Στην πρόβα της παράστασης "Καρένινα"

Όταν έφτασα στο Θησείον, Ένα Θέατρο Για Τις Τέχνες, η ομάδα ΠΥΡ βρισκόταν ήδη σε πρόβα. Η Αλεξάνδρα Καζάζου, που έχει αναλάβει την κινησιολογία στην παράσταση "Καρένινα", δούλευε με τη Δέσποινα Κούρτη πάνω σε κάποιες κινητικές λεπτομέρειες. "Στην παράσταση υπάρχει πολύ σωματικότητα, μας έχει αναλάβει η Αλεξάνδρα Καζάζου και η δράση εξαπλώνεται στο θέατρο. Ο Αλέξανδρος Δράκος Κτιστάκης γράφει μουσικές και κομμάτια που πρέπει να τραγουδηθούν, οπότε χρειάζεται κι αυτό επιπλέον εξάσκηση. Υπάρχει ένταση, πολύ υλικό και μεγάλος ενθουσιασμός", μου είπε η Δέσποινα Κούρτη.

Οι ηθοποιοί Αργύρης Ξάφης και Δημήτρης Γεωργιάδης ετοιμάζονταν για την σκηνή που θα πρόβαραν σε λίγο, η σκηνοθέτρια Ιώ Βουλγαράκη είχε ανοιχτό το τετράδιο των σημειώσεών της, και η βοηθός της, Μάγια Κυριαζή, με καλωσόρισε και με οδήγησε στον σκηνικό χώρο, ο οποίος ήταν στρωμένος με ένα πράσινο τάπητα που θύμιζε χλόη λιβαδιού. Λίγο πριν ξεκινήσει η πρόβα, ρώτησα την Ιώ αν αυτό είναι το σκηνικό που έχει δημιουργήσει η Άννα Φεντόροβα για την παράσταση, και μου είπε: "Η διάταξη των καθισμάτων θα χωρίζει κάθετα τις δύο πλευρές της αίθουσας, αλλά πάνω στο πράσινο τάπητα θα υπάρχουν δύο παράλληλες σιδερένιες πλατφόρμες, πάνω στις οποίες θα κινούνται τα πρόσωπα του έργου".

Γιατί δύο πλατφόρμες; Άραγε συμβολίζουν τη διαδρομή της Καρένινα, ίσως τις ράγες του τρένου στις οποίες πέφτει η μυθιστορηματική ηρωίδα του Λέοντος Τολστόι, "Άννα Καρένινα"; Ποιο είναι το tranzit zone σε αυτήν την πρωτότυπη θεατρική μεταφορά του εμβληματικού μυθιστορήματος, το οποίο μας έχει προϊδεάσει η Ιώ Βουλγαράκη μέσα από το σκηνοθετικό της σημείωμα; Όλα τα ερωτήματα βρήκαν απαντήσεις μετά την πρόβα που παρακολούθησα. Παρότι ήταν σύντομη, μου έδωσε την αίσθηση μιας παράστασης που η δραματουργική της προσέγγιση τονίζει τις ανθρώπινες πτυχές και τις εσωτερικές συγκρούσεις, που σίγουρα είναι επίκαιρες και σήμερα. 

Συγκινήθηκα και δεν μπορούσα να πάρω τα μάτια μου από τη Δέσποινα Κούρτη-Καρένινα, η οποία εξέφραζε με απίστευτο πάθος την εσωτερική πάλη της ηρωίδας. Φαίνεται πως μπήκε με φόρα να στηρίξει την δραματουργική επιλογή που φέρνει στην επιφάνεια τις αντιφάσεις της τραγικής ηρωίδας. Η σκηνή με τον Λέβιν, που ερμηνεύεται από τον Δημήτρη Γεωργιάδη, έχει μεγάλη συναισθηματική φόρτιση με φόντο την αναζήτηση της προσωπικής ελευθερίας και της ύπαρξης και γέννησε πολλά ακόμα ερωτήματα για τον τρόπο που συναντιούνται οι δύο ιστορίες στην "Καρένινα", την οποία ο Αργύρης Ξάφης είχε στο μυαλό του εδώ και πολλά χρόνια, όπως μας είπε: "Είχα την ιδέα να το ανεβάσουμε πριν από 13 χρόνια, αλλά η παράσταση δεν έγινε ποτέ. Ωστόσο, είχα προλάβει να μελετήσω αρκετά και να δημιουργήσω μέσα μου έναν ολόκληρο κόσμο, που έμεινε "στον πάγο" για καιρό. Όταν πριν από δύο χρόνια άρχισε η συζήτηση για το ποια θα είναι η επόμενη παράσταση της ομάδας ΠΥΡ, έφερα την ιδέα στο τραπέζι. Είμαι πια διαφορετικός και η σκηνοθέτρια έχει επίσης αλλάξει. Το υλικό κινητοποιεί και τους δύο μας".

