Όπου κι όπως ονειρευόμαστε να πούμε το «Χριστός Ανέστη», να γευτούμε τη μαγειρίτσα και να επιδοθούμε στο σούβλισμα του οβελία, μια συναρπαστική πασχαλινή βεντάλια ανοίγεται σε όλη τη χώρα και έχει μια πτυχή για τον καθένα.
Τα must της γιορτής
Ας ξεκινήσουμε από το κερκυραϊκό Πάσχα, ίσως το διασημότερο της Ελλάδας. Πολύ περισσότερο από τα αμέτρητα πήλινα κανάτια που κάθε χρόνο τέτοιες μέρες προσγειώνονται στους τηλεοπτικούς μας δέκτες σε απευθείας σύνδεση με τα παράθυρα και τα μπαλκόνια της Σπιανάδας, το Πάσχα στο μεγάλο και πανέμορφο νησί του Ιονίου είναι μια συναρπαστική σύζευξη ενετικών εθίμων και ορθόδοξων παραδόσεων υπό τους ήχους δεκάδων φιλαρμονικών και χορωδιακών συνόλων που έστω και μία φορά αξίζει να βιώσετε. Από εκείνα τα ραντεβού που δεν χάνονται με τίποτα είναι η περιφορά των Επιταφίων της Μεγάλης Παρασκευής με τις φιλαρμονικές να παιανίζουν έργα του Αλμπινόνι, του Βέρντι και του Σοπέν.
Όχι βέβαια ότι τα υπόλοιπα Επτάνησα υπολείπονται σε πασχαλινό χρώμα και ιδιαίτερα έθιμα. Στη Ζάκυνθο, λ.χ., η περιφορά του Επιταφίου ξεκινάει στις τέσσερις τα ξημερώματα στα στενά της πόλης και επιστρέφει στη Μητρόπολη γύρω στις 5.30 π.μ. όπου συνεχίζεται η Ακολουθία, ενώ πολύ ιδιαίτερη είναι και η λιτανεία του Εσταυρωμένου το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής στον ιερό ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου. Για όσους, πάλι, θέλουν ιόνιο σκηνικό χωρίς να μπουν στο καράβι ή το αεροπλάνο, ιδανικό είναι το μεγάλο αντικρινό μέτωπο των ηπειρωτικών ακτών, με ορισμένα από τα πιο εντυπωσιακά μέρη της Ελλάδας, από τον Άγιο Νικόλαο, τα Σύβοτα και την Πάργα, μέχρι την ατελείωτη αμμουδιά Κανάλι και την Πρέβεζα.
Πάσχα κατανυκτικό όσο και ιντελεκτουέλ μπορούμε να ζήσουμε στην Πάτμο. Ένα από τα πιο ιδιαίτερα έθιμα στην Ελλάδα λαμβάνει χώρα το πρωί της Μ. Πέμπτης στη δαφνοστολισμένη Χώρα με το μεθυστικό άρωμα από τις σκορπισμένες λεβάντες και τη θέα στο πέλαγος να φτιάχνει το ιδανικό σκηνικό για την Τελετή του Νιπτήρος και την αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου. Για Ανάσταση στο Μοναστήρι πιάνουμε θέση τουλάχιστον μία με μιάμιση ώρα πριν από το «Χριστός Ανέστη», αφού επικρατεί το αδιαχώρητο, ενώ στο προαύλιο της γυναικείας Μονής του Ευαγγελισμού η Ανάσταση γίνεται χωρίς μικρόφωνα και βεγγαλικά με τις ψαλμωδίες των καλογριών.
Το... εκρηκτικό Πάσχα της Χίου κορυφώνεται με το ρουκετοπόλεμο στον Βροντάδο. Έθιμο με ρίζες από την Τουρκοκρατία, το οποίο αναβιώνει κάθε χρόνο το βράδυ της Ανάστασης φέρνοντας αντιμέτωπες τις δύο ομάδες που έχουν «καταλάβει» τις εκκλησίες του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας Ερειθιανής. Εναλλακτικά, στα πανέμορφα Μεστά ένα ομοίωμα του Ιούδα παραδίδεται παραδοσιακά στις φλόγες λίγο αφότου ακουστεί το «Χριστός Ανέστη», ενώ ιδιαίτερα κατανυκτική είναι και η περιφορά του Επιταφίου στα σοκάκια του καλοδιατηρημένου μεσαιωνικού χωριού.
