Όπως φημολογούνταν εδώ και μέρες, ο Mark Zuckerberg ανακοίνωσε την μετονομασία της εταιρείας του, της Facebook, σε "Meta", μία λέξη με όχι εύκολα προσδιορίσιμη έννοια που χρησιμοποιείται σε γενικές γραμμές για να εκφράσει - συνήθως για τον εαυτό του... - "αυτό που έρχεται στην συνέχεια". Ο ίδιος ο Zuckerberg δηλώνει πως ελπίζει ότι η Meta "θα αντιμετωπίζεται ως μία εταιρεία Metaverse σε βάθος χρόνου", καθώς "η ονομασία Facebook δεν περιγράφει επαρκώς όλα όσα κάνει η εταιρεία πλέον". Ο πολυσυζητημένος διευθύνοντας σύμβουλος κατά βάση παραλλήλισε την μετονομασία της εταιρείας του σε Meta με αυτό που έκανε η Google το 2015, όταν μετονομάστηκε σε "Alphabet" προκειμένου να καλύψει και όλες τις άλλες δραστηριότητές της πέρα από την πασίγνωστη της αναζήτησης πληροφοριών στο Web.

Κατά μία έννοια ο Zuckerberg έχει δίκιο: η Facebook είναι πολλά περισσότερα πλέον από το Facebook. Η εταιρεία του κατέχει το Instagram και το Whatsapp από το 2012 και το 2014 αντίστοιχα, δραστηριοποιείται στην αγορά της εικονικής πραγματικότητας με την εξαγορά της Oculus από το 2014, έχει κυκλοφορήσει ακόμη και δικά της υλικά προϊόντα όπως τις τρεις συσκευές Portal. Γίνονται πολλές συζητήσεις για διάθεση από την Facebook ενός smartwatch, μοντέλων smart glasses και augmented reality glasses, υπάρχει η συνεχής έρευνα που κάνει η εταιρεία στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης και της χρήσης της σε μελλοντικές Δικτυακές υπηρεσίες, καθώς και τα σχέδιά της για παροχή φθηνής γρήγορης Δικτυακής πρόσβασης σε υπανάπτυκτες χώρες.

Τί ακριβώς, ωστόσο, είναι αυτό το... Metaverse για το οποίο μιλά ο Zuckerberg ως κύρια μελλοντική κατεύθυνση και δραστηριότητα της Meta; Είναι ένας όρος ασαφής που έχει χρησιμοποιηθεί ως τώρα ποικιλλοτρόπως, περιγράφοντας τόσο διαφορετικά μεταξύ τους πράγματα όσο το PlayStation Home στο PS3, τις ψηφιακές εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα "μέσα στο" Fortnite, τα Δικτυακά games με μόνιμα ενεργούς κόσμους (persistent-world) γενικότερα, τα περιβάλλοντα εικονικής πραγματικότητας, τους χώρους ολογραφικής προβολής, την γραπτή ή οπτικοακουστική επικοινωνία με 3D avatars... ο κατάλογος είναι μακρύς. Κοινός παρανομαστής των παραπάνω είναι μόνο ο "ψηφιακός χώρος" που, εν έτει 2022, είναι πλέον και Δικτυωμένος.

Το κοινό του Αθηνόραμα Digital που... συνεχίζει να μην καταλαβαίνει τί ακριβώς είναι το Metaverse διαβεβαιώνουμε πως κανείς δεν γνωρίζει σήμερα επί της ουσίας. Είναι ακόμη μία έννοια συγκεχυμένη. Πολλοί ίσως θυμούνται παλιότερα - στο τέλος του περασμένου αιώνα περίπου - όταν τα μέσα ενημέρωσης χαρακτήριζαν στην ουσία... οποιοδήποτε ψηφιακό περιβάλλον, Δικτυωμένο ή όχι, "Cyberspace", ακόμη κι αν δεν είχε σχέση με ό,τι φανταζόταν ο William Gibson όταν πρωτοχρησιμοποίησε τον όρο στο βιβλίο Neuromancer. Ε, το Metaverse είναι το... Cyberspace των ημερών μας: ένας όρος που αντιστοιχεί σε μία πολύπλευρη έννοια, της οποίας η επεξήγηση ποικίλλει ανάλογα με... αυτόν που την δίνει. Μια έννοια που μάλλον δεν θα πάρει την μορφή εμπορικού προϊόντος ή υπηρεσίας μέσα στην παρούσα δεκαετία.

