O Γκόραν Μπρέγκοβιτς δεν χρειάζεται συστάσεις, καθώς έγινε κάτι σαν "δικός μας άνθρωπος" εδώ στην Ελλάδα, ήδη από το σάουντρακ που έφτιαξε για την πολυσυζητημένη ταινία του Εμίρ Κουστουρίτσα "Ο Καιρός των Τσιγγάνων" (1988), στο οποίο κατέθεσε και μια αξέχαστη διασκευή στο παραδοσιακό ρομανί τραγούδι "Ederlezi", υποδειγματικά ερμηνευμένη από τη Vaska Jankovska. Χάρη σε αυτό, άλλωστε, βρέθηκε σύντομα να δουλεύει και στη χώρα μας με εγχώρια ονόματα όπως η Άλκηστις Πρωτοψάλτη και ο Γιώργος Νταλάρας, υπογράφοντας τραγούδια τα οποία αναδείχθηκαν σε μεγάλες ραδιοφωνικές επιτυχίες. Παράλληλα, βέβαια, συνέχισε την επιτυχημένη του πορεία ως συνθέτης για τον κινηματογράφο, μέσα από ηχηρές συνεργασίες με διεθνείς αστέρες σαν τον Iggy Pop (στο πλαίσιο της αμερικάνικης ταινίας του Κουστουρίτσα "Arizona Dream"), τη Cesária Évora (για ακόμα ένα φιλμ του συμπατριώτη του, το "Underground") και την Ισραηλινή ντίβα Ofra Haza, που θεωρείται κάτι σαν τη Madonna της Μέσης Ανατολής (συναντήθηκαν στο σάουντρακ της ταινίας του Πατρίς Σερό "Βασίλισσα Μαργκό"). Η επικείμενη επιστροφή του στην Αθήνα, με την παράσταση "Christmas in the Balkans", μας έδωσε λοιπόν μια καλή αφορμή για να μάθουμε πώς αντιμετώπισε την πανδημία, αλλά και για να ξαναγυρίσει στα χρόνια της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, να μας πει την άποψή του για την προσφυγική κρίση των ημερών μας και να μας μιλήσει για τη μεγάλη του μη μουσική αγάπη: το μποξ.
Για κάποιον σαν κι εσάς, που δείχνει να βρίσκεται σε μια ασταμάτητη περιοδεία ανά τον κόσμο, η πανδημία πρέπει να υπήρξε ιδιαίτερα απογοητευτική. Πώς αντιμετωπίσατε το διάστημα του εγκλεισμού;
Ήταν οπωσδήποτε μια καινούργια εμπειρία, αν σκεφτείς ότι εδώ και 30 χρόνια γυρνάω τον κόσμο δίνοντας συναυλίες. Μερικές φορές, μάλιστα, είχαμε και 50 live το έτος, παίζοντας στη Σιβηρία, στον Καναδά, στην Ισλανδία ή στη Νέα Ζηλανδία και σε όλα τα ενδιάμεσα μέρη της Ασίας και της Ευρώπης. Με την πανδημία προέκυψε λοιπόν μια κατάσταση στην οποία χρειαζόταν να βρεις κάτι καλό ως αντίβαρο. Την αντιμετώπισα δουλεύοντας αρκετά στο στούντιο, έκανα όμως και λίγη κηπουρική. Προσπάθησα γενικώς να δω τι θετικό μπορούσε να προκύψει από όσα συνέβησαν.
Πλέον έχετε ξαναμπεί σε τροχιά συναυλιακής δράσης και την Τετάρτη 15 Δεκεμβρίου επιστρέφετε και στην Ελλάδα (στο Christmas Theater), με την παράσταση "Christmas in the Balkans". Τι έχετε ετοιμάσει, αυτήν τη φορά;
Χαίρομαι που ξαναγυρίζω στην Αθήνα κι ελπίζω το ακροατήριο να μείνει ευχαριστημένο από την παράσταση. Σκοπεύω να παίξω παλιά, αλλά και καινούργια κομμάτια. Πλέον έχω βγάλει τόσους δίσκους, ώστε χρειάζεται να διαλέγω το ρεπερτόριο. Θα ακούσετε ασφαλώς και μερικά από τα ελληνικά μου τραγούδια, απ' όσα έκανα μαζί με την Άλκηστη Πρωτοψάλτη και τον Γιώργο Νταλάρα. Αλλά να περιμένετε και νέο υλικό.
