Η Ιόλη Ανδρεάδη ανασυνθέτει με ανατρεπτική ματιά το "Όσα παίρνει ο άνεμος"

Tι είναι αυτό που προκάλεσε το ενδιαφέρον σε σένα και τον Άρη Ασπρούλη ώστε να διασκευάσετε  το "Όσα παίρνει ο άνεμος" της Μάργκαρετ Μίτσελ, ένα μυθιστόρημα που έχει επικριθεί για τις αναχρονιστικές του απεικονίσεις;

Το έργο αποτελεί ένα λογοτεχνικό αριστούργημα. Με υποδειγματική αφήγηση, πλοκή, ανάπτυξη χαρακτήρων. Αποτελεί μια συγκλονιστική ανατομία του ανθρώπινου βιώματος της κοινωνικής κατάρρευσης μέσω του πολέμου. Δεν είναι τυχαίο ότι μιλάμε για ένα από τα πλέον πολυδιαβασμένα βιβλία σε όλο τον κόσμο. Ταυτόχρονα, η κεντρική ηρωΐδα αποτελεί πρότυπο χειραφετημένης γυναίκας και κάθε άλλο παρά αναχρονιστικά απεικονίζεται στο μυθιστόρημα, αφού διάγει ένα βίο επαναστατικό όχι μόνο για την εποχή της Μίτσελ αλλά και για σήμερα, ενάντια σε κάθε έμφυλο στερεότυπο – γεγονός που την κάνει ταυτόχρονα πολύ μισητή και πολύ αγαπητή. Άρα τα ενδιαφέροντα εδώ, σε ένα τέτοιο λογοτεχνικό έπος, είναι πολλά για να δελεαστείς να το μεταφέρεις στη σκηνή. Αυτό για το οποίο κατηγορήθηκε η συγγραφέας του είναι η ουδέτερη στάση της ή ακόμη και η λογοτεχνική ωραιοποίηση, σχετικά με τη ζωή των μαύρων ανθρώπων, τόσο κατά την περίοδο της σκλαβιάς τους από τους Νότιους, όσο και κατά την περίοδο της απελευθέρωσής τους μετά τον εμφύλιο. Στη δική μας θεατρική μεταφορά, είναι η πρώτη φορά παγκοσμίως, απ’ όσο γνωρίζω – σε σχέση με το συγκεκριμένο μυθιστόρημα – που το ιστορικό και φυλετικό βάρος του πρωτογενούς υλικού χρησιμοποιείται με έναν τρόπο που περιλαμβάνει την ανάδειξη της πραγματικής ιστορίας της βίας, της καταπίεσης και της κοινωνικής αδικίας που έχει αποσιωπηθεί. Και δεν έχει αποσιωπηθεί μόνο από την Μίτσελ, αλλά γενικότερα από το κυρίαρχο αφήγημα. Κριτικές που έχουν ασκηθεί σε προηγούμενα ανεβάσματα του ίδιου μυθιστορήματος στο θεάτρο – π.χ. στην Αγγλία, εστίαζαν στο αίτημα για μια τέτοια ανάδειξη ως ζητούμενο μελλοντικών προσεγγίσεων.

 

Η δική σας εκδοχή κρατά κάτι από τη δομή του μυθιστορήματος ή δανείζεται περισσότερο από την κινηματογραφική ταινία; 

Η δική μας εκδοχή αποτελεί διασκευή του μυθιστορήματος. Το βιβλίο προηγήθηκε χρονικά για μένα, ως ανάγνωσμα, από την ταινία. Έτσι συνδέθηκα επομένως περισσότερο με το βιβλίο και τους ήρωές του και δευτερευόντως με την ταινία. Άλλωστε, όπως και στο "Πόλεμος και Ειρήνη" και στο "Περηφάνια και Προκατάληψη", μυθιστορήματα των οποίων γράψαμε τις πρωτότυπες θεατρικές μεταφορές τους με τον Άρη, η διασκευή ενός λογοτεχνικού έπους είναι πριν από όλα η οπτική μιας ανάγνωσης. Μια διαδικασία υποκειμενική, μοναχική και μοναδική. Αυτή την προσωπική μου ανάγνωση πιστεύω ότι μεταφέρω και στη σκηνή. Ταυτόχρονα, είναι προφανές ότι δεν μπορείς να αποστρέψεις το βλέμμα σου από αυτή την ταινία, την έχεις βιωμένη μέσα σου. Μιλάμε για την πιο γνωστή ταινία του 20ου αιώνα. Για ένα αριστούργημα. Η ταινία ενυπάρχει σε αυτό το εγχείρημα, είτε είσαι δημιουργός είτε είσαι θεατής, την κουβαλάς μέσα σου, χωρίς να το ελέγχεις απαραίτητα.

