© Ευαγγελία Θωμάκου (VaGGiNet)
Κινηματογράφος "Άστυ", βραδινή προβολή για τον "Καιρό των Τσιγγάνων", του Εμίρ Κουστουρίτσα: μια ταινία που λατρέψαμε σε μια άλλη Ελλάδα, αυτή των τελών της δεκαετίας του 1980. Τι σας πρωτομάγεψε, όταν την είδατε; Και ποια θεωρείτε ότι είναι η πιο διαχρονική της αρετή;
Μπήκα ξανά, με αφορμή την ερώτησή σας, και είδα αποσπάσματα της ταινίας στο YouTube. Ένιωσα ακόμα πιο μεγάλη συγκίνηση τώρα. Σαν να επισκεπτόμουν έναν τόπο αισθήματος που είχα φυλάξει στην καρδιά μου τότε, την πρώτη φορά στο "Άστυ", κι έκτοτε δεν είχα ξαναεπισκεφθεί. Βρήκα τα ίχνη που είχε αφήσει μέσα μου, που μου επέτρεψαν να βρω τα λόγια για να τα κάνω τραγούδια.
Ο Κουστουρίτσα είναι πολύ δυνατός σκηνοθέτης. Οι χαρακτήρες του μας κυνηγάνε χρόνια μετά, γιατί κι αυτοί κυνηγούν το άπιαστο της ευτυχίας και της ελευθερίας. Το δίδυμο Goran Bregović-Εμίρ Κουστουρίτσα ήταν ο τέλειος συνδυασμός. Αποτυπώθηκε, λοιπόν, αδρά η ιδιαίτερη ατμόσφαιρα και ζωή των Ρομά στα Βαλκάνια: εκρηκτικά, με το απαραίτητο χιούμορ, αλλά και με τον ποιητικό σουρεαλισμό που τους χαρακτηρίζει.
Τι γνώμη έχετε για τα άλλα συζητημένα έργα του Κουστουρίτσα, το "Arizona Dream (1993) και το "Underground" του 1995 –το οποίο για τον Σλάβοϊ Ζίζεκ είναι "από τις πιο φριχτές ταινίες που έχει δει";
Για το "Arizona Dream", το πρώτο που μου έρχεται στον νου είναι το τραγούδι "In The Death Car" με τη φωνή του Iggy Pop –και βέβαια όλο το soundtrack. Κι εδώ το όνειρο, η μοναξιά, η αναζήτηση της συντροφικότητας και η τρέλα. Ένα ψάρι που πετάει κι ένα μπαλόνι κόκκινο, πάνω από γέφυρες κι ουρανοξύστες. Νομίζω πως ο Βαλκάνιος Κουστουρίτσα δεν χωράει, ασφυκτιά στο αμερικανικό όνειρο.
Το "Underground" έχει ένα πολύ δυνατό σενάριο, που παραβολικά περιγράφει την πρόσφατη ιστορία της Γιουγκοσλαβίας, με την πολύ δυνατή σκηνή του τέλους όπου αποκόβεται ένα κομμάτι γης, σαν ένα μικρό πια νησάκι, και πλέει στο πουθενά, ενώ εμείς ακούμε τη φράση "Ήταν κάποτε μια χώρα". Θυμάμαι ότι είχα κουραστεί, όταν το είχα δει. Αλλά πρέπει να ξέρεις λίγο τον ψυχισμό των Γιουγκοσλάβων για να κατανοήσεις καλύτερα το βαθύτερο "κλείσιμο του ματιού" που κάνει ο σκηνοθέτης.
Πώς γεννήθηκε ο δίσκος "Παραδέχτηκα" (1991), που κάνατε με τον Goran Bregović, τον οποίον πρωτογνωρίσαμε εκείνα τα χρόνια, μέσα από τον "Καιρό των Τσιγγάνων"; Ποια είναι η πιο ζωντανή σας μνήμη από αυτή τη σύμπραξη και ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία την οποία αντιμετωπίσατε;
Με το που είδα τον "Καιρό των Τσιγγάνων", πήρα αμέσως την απόφαση να συναντηθώ με τον Bregović και να του ζητήσω την άδεια να γράψω ελληνικό λόγο πάνω στις μουσικές και στα τραγούδια της ταινίας. Έμενε στο Σαράγιεβο. Σηκωθήκαμε, λοιπόν, με την Άλκηστη Πρωτοψάλτη και πήγαμε να τον δούμε σπίτι του. Μου είπε "εδώ για μας οι Τσιγγάνοι είναι κομμάτι της καθημερινότητάς μας", του απάντησα "και για μας". Μετά μου λέει "ο λόγος στα τραγούδια έχει για μας σημασία", του είπα "και για μας ακόμα πιο πολύ", οπότε επιτέλους μου λέει "ας το κάνουμε, λοιπόν".