Στη Ρόδο, ήδη από τη Μεγάλη Πέμπτη ανάβει ο Καλαφουνός, μια μεγάλη φωτιά που πρέπει να κρατήσει τουλάχιστον μέχρι την Ανάσταση για να καεί το ομοίωμα του Ιούδα. Τα στενά της Μεσαιωνικής Πόλης παραμένουν κατάλληλα διακοσμημένα καθόλη τη Μεγάλη Εβδομάδα και αγγίζουν την πιο μυστηριακή τους στιγμή κατά τη διάρκεια της περιφοράς του Επιταφίου του Αγίου Φανουρίου.
Στο μοναδικό λίθινο δάσος των Μετεώρων, η κατάνυξη των ημερών βρίσκει την πλήρη έκφρασή της. Μακριά από κάθε είδους κοσμικότητα, θα επιλέξουμε κάποια από τις μονές για το βράδυ της Ανάστασης (πιο εύκολα προσβάσιμη, η γυναικεία μονή του Αγίου Στεφάνου), ενώ τη Μεγάλη Παρασκευή η περιφορά των Επιταφίων ολοκληρώνεται στο διατηρητέο παλιό κομμάτι της Καλαμπάκας.
Φύγαμε για τα νησιά
Σε καλοκαιρινό mood θα μας βάλει ένα πασχαλινό ταξιδάκι στα Κυκλαδονήσια, καθένα από τα οποία έχει τα δικά του έθιμα και παραδόσεις. Στην τραχιά όσο και εύθραυστη Φολέγανδρο, μέσα σε ατμόσφαιρα ευδαιμονίας, με βεγγαλικά και τραγούδια, κάθε σπίτι του νησιού ανοίγει για να υποδεχθεί την πομπή της εικόνας της Παναγίας και να κεράσει ρακές, κρασί και μεζέδες όσους τη συνοδεύουν.
Η κατά τα άλλα χαμηλών τόνων Άνδρος με την αρχοντική αύρα αποδεικνύεται ιδιαιτέρως… φασαριόζα τις ημέρες του Πάσχα, αφού εδώ τον πρώτο λόγο έχουν τα μάσκουλα, τα παλιά μαντεμένια κανόνια που γεμίζουν πυρίτιδα και βροντούν προς κάθε κατεύθυνση.
Και μόνο στο άκουσμα του ονόματός της, η Τήνος σε προδιαθέτει για πασχαλινές διακοπές με τη δέουσα κατάνυξη. Στο κλίμα θα μπούμε ακολουθώντας τη λιτανεία έξι Επιταφίων στα στενά της Χώρας, η στιγμή όμως που εύκολα χαράσσεται στη μνήμη είναι η είσοδος του Επιταφίου του Αγίου Νικολάου στη θάλασσα με αναμμένους πυρσούς. Η γοητευτική ενδοχώρα του νησιού, ιδίως αυτή την εποχή, είναι ό,τι πρέπει για on the road εξερευνήσεις.
Μια ιδιαίτερη εμπειρία για όσους προτιμήσουν την Πάρο για τις πασχαλινές τους διακοπές είναι η αναπαράσταση της ζωής και των παθών του Κυρίου κατά τη διάρκεια της περιφοράς του Επιταφίου της Μάρπησσας. Η Ανάσταση του Λαζάρου, η Είσοδος στα Ιεροσόλυμα, η Μετάνοια της Μαγδαληνής, ο Μυστικός Δείπνος, η Ανάβαση στον Γολγοθά και η Σταύρωση είναι μερικές μόνο από τις σκηνές που ζωντανεύουν με πολύ πειστικό τρόπο οι νέοι και τα παιδιά του χωριού που συμμετέχουν με ενθουσιασμό σε αυτό το ξεχωριστό έθιμο.
Ένα ακόμα πολύ δυνατό καλοκαίρι περιμένει όπως όλα δείχνουν τη Μύκονο, οπότε το Πάσχα στο νησί των ανέμων μπορεί να συνδυαστεί και μ’ ένα τσεκάρισμα των πρώτων νέων αφίξεων. Ιδίως εκείνων στη Χώρα, όπου κλασικά καταλήγουν όλοι, μετά τις εκκλησιαστικές λειτουργίες των ημερών, για βόλτες στα σοκάκια. Δημοφιλή επιλογή για δόσεις κατάνυξης αποτελεί και το Μοναστήρι του Παλαιόκαστρου στην Άνω Μερά, ενώ ανήμερα της Λαμπρής οι υπαίθριες σούβλες δίνουν και παίρνουν. Όσοι γνωρίζουν βέβαια, θα έχουν φροντίσει από νωρίτερα για τις κρατήσεις τους στα καλά εστιατόρια του νησιού, πολλά εκ των οποίων βρίσκονται εντός των πολυτελών του ξενοδοχείων.