 

Είναι μια μεγάλη παραγωγή στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Ποιοι είναι οι ρόλοι και οι συντελεστές σ’ αυτό το σκηνικό ταξίδι;

Ο πρώτος από όλους είναι ο Νίκος Διαμαντής, ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Δημοτικού Θεάτρου, που με εμπιστεύτηκε για αυτό το εγχείρημα, μου άφησε τη μεγαλύτερη ελευθερία, ενώ ταυτόχρονα είχε συμβουλευτικό ρόλο και ήταν πάντα παρών, όποτε αυτό χρειάστηκε, και για όλα τα παραπάνω τον ευχαριστώ. Έπειτα ο Άρης Ασπρούλης, που πότε ακολουθεί δικές μου εμπνεύσεις, πότε εγώ ακολουθώ δικές του, όταν γράφουμε μαζί, αλλά πάντα συμπορευόμαστε. Η Λένα Παπαληγούρα (Σκάρλετ), από την οποία ξεκίνησε το "χτίσιμο" του καστ και μου χάρισε και εκείνη την εμπιστοσύνη και το ταλέντο της. Ο Ορέστης Τζιόβας (Ρεττ), που για δεύτερη φορά συνεργαζόμαστε όμορφα και με αμοιβαία εμπιστοσύνη, ο Γεράσιμος Γεννατάς (Τζέραλντ Ο’ Χάρα), τον οποίο θαυμάζω ιδιαιτέρως και νιώθω τυχερή που έχουμε μια σταθερή συνεργασία τα τελευταία χρόνια, ο Όμηρος Πουλάκης (Άσλεϋ) που ενισχύει με τη συγκέντρωσή και την αφοσίωσή του όχι μόνο το ρόλο του αλλά και το συνολικό εγχείρημα, η Idra Kayne (Μάμμυ και Αφηγήτρια), που ενσωματώνει μέσα από το ρόλο της τη δραματουργική απόφαση για την αντιμετώπιση του ιστορικού και φυλετικού πλαισίου, η Ιφιγένεια Καραμήτρου που υποδύεται με φρεσκάδα τη Μέλανι, η Δάφνη Καμμένου που ερευνά τον ενδιαφέροντα ρόλο της Έλλεν Ο ‘Χάρα, μητέρας της Σκάρελτ, ο Θάνος Κόνιαρης που εμφανίζεται σε πέντε διαφορετικούς ρόλους και η ταλαντούχα Ελευθερία Πάλλα στο ρόλο της Σουέλλεν, της αδερφής της Σκάρλετ. Οι βασικοί συντελεστές, εκτός από τον Γιώργο Παλαμιώτη, που υπογράφει τη μουσική και εμφανίζεται επί σκηνής, και με τους οποίους συνεργαστήκαμε αρμονικά για το αποτέλεσμα, είναι η Μικαέλα Λιακατά, η Στέλλα Κάλτσου και ο Νίκος Χαρλαύτης, και φυσικά η "Τεχνηχώρος" και οι συνεργάτες της στην παραγωγή.

Η μουσική τι ρόλο παίζει στην παράσταση; Έχει δραματουργικό βάρος ή λειτουργεί περισσότερο ως ατμόσφαιρα;

Η μουσική του Γιώργου Παλαμιώτη έχει σίγουρα δραματουργικό βάρος, μια που το κάθε τραγούδι και ο κάθε ήχος εξυπηρετούν το προχώρημα της ιστορίας και την συναισθηματική εμβάθυνση των χαρακτήρων. Ταυτόχρονα, μέσα από τη συνεργασία του Γιώργου με μένα και τους ηθοποιούς στην παράσταση, διερευνούμε τη σχέση με τον άλλο εκείνο χρόνο, πριν από ενάμιση αιώνα. Η μουσική αποτελεί δηλαδή το όχημά μας να αφουγκραστούμε μια άλλη, μακρινή εποχή, που προσεγγίζεται μεν με ματιά τωρινή, αλλά κοιτάμε συνειδητά προς τα πίσω και μπαίνουμε σε απευθείας διάλογο με ακούσματα του τότε, που τα περισσότερα απ’ αυτά έχουν αλιευθεί κατευθείαν μέσα από το μυθιστόρημα.