Από 'κει άρχισε μια μεγάλη περιπέτεια, μέχρι να ολοκληρωθεί το "Παραδέχτηκα". Ταξίδι δικό μου ξανά στο Σαράγιεβο, στο οποίο δεν τολμούσα να βγω από το ξενοδοχείο γιατί έπεφταν πυροβολισμοί, έπειτα ηχογράφηση με τους Τσιγγάνους στα Σκόπια και μετά ολοκλήρωση των ηχογραφήσεων εδώ στην Αθήνα, με προσθήκη (κατόπιν επιθυμίας του Goran) ελληνικών μουσικών οργάνων, από τη μπάντα του Αριστείδη Μόσχου.
Η πιο δύσκολη στιγμή ήταν όταν είχε εξαφανιστεί ο Bregović λόγω του πολέμου και δεν είχαμε καμία επικοινωνία. Περνούσαν οι μήνες και δεν ήξερα τι να κάνω. Τελικά βρέθηκε, ολοκληρώσαμε την παραγωγή και έχουμε αυτόν τον δίσκο και τον ακούμε ακόμα.
Αλήθεια, ποιοι στέκονται δίπλα στην Άλκηστη Πρωτοψάλτη και τον Bregović, στο εξώφυλλο του "Παραδέχτηκα"; Γιατί δεν είστε κι εσείς στη φωτογραφία;
Δίπλα στην Άλκηστη, με το άσπρο κουστούμι, είναι ο σπουδαίος και τρανός Ferus Mustafov, πλάι ο Bregović κι ένας ακόμα μουσικός, του οποίου το όνομα δεν θυμάμαι. Με το γνωστό του χιούμορ, ο Goran μού είπε "ο Ferus ντύθηκε με τα καλά του ρούχα κι εγώ είμαι ντυμένος σαν Τσιγγάνος στη φωτογραφία". Όσο για μένα, νομίζω πως είμαι στο ένθετο του δίσκου ή στο οπισθόφυλλο και γελάω με την καρδιά μου. Έτσι θυμάμαι.
Ο δίσκος έβγαλε πολλές ραδιοφωνικές επιτυχίες και, μέσα στα χρόνια, βρίσκω τον εαυτό μου να μουρμουράει συχνά το "Βενζινάδικο". Εσείς, πάλι, καθώς ετοιμάζεστε να γιορτάσετε την επέτειο των 35 ετών από τη δημιουργία του (Θέατρο "Παλλάς", Δευτέρα 13/1), διαλέξατε ως τίτλο της παράστασης το "Να 'ταν η χαρά οικόπεδο". Γιατί αυτό το τραγούδι, συγκεκριμένα;
Είναι το τραγούδι που έρχεται στα δικά μου χείλη πιο συχνά. Ειδικά ο στίχος που λέει "γιασεμί μου φαντασμένο δεν βαστώ/σ' έναν τοίχο νοικιασμένο να κλειστώ". Πιστεύω πως αυτό το αίσθημα του κλεισίματος στα διαμερίσματα της πόλης το νιώθουμε πολλοί άνθρωποι, ειδικά όσοι έχουμε ζήσει τα παιδικά μας χρόνια στην επαρχία. Θέλουμε μεγαλύτερη άπλα στη ζωή και στην καρδιά. Το "να 'ταν η χαρά οικόπεδο", λοιπόν, για μένα είναι απελευθερωτικό. Επίσης, θεωρώ ότι το λέμε πια σαν να είναι δικό μας δημοτικό τραγούδι.
Για την πραγμάτωση της συναυλίας, θα στηριχτείτε σε παλιές και νεότερες φωνές. Με ποιο κριτήριο επιλέξατε ποιοι θα τραγουδήσουν;
Στην πολύχρονη διαδρομή μου, έχω τη χαρά να συναντιέμαι με φωνές που αγαπώ, αλλά δεν έτυχε να συνεργαστούμε ποτέ. Γι' αυτή τη συναυλία, λοιπόν, επέλεξα τραγουδιστές που έχουν "γυρίσματα" (όπως τα λέμε) στη φωνή και που δένουν μεταξύ τους, μιας και υπηρετούν το λαϊκό αίσθημα με αγάπη και αφοσίωση. Άνοιξα την αγκαλιά μου κι έχω τη χαρά να δημιουργήσω καινούριες αναμνήσεις από αυτήν την βραδιά. Και για μένα και για τους ερμηνευτές και για τον κόσμο.