Στην άλλη ντίβα του ελληνικού καλοκαιριού, τη Σαντορίνη, με μπαράζ νέων αφίξεων και αυτή, όλοι οι… πασχαλινοί δρόμοι οδηγούν στον Πύργο. Το κεφαλοχώρι της ενδοχώρας τη Μεγάλη Παρασκευή κυριολεκτικά λάμπει από μακριά! Τα δρομάκια στολίζονται με ντενεκεδένια φαναράκια, προσφέροντας το πιο κατανυκτικό σκηνικό για την περιφορά του Επιταφίου. Καθώς η Σαντορίνη γεμίζει κόσμο ήδη από τον Απρίλιο, έχετε υπόψη την ανερχόμενη περιοχή του Ακρωτηρίου στα νότια του νησιού.
Αν, τώρα, η πασχαλιά σάς βρήκε στην Αθήνα, από το λιμάνι του Λαυρίου μπορείτε να πεταχτείτε μέχρι την Τζια χωρίς καν να το καταλάβετε. Στο Βουρκάρι την Κυριακή στήνονται μπουφέδες για να συνοδεύσουν το εντυπωσιακό κάψιμο του Ιούδα στο γραφικό λιμανάκι, σε συνέχεια μιας μεγαλοπρεπούς Ανάστασης με ατελείωτα πυροτεχνήματα στον ουρανό. Τα βουρκαριώτικα μπαράκια και εστιατόρια δουλεύουν full-time, αν και δεν θα παραλείπαμε μια ωραιότατη αυτοκινητάδα στο υπόλοιπο νησί και φυσικά ένα ή και περισσότερα περάσματα από την κούκλα Ιουλίδα, τη χώρα του νησιού.
Η καταπράσινη Σκιάθος με τις φοβερές παραλίες το αγαπάει το ξενύχτι. Ποιος δεν έχει δώσει άλλωστε τη μάχη του για μία, ή έστω μισή, από τις πολύχρωμες μαξιλάρες που απλώνουν στα σκαλοπάτια τους τα μπαράκια στο Παλιό Λιμάνι; Το ξενύχτι όμως το αγαπάει εξίσου και το Πάσχα η… ντίβα των Σποράδων, καθώς ακολουθείται το Αγιονορείτικο τελετουργικό. Πράγμα που σημαίνει ότι η Ακολουθία του Επιταφίου ξεκινά στη μία το βράδυ, ενώ η λιτανεία στα καλντερίμια της Χώρας, που δεν αρχίζει νωρίτερα από τις 4 το πρωί, έχει έναν άκρως συγκινητικό και κατανυκτικό χαρακτήρα. Εξαίρεση αποτελεί το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας, όπου η Ανάσταση γιορτάζεται νωρίτερα από το καθιερωμένο.
Εντυπωσιακό είναι το Πάσχα στον Άγιο Νικόλαο της Κρήτης. Το βράδυ της Ανάστασης, οι πάντες συγκεντρώνονται γύρω από το σήμα κατατεθέν της πόλης, τη γραφική λίμνη Βουλισμένη, για να παρακολουθήσουν το κάψιμο του Ιούδα συνοδεία άπειρων πυροτεχνημάτων.
Εύκολο Πάσχα στον Αργοσαρωνικό
Mια πασχαλινή απόδραση στον Αργοσαρωνικό μπορεί να μετατραπεί ακόμα και σε μονοήμερη εκδρομή, θυσιάζοντας ωστόσο μέρος της εμπειρίας. Η συνάντηση των Επιταφίων στο λιμάνι της Αίγινας είναι ένα από τα κλασικά ραντεβού της πασχαλιάς στο πιο εύκολα προσβάσιμο νησί του Αργοσαρωνικού, με τις ψαροταβέρνες της αγοράς σε απόσταση αναπνοής για νηστίσιμους μεζέδες μέχρι τελικής πτώσης. Πιο ήσυχη, η φάση στο εκκλησάκι του Αγίου Σώστη πλάι στη θάλασσα, στη μύτη του ακρωτηρίου της Πέρδικας.