Η διαμόρφωση της δραματουργίας

Πώς διαχειρίζεσαι έναν "ογκόλιθο" της παγκόσμιας δραματουργίας, όπως η "Άννα Καρένινα”; Τι να κρατήσεις και τι να αφήσεις έξω σε μια παράσταση διάρκειας 100 λεπτών; "Η Ιώ κι εγώ ξεκινήσαμε να δουλεύουμε πάνω στο κείμενο, επιλέγοντας τις πιο κεντρικές σκηνές και χτίζοντας την παράσταση γύρω από αυτές", μου είπε ο Αργύρης. "Επειδή είχα ήδη ολόκληρο το κείμενο στο μυαλό μου, η γραφή και η δραματουργία αναπτύχθηκαν παράλληλα στις συναντήσεις μας. Καταργήσαμε στοιχεία εποχής για να αποφύγουμε την ανάγκη ο θεατής να σκεφτεί ότι "αυτό συνέβαινε τότε". Αντίθετα, θέλουμε να βλέπει τα πράγματα σαν να συμβαίνουν στο σήμερα. Δεν κάναμε κάποια επιφανειακή "επικαιροποίηση", αλλά μείναμε στην ουσία των χαρακτήρων και της ιστορίας. Έχουμε χρησιμοποιήσει το μοτίβο των επαναλαμβανόμενων ονείρων της Άννας, που επιτρέπει στο έργο να εμβαθύνει σε υπαρξιακά θέματα πέρα από το ρεαλιστικό. Αυτά τα όνειρα μας βοήθησαν να φανεί πιο ξεκάθαρα πώς η ιστορία του ενός ήρωα επηρεάζει την ιστορία του άλλου".

Εκεί λοιπόν, εντοπίζεται το tranzit zone που έχει υπογραμμίσει η Ιώ Βουλγαράκη από την πρώτη στιγμή που η ομάδα ΠΥΡ ανακοίνωσε την πρεμιέρα της παράστασης και, όπως μας εξήγησε, "θέλαμε να φωτίσουμε το στοιχείο του ασυνείδητου, που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Υπάρχουν στοιχεία του ψυχισμού που δεν εξηγούνται λογικά· αυτά αναμετρούνται με τον ίδιο τον εαυτό τους". Και ο Αργύρης συμπλήρωσε, λέγοντας: "Υπάρχει ένα άγριο ασυνείδητο μέσα στους χαρακτήρες. Κάτι που μου έκανε μεγάλη εντύπωση όταν διάβασα το μυθιστόρημα ήταν η τελευταία σκηνή, όπου ο Τολστόι χρησιμοποιεί για πρώτη φορά τη ροή συνείδησης. Αυτό το στυλ, που αργότερα ανέπτυξαν συγγραφείς όπως η Βιρτζίνια Γουλφ και ο Τζέιμς Τζόις, δεν έχει αξιοποιηθεί πλήρως θεατρικά. Ένιωθα ότι το μισό μυθιστόρημα δεν διασκευάζεται ποτέ.

Συνήθως, επικεντρώνονται στη δραματική ιστορία της Άννας Καρένινα και αφήνουν εκτός τις 600 σελίδες του Λέβιν, παρουσιάζοντάς τον ως δευτερεύοντα χαρακτήρα. Ωστόσο, θεωρώ ότι χωρίς αυτόν, η ιστορία της Άννας μοιάζει με απλή ερωτική ιστορία ή ρομάντζο. Και όταν το βλέπεις σε ταινίες, αναρωτιέσαι γιατί το συγκεκριμένο μυθιστόρημα είναι τόσο σημαντικό. Για μένα, ο Λέβιν λειτουργεί σαν κρυφός οδηγός. Οι δύο ιστορίες είναι παράλληλες και αποκαλύπτουν ότι το μυθιστόρημα δεν μιλά μόνο για ρομαντισμό, αλλά για τον αγώνα μιας γυναίκας να ξεφύγει από τον ρόλο στον οποίο την έχουν τοποθετήσει. Η Άννα προσπαθεί να γίνει ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος, κάτι που το περιβάλλον της δεν το αποδέχεται, καθώς θεωρεί ότι ο ρόλος της περιορίζεται στη θέση της συζύγου και μητέρας".