Η σχέση σας με τη χώρα μας παραμένει γερή και σταθερή μέσα στα χρόνια. Πριν από αυτό, όμως, υπήρξε μια εποχή που ζήσατε στην Αθήνα για δύο χρόνια, σπουδάζοντας φιλοσοφία. Ποιες είναι οι πιο ζωντανές σας μνήμες από εκείνο το διάστημα;
Αν και γενικότερα στη ζωή υπάρχουν στιγμές που θέλεις να θυμάσαι και στιγμές που επιθυμείς να ξεχάσεις, εκείνα τα χρόνια στην Ελλάδα έχουν μείνει στη μνήμη μου ως πολύ όμορφα. Ωστόσο, τις πιο μεγάλες περιπέτειες στη χώρα σας τις έζησα αργότερα, όταν συνεργάστηκα με την Πρωτοψάλτη και με τον Νταλάρα και είχα την ευκαιρία να δουλέψω με τους καλύτερους μουσικούς σας από ένα ευρύ φάσμα ειδών – από το ρεμπέτικο μέχρι πιο μοντέρνα πράγματα. Το θεωρώ μεγάλο προνόμιο.
Ποια είναι η εμπειρία σας από τα Χριστούγεννα στα Βαλκάνια;
Τι κοινό βρίσκετε ανάμεσα στις χώρες της περιοχής, όπου το Πάσχα δείχνει να έχει μεγαλύτερη σημασία; Μεγάλωσα στην κομμουνιστική Γιουγκοσλαβία, οπότε για μένα δεν υπάρχουν εορταστικές αναμνήσεις από αυτή την περίοδο του χρόνου. Κι έτσι το βρίσκω λιγάκι δύσκολο να προσαρμοστώ πλήρως στη νοοτροπία που θέλει τα Χριστούγεννα να είναι κάτι τόσο σημαντικό. Νομίζω, όμως, ότι δίνουν παντού μια καλή ευκαιρία να αγοράσεις δώρα στα παιδιά σου, να φύγεις για διακοπές ή να μαζευτείς με την ευρύτερη οικογένειά σου –ό,τι θεωρεί καθένας καλύτερο. Πάντως πιο βασικό, πιστεύω, είναι το να κάνει κρύο τις ημέρες των Χριστουγέννων.
Μιας που αναφέρατε την κομμουνιστική Γιουγκοσλαβία, υπήρξατε rock star για τα δεδομένα της, με το συγκρότημα Bijelo Dugme – με το οποίο δεν διστάσατε να σατιρίσετε ακόμα και το καθεστώς του Γιόσιπ Μπροζ Τίτο, κάποιες φορές. Σήμερα, μετά τα όσα έγιναν στην περιοχή, πώς αποτιμάτε την εποχή του Τίτο;
Κατάγομαι από ένα μέρος που δεν είχε και πολλές καλές περιόδους στην ιστορία του. Ίσως η καλύτερη να ήταν η εποχή του Τίτο, από την άποψη ότι όλα τα παιδιά είχαν πρόσβαση στην εκπαίδευση και, ενώ κανείς δεν ήταν πραγματικά πλούσιος, όλοι διέθεταν ένα μίνιμουμ ώστε να ζουν αξιοπρεπώς. Ασφαλώς και μπορούσαν να είναι καλύτερα τα πράγματα, όμως το πεπρωμένο μας ήταν να γίνουν χειρότερα. Πιστεύω, λοιπόν, ότι η εποχή του Τίτο μπαίνει τελικά στο καλό κομμάτι της ιστορίας μας, αν κοιτάξεις πίσω στο χρόνο από τις δικές μας ημέρες. Φυσικά υπήρξε και ο ίδιος μια σημαντική φιγούρα. Δεν είναι συνηθισμένο, δηλαδή, να προέρχεσαι από μια μικρή χώρα, δίχως κάποια ιδιαίτερη οικονομική ή στρατιωτική ισχύ, και να παίζεις το ρόλο που έπαιξε στα παγκόσμια πολιτικά πράγματα των καιρών του.
Σήμερα τι μουσική απολαμβάνετε; Σας αρέσει ακόμα το rock ‘n’ roll;
Τη rock 'n' roll περίοδό μου με τους Bijelo Dugme την αποτιμώ ως την εποχή που χρειάζεται κανείς να φοράει πάνες, πριν φτάσει να φοράει παντελόνια. Από την άλλη, θεωρώ ότι η μουσική μου ήταν πάντα λίγο-πολύ η ίδια, γιατί και τότε που έπαιζα rock ήμουν πολύ επηρεασμένος από την παράδοση. Με τον καιρό, στράφηκα προς τον ήχο των χάλκινων πνευστών οργάνων της Βαλκανικής χερσονήσου. Θεωρώ πλέον ότι έχουν περισσότερη ενέργεια από τις ηλεκτρικές κιθάρες.
Πριν από το ξέσπασμα του κορονοϊού, είχατε κατά νου να γράψετε μια συνέχεια της όπερας "Karmen with a happy end" (2007), τοποθετώντας τη στο Μάντσεστερ, με ιστορίες μεταναστών να σχηματίζουν το λιμπρέτο της. Υπάρχει ακόμα αυτό το σχέδιο;
Ναι, υπάρχει. Μάλιστα, με την πανδημία δόθηκε η ευκαιρία να δουλέψω πάνω σε αυτό το σχέδιο, αν και γενικά μου λείπει η πειθαρχία του "κάθομαι και γράφω". Χρειάζεται καιρό ακόμα για να ολοκληρωθεί, αλλά θα το κάνω.