Ο Zuckerberg ισχυρίζεται πως η Meta θα δώσει στο Metaverse νόημα για δισεκατομμύρια ανθρώπους δημιουργώντας την απαραίτητη υποδομή και διάφορες υπηρεσίες που θα λειτουργούν βασισμένες σε αυτήν. Αποκαλεί την Meta "μία εταιρεία κοινωνικής τεχνολογίας" με την έννοια ότι "δημιουργεί τεχνολογίες που φέρνουν τους ανθρώπους σε επαφή". Στην σχετική παρουσίαση επιδείχθηκαν παραδείγματα του πώς σημερινές μορφές επικοινωνίας, όπως το απλό chat ή οι βιντεοκλήσεις, μπορούν να "εμπλουτιστούν" με στοιχεία επαυξημένης ή εικονικής πραγματικότητας. Το πώς ακριβώς θα λειτουργούν αυτές όταν γίνουν διαθέσιμες στο κοινό κατά βάση... δεν έχει ιδέα κανένας αυτήν την στιγμή, αλλά αυτό δείχνει να μην απασχολεί τον διευθύνοντα του Facebook γιατί όλα δείχνουν πως η ανακοίνωση της Meta είχε άλλο σκοπό.

Γιατί τώρα, λοιπόν, η ανακοίνωση αυτή; Ο Zuckerberg υποστηρίζει πως σκεφτόταν την μετονομασία της Facebook από το 2014, όταν είχε ήδη εξαγοράσει το Instagram και το Whatsapp, οπότε η ανακοίνωση θα μπορούσε να είχε γίνει σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Αυτό μπορεί να αληθεύει, μπορεί και όχι, αλλά... δεν απαντά στην ερώτηση "γιατί τώρα;" με τρόπο ικανοποιητικό. Απαντά όμως η γνώμη εκείνων που θεωρούν πως το "τώρα" επιλέχθηκε έτσι ώστε να αποσπάσει την προσοχή του κοινού από την - επικοινωνιακά - πολύ δύσκολη περίοδο που περνά η εταιρεία του αυτόν τον καιρό λόγω της διαρροής των λεγόμενων Facebook Papers.

Αυτά είναι εσωτερικά εταιρικά έγγραφα που μία πρώην υπάλληλος του Facebook, η Frances Haugen, διέρρευσε σε έναν αριθμό από μεγάλα μέσα ενημέρωσης αποκαλύπτοντας πολλά σημαντικά, απογοητευτικά έως εξοργιστικά ενοχοποιητικά στοιχεία για την εταιρεία. Το Facebook συνεχίζει να αντιμετωπίζει την υπόθεση ως μεγάλη κρίση στην δημόσια εικόνα του (για ποολλοστή φορά τα τελευταία χρόνια), ανάμεσα στα άλλα και επειδή τα νέα στοιχεία επανέφεραν στους κόλπους της αμερικανικής κυβέρνησης τις συζητήσεις για την επιβολή νομικού πλαισίου λειτουργίας ή/και την διάσπαση της εταιρείας σε μικρότερες ανάλογα με την δραστηριότητά τους.

Τα Facebook Papers αποδεικνύουν, αν μη τί άλλο, ότι το κύριο προϊόν αυτής της εταιρείας συνεχίζει να λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο που κατηγορείται πως το κάνει την τελευταία πενταετία το λιγότερο: θέτει σε απόλυτη προτεραιότητα τα κέρδη της, πάνω από την διατήρηση της δημοκρατίας και της δημόσιας ασφάλειας, την διαφύλαξη της ιδιωτικότητας των χρηστών και της ψυχικής τους υγείας, πάνω εν τέλει από ο,τιδήποτε άλλο. Ο Zuckerberg και το επιτελείο του έχουν πλήρη γνώση των αρνητικών επιπτώσεων που έχει η λειτουργία αυτή του Facebook στην κοινωνία και απλώς δεν τους ενδιαφέρει: όσο η "αλληλεπίδραση" (engagement) των χρηστών με το περιεχόμενο του Facebook σημαίνει γι' αυτούς "απίθανα έσοδα", οι ήδη αποδεδειγμένες επιπλοκές της διάδοσης ψευδών ειδήσεων, ρητορικής μίσους, επιλεκτικής λογοκρισίας και άλλων χρόνιων προβλημάτων του δεν τους απασχολούν. Τόσο απλά.