 

Λέβιν και η αναζήτηση του νοήματος της ζωής

"Ο Λέβιν, αναζητώντας διαρκώς το νόημα της ζωής, βοηθά ώστε η ιστορία της Άννας να διαβαστεί με πιο βαθύ τρόπο. Αυτό ήταν το "χρωστούμενο" που με έκανε να ασχοληθώ" δήλωσε ο Αργύρης Ξάφης. Υπάρχουν σκηνές που αποδεικνύουν πόσο καθοριστική ήταν η απόφαση να προσεγγιστούν μέσα από τα όνειρα της Άννας και η Δέσποινα Κούρτη το εξηγεί: "Στο έργο τίθεται το θέμα της συγχώρεσης. Υπάρχει μία κομβική σκηνή στο μυθιστόρημα, στην οποία η Άννα, κατά τη διάρκεια της γέννας του παιδιού της με τον Βρόνσκι, είναι σχεδόν έτοιμη να πεθάνει. Το βράδυ, πριν από το θάνατό της, γράφει ένα γράμμα στον Καρένιν, ζητώντας του να τη συγχωρέσει. Εκείνος έρχεται και την συγχωρεί. Αυτό το γεγονός οδηγεί τον Βρόνσκι σε απόπειρα αυτοκτονίας, η οποία, όμως, αποτυγχάνει. Είναι μία υπερβατική σκηνή και για εμάς ήταν αποφασιστικό να την προσεγγίσουμε μέσα από τα όνειρά της".

Η παράλληλη πορεία Άννας και Λέβιν και το θέμα του έμφυλου

Η παράσταση, που αποτελεί μια τολμηρή και σύγχρονη μεταφορά του κλασικού έργου του Τολστόι, αναδεικνύει, για πρώτη φορά, τη σχέση και τις παράλληλες ιστορίες της Άννας και του Λέβιν, με φόντο την αναζήτηση της προσωπικής ελευθερίας και της ύπαρξης και εξεταστεί το πώς το φύλο (έμφυλο) επηρεάζει τις επιλογές και την κοινωνική τους θέση. "Οι δύο ήρωες, η Άννα και ο Λέβιν, είναι αταξινόμητοι και αμφισβητούν τις κοινωνικές προσδοκίες. Η Άννα αναμετράται με τον ρόλο της ως γυναίκα, ενώ ο Λέβιν, λόγω της κοινωνικής του θέσης, βρίσκεται επίσης υπό πίεση να ενταχθεί σε κάποια κατηγορία. Η ίδια η Βιρτζίνια Γουλφ είχε πει ότι η γυναίκα είναι απλώς γυναίκα και τίποτα άλλο. Έτσι κι εδώ, βλέπουμε το βάρος των προσδοκιών που έχουν οι άλλοι γι’ αυτούς. Αυτό το στοιχείο φαίνεται και στο σκηνικό, με τις δύο σιδερένιες πλατφόρμες που υποδηλώνουν τη μετάβαση. Είναι σαν ένα "μεταβατικό σημείο" για τους ήρωες, όπου βρίσκονται σε μια ψυχική και υλική μεταβατική κατάσταση", εξηγεί η Ιώ Βουλγαράκη.

Η παρουσία του Λέβιν είναι καθοριστική για να "ανακαλύψει" η Δέσποινα Κούρτη κρυμένες πτυχές της Καρένινα: "Εγώ, που υποδύομαι την Άννα, την κατάλαβα μέσω του Λέβιν διαβάζοντας το μυθιστόρημα. Υπάρχει μια ιστορία απιστίας, μια τραγική μοιχεία, η οποία θα οδηγήσει σε ένα τραγικό τέλος, αλλά στην πραγματικότητα υπάρχει η απεγνωσμένη προσπάθεια να ζήσουν και οι δύο μία ζωή με νόημα. Το μυθιστόρημα μπολιάζει την αναζήτηση μιας αληθινής ζωής, μιας ζωής που να έχει νόημα, στην οποία να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου, που να δίνει απάντηση στο ερώτημα: ποιος είμαι; Ο μοιραίος έρωτας την οδηγεί σε αυτήν την αναζήτηση γιατί εκεί μέσα νιώθει αληθινή, εκεί νιώθει τίμια. Στην παράσταση μας, αυτός ο μοιραίος έρωτας είναι ένα όχημα, οι ράγες πάνω στις οποίες πατά για να προχωρήσει σε αυτήν την αναζήτηση και να νιώσει πως ζει σε συνέπεια με τον εαυτό της. Η αναζήτηση της αλήθειας είναι το βέλος που κατευθύνει και τους δυο, Άννα και Λέβιν. Η μεταγραφή μας ανοίγει μια πόρτα στο ασυνείδητο, αλλά δεν υπάρχει καμία αυθαιρεσία".