Μιλώντας για ιστορίες μεταναστών, εν τω μεταξύ, πώς βλέπετε την όλη κρίση με το προσφυγικό;
Ο κόσμος ήταν πάντα γεμάτος πρόσφυγες και μετανάστες. Τι θα είχε γίνει, για παράδειγμα, δίχως όλους εκείνους τους Έλληνες που μετανάστευσαν κάποτε προς κάθε κατεύθυνση; Αυτοί οι άνθρωποι κάνουν τον κόσμο μας ωραίο. Δεν ξέρω, δεν θα ήταν βαρετό, λόγου χάρη, αν στη Σκανδιναβία υπήρχαν μόνο ξανθοί με μπλε μάτια; Βλέπω ομορφιά στους ανθρώπους που είναι διαφορετικοί από μας και στις τόσο διαφορετικές επιρροές που καταλήγουν να ανακατεύονται.
Αληθεύει ότι αν μετανιώνετε για κάτι είναι που δεν ανεβήκατε ποτέ για έναν αγώνα μποξ πάνω στο ρινγκ; Διατηρείτε εκείνο το νεανικό σας ενδιαφέρον για το άθλημα;
Μα βέβαια, υπήρξα ξέρεις και πρόεδρος ενός συλλόγου μποξ στο Σαράγεβο, όταν ήμουν μικρός. Και είμαι και πάλι πρόεδρος τώρα σε μια ομάδα της ίδιας πόλης, τη Ζελέζνιτσαρ. Το άθλημα έχει ξαναγίνει δημοφιλές τελευταία σε όλες τις περιοχές της πρώην Γιουγκοσλαβίας, κάτι που με κάνει πολύ χαρούμενο – μάλιστα, το τελευταίο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Πυγμαχίας διεξήχθη πριν από περίπου ένα μήνα στο Βελιγράδι. Το μποξ μπορεί να διδάξει πειθαρχία σε ένα παιδί και να το εξοικειώσει με τακτικές και αυστηρούς κανόνες. Οι τελευταίοι, ειδικά, λείπουν πιστεύω πολύ από τον κόσμο μας αυτή την εποχή. Είναι αλήθεια, πάντως, ότι μετανιώνω που ποτέ δεν ανέβηκα στο ρινγκ για να αγωνιστώ. Από την άλλη, έχω μερικά πολύτιμα ενθύμια από εκείνη την εποχή.
Μπρέγκοβιτς αλά ελληνικά
Το 1991, το "Βενζινάδικο" έκανε τα εγχώρια ραδιόφωνα να πάθουν έρωτα με τα χάλκινα της Βαλκανικής, οδηγώντας τον Γκόραν Μπρέγκοβιτς στην πρώτη του ελληνική επιτυχία. Άλλο κομμάτι που ξεχώρισε από εκείνη τη συνεργασία με την Άλκηστη Πρωτοψάλτη και τη Λίνα Νικολακοπούλου ήταν το "Θεός αν είναι", με μια μελωδία από τα rock χρόνια των Bijelo Dugme – αργότερα το είπε και η Χάρις Αλεξίου. Εξίσου επιτυχημένη αποδείχθηκε, όμως, και η σύμπραξη με τον Γιώργο Νταλάρα (1997). Ένα τραγούδι που ακούστηκε πολύ ήταν το "Με λένε Πόπη", όπου η μικρή Αντιγόνη Ψυχράμη έκλεψε την παράσταση, πηγαίνοντας Θεσσαλονίκη-Γιάννενα με δυο παπούτσια πάνινα.
3 Soundtracks
"Arizona Dream" (1993)
Ακολουθώντας τον Εμίρ Κουστουρίτσα στην Αμερική, ο Μπρέγκοβιτς τόλμησε να δέσει τη βαλκανική του αισθητική με τη φωνή του Iggy Pop, φτιάχνοντας θαυμάσια τραγούδια σαν το "In the Deathcar" και το "TV Screen".
"Underground" (1995)
"Ήταν κάποτε μια χώρα". Η κάποτε κραταιά Γιουγκοσλαβία καταρρέει μέσα σε μια εκπληκτική σουρεαλιστική ελεγεία, πότε χορεύοντας εκστατικά στους ρυθμούς του "Mesecina" και πότε δακρύζοντας με θλιμμένα τάνγκο σαν το "Ausencia".
"Dom Za Vesanje" (1988)
Συνδυασμένη με την απίστευτη σκηνή στο ποτάμι, η διασκευή στο παραδοσιακό "Ederlezi" δημιούργησε ένα ονειρικό ορόσημο ήχου και εικόνας, ντύνοντας με διαχρονική αίγλη τον θρυλικό "Καιρό των Τσιγγάνων".