Ο Kiki Lesendrić είναι ένας ακόμα Σέρβος συνθέτης rock καταβολών, με τον οποίον συνεργαστήκατε, φτιάχνοντας το άλμπουμ "Στον Δρόμο Με Τα Χάλκινα" (1996). Θα άνοιγε αυτός ο δρόμος αν δεν είχε προηγηθεί η επιτυχημένη σύμπραξη με τον Goran Bregović, εφόσον μιλάμε για μια εποχή που σίγουρα ακούγαμε περισσότερη "world" μουσική απ' ό,τι σήμερα;
Τον Kiki μου τον σύστησε ο Bregović. Μου είπε "άκουσέ τον, γράφει ωραίες μελωδίες". Όταν άκουσα τις μουσικές του, σκέφτηκα αμέσως τη φωνή του Μανώλη Μητσιά. Κι επειδή ο Μανώλης έχει ακούσματα, λόγω της καταγωγής του, από τη βόρεια Ελλάδα, ήταν εξοικειωμένος με τα χάλκινα. Το τραγούδι "Άγγελοι" είναι εντυπωσιακό. Επίσης, έγινε αγαπητό το "Με Τον Φορητό Τον Ουρανό Μου". Βέβαια, η μεγάλη επιτυχία αυτού του δίσκου ήταν το "Πάρτυ". Και είναι φυσικό, γιατί ο Kiki είναι Δυτικός συνθέτης, με εμφανείς επιρροές από το ιταλικό τραγούδι.
"Διαλύθηκε ευρύτερα η υπόθεση τραγούδι", μου είπατε το 2018, όταν βρεθήκαμε για μια διαφορετική συνέντευξη, "χάθηκε η ροή που για δεκαετίες ήταν η φυσιολογική". Μιας και θα έρθει και η Μαρίνα Σάττι στο "Παλλάς", λοιπόν, ήθελα να ρωτήσω πώς βλέπετε το "Ζάρι". Στέκει ως πρόταση για το πού μπορεί να πάει το ελληνικό τραγούδι, στον 21ο αιώνα;
Η Μαρίνα Σάττι έχει φλόγα μέσα της και αναζητά τον δικό της δρόμο και τρόπο στη σημερινή συνθήκη ζωής, η οποία είναι πιο πολύπλοκη ηχητικά, ρυθμικά, αλλά και σαν θέαμα. Έχει ακούσματα κι από το δημοτικό τραγούδι, κι από τους λαϊκούς δρόμους, τα οποία τα μεταβολίζει μουσικά όπως τα νιώθει εκείνη. Από τη στιγμή που έχει τη διάθεση να ψάχνει, θα βρει το ύφος της, βήμα-βήμα.
Μιας και πιάσαμε το σύγχρονο τραγούδι, τι γνώμη έχετε εσείς, ως κορυφαία στιχουργός μας, για τον ΛΕΞ και για τα όσα φέρνει και γενικότερα ο λόγος του εγχώριου χιπ χοπ στο προσκήνιό μας;
Μου αρέσει ο στίχος "σκέφτομαι τη ζωή μου με τα μούτρα στην παλάμη μου" (από το "Κυνήγι"), μου αρέσει και ο τρόπος που το διατύπωσε. Επίσης, "εμείς γνωρίσαμε άγρια την παγίδα του ονείρου". Είναι πολλοί οι άνθρωποι που βρίσκουν να καθρεφτίζεται η ζωή τους στον λόγο και στη μουσική του ΛΕΞ. Κι αυτό είναι το πιο σημαντικό, κοινωνιολογικά και πολιτιστικά. Πιστεύω πως, αν έγραφε για μια φορά μουσική με την παλαιότερη φόρμα της μελωδίας, θα ήταν πολύ ιδιαίτερη.
Κάνω πολλές φορές τη σκέψη πως και στη δεκαετία του 1930, στο ρεμπέτικο τραγούδι, οι άνθρωποι του περιθωρίου της ζωής είχαν βρει έναν λόγο κι έναν ήχο να πούνε τα δικά τους βάσανα και τα αδιέξοδα. Μόνο που τότε οι "δρόμοι" ήταν ακόμα μελωδικοί και οι ρυθμοί συγκεκριμένοι, ερχόμενοι από παλιά διαδρομή ζωής κι αισθήματος. Τώρα είναι άλλη η "γραμματική" και οι κανόνες, διεθνώς. Αυτά τα λέω όχι ως "κορυφαία", γιατί δεν αισθάνομαι έτσι, αλλά σαν σκεπτόμενος άνθρωπος που έχει ακόμα δραστηριότητα στην υπόθεση τραγούδι σ' αυτόν τον τόπο.
Τι θα κάνετε μετά τη βραδιά στο "Παλλάς"; Υπάρχουν ανακοινώσιμα σχέδια για το Νέο Έτος;
Θα συνεργαστώ με τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου για την παράσταση "Χορικά Ύδατα", βασισμένη σε χορικά που έχω γράψει για το θέατρο. Με 6 ηθοποιούς και 6 μουσικούς επί σκηνής. Με το καλό, το καλοκαίρι θα είναι έτοιμη αυτή η πρόταση.