Ο Κωνσταντίν Λέβιν alter ego του Τολστόι

Ο χαρακτήρας του Κωνσταντίν Λέβιν στην "Άννα Καρένινα" θεωρείται συχνά το alter ego του ίδιου του Λέοντος Τολστόι. Η ομοιότητα δεν είναι μόνο επιφανειακή, αλλά βαθιά θεμελιωμένη στις σκέψεις και τις φιλοσοφικές αναζητήσεις του χαρακτήρα, οι οποίες αντανακλούν έντονα τις απόψεις και τις ανησυχίες του ίδιου του συγγραφέα. Αυτό υποστηρίζει ο Δημήτρης Γεωργιάδης, που ερμηνεύει τον Λέβιν: "Όλο αυτό που κάνουμε αποτελεί μια προσπάθεια να αναδείξουμε τη διαρκή πνευματική αναζήτηση του ίδιου του Τολστόι, ο οποίος άλλαζε και εξελισσόταν έως τον θάνατό του. Ο Λέβιν, γιος γαιοκτημόνων, έχει μια φιλοσοφική σχέση με τη ζωή και μια πρακτική σχέση με τη φύση και τη γη. Αυτός ο χαρακτήρας είναι στην πραγματικότητα το alter ego του Τολστόι, κι έτσι χρησιμοποιήθηκαν στη σύνθεση του κειμένου στοιχεία από άλλες εξομολογήσεις του συγγραφέα".

"Καρένινα": Ένα κομβικό σημείο για την ομάδα ΠΥΡ

Η θεατρική ομάδα ΠΥΡ, υπό τη σκηνοθεσία της Ιούς Βουλγαράκη, έχει ξεχωρίσει για την προσέγγισή της σε έργα που αναλύουν ψυχολογικές και κοινωνικές συγκρούσεις μέσα από δυνατές και πρωτοποριακές σκηνοθετικές επιλογές. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έργα τους είναι η "Αρκουδοράχη" του Έντ Τόμας, που παρουσίασαν πρόσφατα στο Θέατρο Θησείον. Η παράσταση "Καρένινα" υπογραμμίζει μια στροφή της ομάδας προς την ανανέωση κλασικών έργων με μοντέρνο και πολυσύνθετο τρόπο, κάτι που φαίνεται να διαμορφώνει μια πιο ώριμη και διεισδυτική καλλιτεχνική ταυτότητα για την ομάδα. "Αυτή η συνεργασία με τον Αργύρη ήταν κάτι νέο για την ομάδα", μας είπε η Ιώ, "αφού συνήθως δουλεύαμε με υπάρχοντα κείμενα, προσαρμόζοντας τα κλασικά έργα με έναν νέο τρόπο. Το να έχουμε ένα καινούριο κείμενο είναι μια βουτιά σε κάτι άγνωστο και αυτό εμπλουτίζει τη σχέση μας". Από την πλευρά του, ο Δημήτρης Γεωργιάδης είπε: "Αυτή η εμπειρία ανανεώνει τις σχέσεις μας στην ομάδα. Είναι σαν να επανασυστηνόμαστε μέσα από το κείμενο και την προσέγγισή του".

Για τη Δέσποινα Κούρτη, "η παράσταση αυτή είναι μια σημαντική στιγμή για όλους, για τον Αργύρη που έγραψε και παίζει, για μένα και τον Δημήτρη Γεωργιάδη που συμπρωταγωνιστούμε, αλλά και για την Ιώ Βουλγαράκη που σκηνοθετεί. Για την Ιώ, είναι μια σημαντική στιγμή σε σχέση με τη συγκεκριμένη δραματουργία που γνωρίζει σε βάθος, όχι μόνο γιατί έχει καλή παιδεία, αλλά και γιατί έχει ουσιαστική σχέση με τη Ρωσία, όπου σπούδασε".

 Προπώληση: more.com