Το κοσμοπολίτικο σπετσιώτικο Πάσχα έχει το δικό του εθιμοτυπικό. Πόρτες και παραθυρόφυλλα βάφονται, βοτσαλωτά καλντερίμια ασβεστώνονται, αυλές ξεχορταριάζονται – βλέπετε όλα πρέπει να είναι έτοιμα μέχρι το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, όπου άπαντες συγκεντρώνονται στην πλατεία Ποσειδωνίου μαζί με τους Επιταφίους από όλες τις ενορίες του νησιού. Άλλο κλασικό ραντεβού είναι το «Χριστός Ανέστη» στη γυναικεία μονή των Αγίων Πάντων, εν μέσω σχεδόν νεκρικής σιγής, και η συνέχεια στο Παλιό Λιμάνι με τους ταρσανάδες και τα πιο δημοφιλή εστιατόρια και μπαράκια του νησιού – μην ξεχάσετε το θεαματικό κάψιμο του Ιούδα το απόγευμα της Κυριακής στην Κουνουπίτσα.
Στην Ύδρα, μία από τις πιο ιδιαίτερες παραδόσεις είναι ο Θαλασσινός Επιτάφιος στα Καμίνια, η περιφορά του οποίου καταλήγει μέσα στη θάλασσα, για να αγιαστούν τα νερά και να έχουν τύχη οι ναυτικοί.
Πάσχα στην εξοχή και on the road
Ολόκληρη η Πελοπόννησος φέρνει αυτές τις ημέρες στο φως ξεχωριστά έθιμα με έντονο άρωμα παράδοσης: άπειρα πολύχρωμα αερόστατα απογειώνονται με το «Χριστός Ανέστη» στον ουρανό του Λεωνιδίου, από τα Κάψια και τη Βυτίνα μέχρι τη Στεμνίτσα και τη Δημητσάνα, κάθε χωριό της ορεινής Αρκαδίας τιμά τις πασχαλινές παραδόσεις, όπως άλλωστε και η Μεσσηνία, από την Καλαμάτα και την Πύλο μέχρι τη Μεθώνη και την Κορώνη.
Στην Κορώνη πολύ ιδιαίτερη είναι η περιφορά του Επιταφίου, που ξεκινά από τα γοητευτικά καλντερίμια και καταλήγει στο ενετικό κάστρο στην κορυφή του λόφου, ενώ άκρως φασαριόζικη είναι η Λαμπρή στην Καλαμάτα χάρη στον περίφημο σαϊτοπόλεμο. Οι συμμετέχοντες, χωρισμένοι σε μπουλούκια και πολλοί φορώντας παραδοσιακές ενδυμασίες, εκτοξεύουν χάρτινες σαΐτες γεμισμένες με μπαρούτι σ’ ένα έθιμο με ρίζες στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821.
Τα κοντινά παράλια του Κορινθιακού ενδείκνυνται για εύκολες αποδράσεις, ενώ στη Λακωνία, από τον Γερολιμένα και τον Κότρωνα, μέχρι το Γύθειο, το Οίτυλο και το Καραβοστάσι, η Μάνη είναι ένα κεφάλαιο από μόνη της και μια πασχαλινή απόδραση μέχρις εδώ αποκτά και περιηγητικό χαρακτήρα. Ξεχωριστή η αναστάσιμη λειτουργία στον μητροπολιτικό ναό του Οιτύλου, σε ένα μικρό μπαλκόνι στην άκρη του παλιού κάστρου. Εντυπωσιακή η συνάντηση και η κοινή περιφορά των τριών Επιταφίων του Γυθείου δίπλα στη θάλασσα, με τη συνοδεία μπάντας που παιανίζει κατανυκτικούς ύμνους.
Από τα παραθαλάσσια χαμηλά του μέχρι την πιο ψηλή βουνοκορφή του, το ανοιξιάτικο Πήλιο είναι σκέτη μαγεία. Από την Αγριά, λίγο έξω από τον πάντα ζωντανό Βόλο, το Τρίκερι και την Άφησσο, που ανεβάζει διαρκώς τις μετοχές της, μέχρι την Πορταριά και τη Μακρινίτσα και από τις Μηλιές και τη Βυζίτσα μέχρι τον Άγιο Λαυρέντιο και την Τσαγκαράδα, τα χωριά του Πηλίου γιορτάζουν το Πάσχα με σεβασμό στην παράδοση. Κάθε χωριό και εκκλησιά, όπου τελούνται με κατάνυξη οι λειτουργίες των ημερών, κάθε χωριό και πλατεία, όπου καταλήγει η περιφορά του Επιταφίου. Μια από τις ωραιότερες και πιο ατμοσφαιρικές περιφορές Επιταφίου στο Πήλιο γίνεται στο Μούρεσι, με την πομπή να περνάει μέσα από τα σοκάκια του χωριού αλλά και από δασώδη μονοπάτια που φωτίζονται μόνο από τα κεριά των πιστών.
