σημεία με το έργο. Υπάρχει η φτώχεια κι εμείς μπορεί να μην έχουμε φτάσει ακόμη στην ακραία μορφή της, είμαστε όμως κοντά. Οι χώρες της Μεσογείου έχουν ζήσει φοβερές κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις εξαιτίας των εμφυλίων και της απληστίας της εξουσίας. ­Σε κάποια στιγμή η αφήγηση του έργου μάς οδηγεί στη Μυτιλήνη, όπου βρίσκονται τα καλύτερα μπορντέλα της εποχής, και μας δείχνει το οικονομικό deal που κάνει η νεαρή Μαρίνα –ένας από τους ρόλους που ερμηνεύει η Στεφανία Γουλιώτη– με τους μαστροπούς της. Τους πείθει ότι δεν θα βγάλουν ποτέ χρήματα από αυτήν ως πόρνη και τους προτρέπει να εκμεταλλευτούν τις άλλες ικανότητές της, να τραγουδά και να ασχολείται με τις τέχνες. Αυτό πρέπει να κάνει και η Ελλάδα, να πιστέψει στον εαυτό της. Τελευταία έχουμε χάσει την ­αυτοπεποίθησή μας και στο έργο η Μαρίνα επιβιώνει λόγω αυτής της αυτοπεποίθησης. Πρέπει να ξαναβρούμε την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και τη σιγουριά ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε. Διαφορετικά θα παραδέρνουμε συνέχεια. Όλοι μιλούν για ανάπτυξη. Ανάπτυξη όμως είναι οι δημιουργικές δυνάμεις του ανθρώπου.

Αυτό βρίσκεται πρώτα μέσα μας, δεν πρέπει να περιμένουμε ούτε τους δανειστές, ούτε τους επιτηρητές, ούτε τους τρίτους. Εμείς πρέπει να ξαναστήσουμε τον εαυτό μας στα πόδια του, όχι καταστροφικά αλλά δημιουργικά! Η ενδοσκόπηση είναι ένας δρόμος προς αυτήν την κατεύθυνση, όμως προς το παρόν δεν βλέπω να υπάρχει αυτή η διάθεση...

Ποιος είναι ο ρόλος της πολιτείας σε μια εποχή όπως η σημερινή;

Εκεί που φτάσαμε νομίζω ότι εμείς πρέπει να κατευθύνουμε την πολιτεία και όχι αυτή εμάς. Και αυτή η πολιτεία, ως αφηρημένη έννοια, εντέλει τι είναι; Είναι κάποιοι από εμάς και σαν εμάς. Νομίζω ότι όλα αυτά τα κινήματα που έχουν αναπτυχθεί τελευταία είναι πολύ ενθαρρυντικά, αν έχουν δημιουργική διάθεση και όχι μόνο καταγγελ­τική. Πρέπει να χτίσουμε κάτι καινούργιο επειγόντως, έστω κι αν αυτό είναι κάτι μικρό στην αρχή. Δεν λέω να μην αντιδρά ο κόσμος, να μη γίνονται για παράδειγμα απεργίες, αυτές άλλωστε είναι μέρος του ευρύτερου πολιτικού σκακιού που παίζεται. Πιστεύω όμως ότι δίπλα στις απεργίες πρέπει να αναπτυχθούν υγιείς δυνάμεις που κοιτάζουν μπροστά και αυτό σταδιακά θα απορροφήσει την οργή και την αγανάκτηση, προκειμένου να κατευθυνθούμε σε ένα στόχο. Αυτήν τη στιγμή όλα δείχνουν πως δεν υπάρχει στόχος.

Ποιος καλύπτει τα έξοδα της ελληνικής αποστολής στο Λονδίνο;

Τα καλύπτουν όλα οι Βρετανοί, αλλιώς δεν θα μπορούσε το Εθνικό να πάει στο Λονδίνο. Απ’ όσα γνωρίζω το ελληνικό κράτος δεν διαθέτει αυτήν τη στιγμή τους πόρους να στείλει ένα σχήμα στο εξωτερικό, όσο μετριοπαθές κι αν είναι, ακόμη κι αν διαθέτει ελάχιστο εξοπλισμό, όπως η δική μας αποστολή, που πάμε με δεκαέξι άτομα, χωρίς καν μακιγιέρ. Κάθε χώρα που συμμετέχει κάνει τη δική της οικονομική συμφωνία με τους διοργανωτές. Εμείς, ύστερα από αρκετές διαπραγματεύσεις, πετύχαμε την πλήρη κάλυψη.

Αυτήν τη στιγμή το Εθνικό Θέατρο

αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα;

Μέχρι τη στιγμή που μιλάμε είμαστε καλά­, αλλά θα έχουμε πρόβλημα αν δεν δοθεί έστω και η μειωμένη επιχορήγηση. Δεν χρωστάμε, μπορούν να πληρωθούν οι μισθοί, υπάρχει όμως ένας ταμειακός περιορισμός ο οποίος κάποια στιγμή θα αρχίσει να φαίνεται. Φέτος στο Εθνικό Θέατρο, λόγω της οικονομικής κρίσης και θεωρώντας τον πολιτισμό αντίδοτο και διέξοδο στα προβλήματα της καθημερινότητας, έχουμε κατεβάσει τις τιμές μέχρι εκεί που δεν παίρνει. Αυτό είναι ένα μεγάλο ρίσκο. Δεν ξέρω αν θα το εκτιμήσουν οι συμπολίτες μας, αλλά πιστεύω ότι δεν γίνεται και διαφορετικά. Δεν μπορούμε να μείνουμε απαθείς και ασυγκίνητοι σε σχέση με αυτό που συμβαίνει γύρω μας. Οι εισπράξεις είναι μόνο το 35% του συνολικού προϋπολογισμού, το μεγάλο ποσοστό εξακολουθεί να προέρχεται από τη συνεισφορά της πολιτείας. Παρόλα αυτά, υπάρχει ένα πολιτιστικό καθήκον, ένα καθήκον να κρατήσουμε ζωντανό τον πολιτισμό μέσα σε όλο αυτό που συμβαίνει. Για μένα η ύπαρξη ενός Εθνικού Θεάτρου είναι πρωτίστης σημασίας σήμερα. Ελπίζω να ξεκαθαρίσει το τοπίο γιατί το χειρότερο είναι να μην ξέρεις προς τα πού πορεύεσαι. Αν ξέρεις λες μπορώ, κι αν δεν μπορείς να μείνεις φεύγεις.

Αν τα πράγματα πάνε χειρότερα οικονομικά, σκέφτεστε την αποχώρησή

σας από την καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού;

Αυτό υπάρχει πάντα ως ενδεχόμενο­. Αν δεν μπορεί κάποιος να προσφέρει τις υπηρεσίες του, καλό είναι να αδειάζει τη γωνιά για να έρθει κάποιος άλλος άνθρωπος που είναι πιο χρήσιμος.

Το μότο του Εθνικού φέτος είναι ένας στίχος του Ιωάννη Πολέμη: «Τι είναι η πατρίδα μας;» Ποιος είναι ο συμβολισμός πίσω από τη λέξη «πατρίδα»;

Βλέποντας όλα τα έργα που προτείνουμε­, μπορεί –πιστεύω– ο καθένας να δώσει τη ­δική του απάντηση στο ερώτημα. Μάλιστα, στο τέλος της σεζόν θα διοργανώσουμε μια συζήτηση ανοιχτή για τον κόσμο, απολογιστικού τύπου, όπου μαζί μπορούμε να ανακαλύψουμε μέσα από συζήτηση αν τελικά μας μίλησαν αυτά τα έργα και τι μας είπαν.