Αυτή η μετονομασία του Facebook σε Meta, λοιπόν, δεν είναι μόνο μία φιλόδοξη μελλοντική υπόσχεση, αλλά και ένας ολοφάνερος αντιπερισπασμός και μία προσπάθεια περιορισμού της ζημιάς που έχει υποστεί η δημόσια εικόνα του πρώτου. Είναι, παράλληλα, μία απόπειρα να περιοριστεί η τοξική πλέον φήμη που έχει το Facebook μόνο σε αυτό και όχι στα άλλα προϊόντα της εταιρείας, τωρινά ή μελλοντικά. Αυτό που θέλει να πετύχει ο Zuckerberg με όλα αυτά - αντί να διορθώσει τα κακώς κείμενα του Facebook, κάτι που δεν έχει καμία πρόθεση να κάνει - είναι να σκιαγραφήσει το στιγματισμένο πια κοινωνικό του δίκτυο σε ένα μόνο προϊόν της εταιρείας του και όχι κάτι παραπάνω. Ως κοινό θα ακούμε πλέον "τα σχέδια της Meta για το Facebook" σαν να είχαμε να κάνουμε με... άλλη εταιρεία, άλλης κουλτούρας, ιστορίας ή διοίκησης.

Γιατί εκεί βρίσκεται, όταν όλα έχουν ειπωθεί, το μεγαλύτερο πρόβλημα: στον Mark Zuckerberg. Ο νεαρός δισεκατομμυριούχος γνωρίζει πολύ καλά πως το Facebook θα παραμείνει το βασικό προϊόν της Meta - και η μεγαλύτερη πηγή εσόδων της - για πολλά ακόμη χρόνια. Γνωρίζει επίσης ότι αυτή η εικόνα "διαχωρισμού" του Facebook από τα υπόλοιπα προϊόντα της Meta θα είναι ψεύτικη: όπως ακριβώς κάνει τώρα με τα Instagram και Whatsapp, ο Zuckerberg πάντοτε θα προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την απίθανα μεγάλη πελατειακή βάση του Facebook για να "βοηθά" τις άλλες υπηρεσίες της εταιρείας (δηλαδή τα έσοδά τους), ασχέτως του τί θα προτιμούσαν οι ίδιοι οι χρήστες. Είναι πολύ απλά ο τρόπος με τον οποίο έχει μάθει να λειτουργεί.

Αυτή η μετονομασία της Facebook σε Meta, με άλλα λόγια, δεν είναι τίποτε άλλο από ένα επικοινωνιακό τέχνασμα. Όσο ο άνθρωπος που φέρει την ευθύνη για το τί είναι σήμερα το Facebook συνεχίζει να παίρνει τις καθοριστικές αποφάσεις της Meta - ο Zuckerberg έχει φροντίσει έτσι ώστε να μην μπορεί να εμποδίσει οποιαδήποτε από αυτές οποιοσδήποτε άλλος μέτοχος - τίποτε στην πραγματικότητα δεν αλλάζει. Μπορεί να ονομάσει την εταιρεία του "Facebook", "Meta", "Ultra" ή "Peanut Butter and Jelly Sandwich". Δεν έχει σημασία. Αν η επιχειρηματική νοοτροπία του και οι όποιοι ηθικοί του κανόνες παραμένουν ως έχουν, το μόνο που μπορούμε να περιμένουμε από την Meta στο μέλλον είναι ρητορική μίσους σε περιβάλλον VR. Τίποτε περισσότερο.