Υπάρχει κάποια σκηνή που για σένα "σηκώνει" όλο το συναισθηματικό βάρος;

Από γραφής θεωρώ πως το συναισθηματικό βάρος μοιράζεται σε πάνω από μία σκηνές. Ίσως εκεί που οι σχέσεις μεταξύ των χαρακτήρων είναι στενότερες, είτε λόγω συγγένειας είτε λόγω έρωτα, ή μίσους, να πέφτει το μεγαλύτερο βάρος. Αν έπρεπε να διαλέξω μια, σίγουρα η εμφάνιση στη σκηνή της Μπόνι Μπλου, της μικρής κόρης του Ρεττ Μπάτλερ και της Σκάρλετ Ο’ Χάρα, είναι μια στιγμή ιδιαίτερα φορτισμένη συναισθηματικά.

Τι σκέφτηκες μόλις είδες το ρεκόρ πωλήσεων που έκανε η παράσταση από την προπώληση;

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά για έναν δημιουργό, από το να αναπτύσσει σχέση εμπιστοσύνης με το κοινό. Από το "Κόκκαλο" που παίζεται εδώ και 4 σεζόν σε κατάμεστα θέατρα, εντός και εκτός Ελλάδος, μέχρι τη ζωή του Μανώλη Χιώτη που αγκάλιασαν με τόση θέρμη οι θεατές της Θεσσαλονίκης στην αρχή της φετινής σεζόν, το κοινό δείχνει να βρίσκει έναν κώδικα με αυτό που χτίζουμε. Και επειδή αυτό που χτίζουμε, πιστέψτε με, χτίζεται με πολύ κόπο, αυτή η επιβράβευση, το να θυσιάσει κάποιος μέρος από τα χρήματά του για να παρακολουθήσει τη δουλειά μας, είναι η πιο ουσιαστική. Στην περίπτωση, δε, του "Όσα παίρνει ο άνεμος" το γεγονός ότι είναι σχεδόν γεμάτες όλες οι παραστάσεις πριν ξεκινήσουν καν, προτού, δηλαδή, κυκλοφορήσει η φήμη της παράστασης από όσους θα τη δουν, μου δημιουργεί ένα συναίσθημα τεράστιας ευγνωμοσύνης και κινήτρου να συνεχίσω.

Τι ρόλο παίζει η συνεργασία στη δημιουργική διαδικασία μιας παράστασης; Εσύ πώς καλλιεργείς ένα περιβάλλον συνεργασίας μεταξύ των μελών της ομάδας;

Η συνεργασία παίζει φυσικά πολύ σημαντικό ρόλο. Το περιβάλλον το καλλιεργείς εν μέρει και εν μέρει πρέπει να σταθείς και τυχερός. Όσον αφορά στο δικό μου το κομμάτι της ευθύνης αυτής μιας αρμονικής συνεργασίας, σέβομαι και ακούω. Προσπαθώ – και τις περισσότερες φορές είμαι τυχερή σε αυτό – αυτό το παράδειγμα να "οδηγεί" και να ακουμπά στις θετικές πλευρές και των συνεργατών μου, οι οποίες έτσι βγαίνουν στην επιφάνεια και έχουν από μένα μία μόνο θετική μεταχείριση και ανταπόκριση. Πιστεύω στην αλληλοσυμπλήρωση.

Ποια ήταν η πιο απρόσμενη στιγμή κατά τη διάρκεια των προβών ή της προετοιμασίας;

Ήταν απρόσμενη για μένα η τόσο θερμή αντιμετώπιση από τη μεριά του θιάσου του τρόπου με τον οποίο τους πρότεινα να δουλέψουμε αυτή τη φορά, ο οποίος βασίζεται στη Μέθοδο Στανισλάφσκι στα τελευταία χρόνια της ζωής του, έτσι όπως τη διδάχτηκα στη RADA όταν σπούδαζα σκηνοθεσία. Ο τρόπος αυτός είναι πολύ απαιτητικός – για το μυαλό και το σώμα–εξονυχιστικά λεπτομερής και χρονοβόρος. Αλλά οδηγεί σε ένα βαθύ και ουσιαστικό υλικό παράστασης. Μου έκανε ιδιαίτερα θετική εντύπωση το γεγονός ότι όλοι είχαμε ανάγκη να ακολουθήσουμε μια τέτοια διαδρομή.

Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζεις στην ιστορικά ανδροκρατούμενη βιομηχανία του θεάματος;

Η βιομηχανία του θεάματος δεν είναι μόνο παραδοσιακά ανδροκρατούμενη, αλλά ταυτόχρονα επιβραβεύει συχνά την έπαρση και το θράσος, ενώ ισχύει αδιαμφισβήτητα και ο νόμος του ισχυρού. Σε αυτό το κυρίαρχο τοπίο, με το οποίο δεν έχω να μοιραστώ κάτι, προτίμησα να συνεργαστώ με ανθρώπους με συμβατούς κώδικες, ώστε να υπάρχει στη δουλειά μου αμοιβαίος σεβασμός. Ακολουθώ τους δικούς μου, λιγότερο δημοφιλείς, κανόνες του αλληλοσεβασμού και της αναγνώρισης της αξίας του άλλου. Γι’ αυτό το κάθε μου βήμα μού δίνει ατόφια χαρά.

Είσαι ικανοποιημένη με τη μέχρι σήμερα καριέρα σου, νιώθεις την αίσθηση της ολοκλήρωσης;

Επειδή πορεύομαι, όπως είπα πριν, σε έναν δικό μου δρόμο, που ξεκινάει από τη σύλληψη μια ιδέας, περνά από τη συγγραφή και καταλήγει στη σκηνοθεσία, ακολουθώ μια πορεία που μού δίνει τη δυνατότητα να εκφράζομαι, να δημιουργώ, πάνω σε μια τέχνη που αγαπώ και που είμαι σίγουρη για την κοινωνική και ψυχική χρησιμότητά της. Το γεγονός ότι αυτή η διαδρομή και αυτή η αντίληψη για τα πράγματα βρίσκουν ανταπόκριση, ναι, με κάνει νιώθω μεγάλη ολοκλήρωση και πληρότητα.

Τελικά πώς διαχειρίζεσαι τις απαιτήσεις της επαγγελματικής και της προσωπικής ζωής για να διατηρήσεις μια υγιή ισορροπία;

Θέλει αντοχή. Όπως όταν είσαι μικρός και τα άλλα παιδιά σε ξεπερνούν στο τρέξιμο, εσύ πρέπει να λες από μέσα σου "έχω αντοχή, θα τα καταφέρω". Και θέλει και "συμμάχους". Ανθρώπους που σε νοιάζονται και σε κατανοούν. Όταν τα έχεις αυτά τα δύο μπορείς και να είσαι ουσιαστικός στη δουλειά σου και να καλλιεργείς τις πηγές ξεγνοιασιάς και ιδιωτικότητας που χρειάζεται η ψυχή για να ζήσει.

Μπορείς να μοιραστείς μαζί μας ένα πολύτιμο μάθημα που πήρες στη ζωή και στην καριέρα σου και το οποίο είχε διαρκή αντίκτυπο επάνω σου;

Είναι πολλά τα μαθήματα που έχω πάρει. Ένα από τα σημαντικότερα είναι η σημασία του να προχωράει κανείς μπροστά. Να πέφτει αλλά μετά να σηκώνεται και να συνεχίζει. Όχι απλώς με την έννοια της επιβίωσης, αλλά και της ύπαρξης. Νιώθω πως είμαστε οχήματα γεμάτα με ενέργεια, που στη διάρκεια της ζωής μας οφείλουμε να τη διοχετεύσουμε. Το ζήτημα είναι ο τρόπος. Για τον παραπάνω λόγο μου κίνησε το ενδιαφέρον και το "Όσα παίρνει ο άνεμος".

Υπάρχουν επόμενα σχέδια που μπορείς να μοιραστείς μαζί μας;

Τους επόμενους μήνες θα βρίσκομαι στο εξωτερικό, σκηνοθετώντας δύο παραστάσεις. Μια διασκευή που έχουμε κάνει με τον Άρη πάνω στην "Ελένη" του Ευριπίδη και το πρωτότυπο έργο μας "Οικογένεια Τσέντσι".