Στο άλλο αγαπημένο μας βουνό, τον Παρνασσό, θα απολαύσουμε καθαρό αέρα στην Αράχοβα και την Αγόριανη, αλλά και όπου αλλού μας βγάλει ο δρόμος μας. Η Λαμπρή ξημερώνει παραδοσιακά στον… λάκκο, όπως προστάζει το περίφημο ρουμελιώτικο Πάσχα. Σε ολόκληρη τη Ρούμελη, από τη Βοιωτία και τη Φωκίδα μέχρι τη Φθιώτιδα και την Ευρυτανία, οι κληματόβεργες γίνονται η καλύτερη θράκα για να ψηθούν δεκάδες αρνιά σε παράταξη, ενώ τριγύρω στήνονται φαγοπότια, χοροί και τραγούδια. Από τον κανόνα δεν ξεφεύγει φυσικά ούτε η Αράχοβα, όπου τα κεράσματα με κοκορέτσι, κόκκινα αβγά και κρασί πέφτουν βροχή, ενώ δημοφιλές είναι και το πανηγύρι του Αϊ-Γιώργη στην κορυφή της κωμόπολης της Βοιωτίας.
Όσοι πάλι προτιμήσετε την ωραία λύση ενός πασχαλινού city break στην ανανεωμένη Θεσσαλονίκη, ανηφορίστε μέχρι τη Μονή Βλατάδων, την πιο όμορφη από τις βυζαντινές εκκλησιές της Άνω Πόλης για λειτουργίες χωρίς πολλά βεγγαλικά. Σημειώστε ακόμα τη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στη Σουρωτή, με τον τάφο του περίφημου γέροντα Παΐσιου. Όλα αυτά φυσικά, αν δεν προτιμήσετε τα μεγάλα θέρετρα της Χαλκιδικής, όπως η Βουρβουρού, που μπαίνουν σιγά σιγά σε καλοκαιρινό mood.
Επιμένοντας μακεδονίτικα, γεμάτοι εμπειρίες επιστρέψαμε πρόσφατα από ένα road trip στην ανεξάντλητη περιοχή του Αμύνταιου. Εμβληματικά εστιατόρια με πολλά Βραβεία Ελληνικής Κουζίνας, δυναμικά οινοποιεία, λίμνες απαράμιλλης ομορφιάς, νέες επιλογές διαμονής και μια υπέροχη φύση φτιάχνουν ένα σπάνιο πακέτο που συναρπάζει. Πέρα από το Αμύνταιο, βάλτε στο πρόγραμμα από τη Φλώρινα και τις Πρέσπες μέχρι τη Σιάτιστα, την Καστοριά, το Καϊμακτσαλάν και την Έδεσσα – οι επιλογές πραγματικά περισσεύουν.
Ένα road trip στη Θράκη με βάση την Ξάνθη μπορεί να εξελιχθεί σε ένα ακόμα αξέχαστο πασχαλινό ταξίδι έξω από τα συνηθισμένα. Με αφετηρία την κεντρική πλατεία θα χαθείτε στα σοκάκια της ατμοσφαιρικής Παλιάς Πόλης με το τόσο ιδιότυπο αρχιτεκτονικό χαρμάνι, ενώ αυτή την εποχή η γύρω περιοχή, από τον Νέστο μέχρι τη Ροδόπη, προσφέρεται για φυσιολατρικές ανακαλύψεις. Τη Μεγάλη Παρασκευή στην Ξάνθη οι λειτουργίες στις εκκλησίες συμβάλλουν στην κατανυκτική ατμόσφαιρα των ημερών, ενώ πολύ δημοφιλή επιλογή για το βράδυ της Ανάστασης αποτελεί το γραφικό εκκλησάκι των Αγίων Ταξιαρχών, γνωστό και ως Καβάκι. Οι μουσικόφιλοι της παρέας βάλτε στο πρόγραμμα κι ένα πέρασμα από το σπίτι του μεγάλου συνθέτη Μάνου Χατζιδάκι.
