Στάθης Λιβαθινός: "Θεωρώ πως είμαι ένας πολύ τυχερός άνθρωπος και ευγνώμων"

Μια μεγάλη έκπληξη με περίμενε τρυπώνοντας στα τελευταία λεπτά της πρόβας της παράστασης που ετοιμάζεται πυρετωδώς στο θέατρο που σφράγισε ο Λευτέρης Βογιατζής κι όπου έχει βρει τα τελευταία χρόνια στέγη ο Στάθης Λιβαθινός. Οι λυόμενες σειρές των καθισμάτων είναι διπλωμένες σε μια άκρη και περιμένουν να επανατοποθετηθούν σε άλλη θέση, ενώ μια ράμπα διασχίζει το χώρο απ’ άκρη σ’ άκρη εκτελώντας χρέη σκηνής. Αυτή η ριζική αλλαγή της διαρρύθμισης προκύπτει από τις ανάγκες του συγκεκριμένου έργου, αποτελεί όμως και μια "απεύθυνση" προς τον Λευτέρη Βογιατζή, όπως μου εξηγεί ο Λιβαθινός: "Είναι μια μεγάλη αλλαγή που ξέρω πως κι ο Λευτέρης θα την ήθελε, θα ήθελε να δει το θέατρο αλλιώς. Γι’ αυτό άλλωστε οι κερκίδες κατασκευάστηκαν ώστε να μπορούν να μαζεύονται. Έπειτα, επινοήσαμε με την Ελένη [σ.σ. Μανωλοπούλου] ένα χώρο που έχει την αίσθηση του δρόμου, μια που σε αυτό το έργο έχουμε να κάνουμε με ταξιδιώτες".

Το έργο του Τομ Στόπαρντ, γραμμένο τη δεκαετία του ’60, που τον έκανε γνωστό εν μία νυκτί, παίρνει τους δύο δευτερεύοντες χαρακτήρες του σαιξπηρικού "Άμλετ" και τους κάνει πρωταγωνιστές μια κωμικοτραγικής ιστορίας. "Είναι ένα έργο με το οποίο έχω προϊστορία, ήταν η πτυχιακή μου εργασία στη Μόσχα και παιζόταν στο θεάτρο Μαγιακόφσκι για πολλά χρόνια" αποκαλύπτει. "Τώρα το επαναδιαπραγματεύομαι με καινούριους ηθοποιούς, καινούριο εμένα, καινούριες συνθήκες, καινούρια χώρα". Τι τον γοητεύει αλήθεια σε αυτό; "Έχει μια τεράστια δύναμη", μου απαντά, "γιατί δεν είναι τίποτα άλλο από μια φοβερή αλληγορία πάνω στη ζωή. Παίζει με τον ‘Άμλετ’, έναν λοξό ‘Άμλετ’, που είναι και δεν είναι σαιξπηρικός, είναι και δεν είναι αυτός που ξέρουμε. Είναι η ιστορία κάποιων πολύ ισχυρών και μπροστά σε αυτούς τους ισχυρούς έχουμε δύο ευάλωττα, υπέροχα, ανυπεράσπιστα ανθρωπάκια, δυο ρόλους εξαιρετικά γραμμένους. Είναι, επίσης, ένα έργο με οξύτητα, με αδιανόητο χιούμορ. Η γραφή του Στόπαρντ δεν μοιάζει με άλλου, είναι σύγχρονη, οξυδερκής, ειρωνική, παίζει με τις λέξεις, με τα νοήματα. Είναι φτιαγμένο για έξυπνους ηθοποιούς, αλλά χωρίς να χάνει την αθωότητά του και την τραγικότητά του. Είναι μια εξαιρετική κωμωδία με πολύ τραγικό τέλος", καταλήγει.

Η επάνοδός του στο θέατρο της Κυκλάδων, μετά τη "Συμφορά από το πολύ μυαλό" και  το "Berlin Alexanderplatz", γίνεται λοιπόν με την επιστροφή σε ένα εργο της νεότητάς του, όμως σηματοδοτεί μια αλλαγή: "Είναι μια αλλαγή πορείας προς μια καινούρια δραματουργία, και είναι επίσης η προσπάθεια να μπούμε με την ομάδα σε ένα άλλο ύφος, που θα μας προχωρήσει σε κάτι καινούριο. Μ’ αρέσει να δοκιμάζω εντελώς διαφορετικές φόρμες σε κάθε έργο που ανεβάζω - αν και όλοι ένα έργο ανεβάζουμε στη ζωή μας, απλώς το διαπραγματευόμαστε κάθε φορά με διαφορετικούς τρόπους", λέει. "Ειδικά τις αλληγορίες τις αγαπώ, γιατί διαπραγματεύονται κάθε φορά ένα μεγάλο Θέμα. Δεν είναι απλώς έργα πάνω σε ψυχολογικές μεταπτώσεις. Αν και στο συγκεκριμένο, ο διάλογος είναι μαεστρικά γραμμένος, είναι σπουδή".

Στα λίγα λεπτά της πρόβας που παρακολούθησα, τον βλέπω αεικίνητο να παίζει κι αυτός μαζί με τους ηθοποιούς, τον Βασίλη Ανδρέου και τον Νίκο Καρδώνη, που επωμίζονται τους δύο κεντρικούς ρόλους ("πρόκειται για δύο εξαιρετικούς μου ηθοποιούς, που αγαπώ πολύ", μου εκμυστηρεύεται αργότερα, "που έχουν γράψει τη δική τους ιστορία και τώρα ήρθε η στιγμή να τολμήσουν σ’ ένα έργο γραμμένο για δύο βιρτουόζους"). "Δεν κάθομαι ποτέ πίσω από ένα τραπέζι", μου λέει. "Ο σκηνοθέτης πρέπει να μπορεί να παίζει κι αυτό ήταν προαπαιτούμενο των σπουδών μου στη Ρωσία. Αλίμονο αν ο σκηνοθέτης κατευθύνει με μια μπαγκέτα εκ του μακρόθεν. Η δουλειά μου είναι δίπλα στους ηθοποιούς, πάνω στη σκηνή, κάτω από τη σκηνή. Η πρόβα πρέπει να είναι μια ζωντανή στιγμή, άσχετα με το αποτέλεσμα, και νιώθω ότι με τους συγκεκριμένους ηθοποιούς το καταφέρνουμε, επειδή έχουμε έναν κοινό κώδικα - κάτι που δημιουργεί πάντοτε καινούριες απαιτήσεις˙ δεν εξομαλύνει, αντίθετα προβληματίζει, σε σπρώχνει να βρεις κάτι καινούριο, γιατί ο κώδικας δεν είναι αυτοσκοπός, είναι ένα μέσο για να πλησιάσεις κάτι", αποσαφηνίζει.

Φυσικά, η κουβέντα δεν μπορεί να μην στραφεί στη δουλειά με την ομάδα του, αφού ο Στάθης Λιβαθινός είναι από τους σκηνοθέτες που δουλεύουν με σταθερούς συνεργάτες χρόνων: "Ας μην ξεχνάμε ότι στην ομάδα υπάρχουν ήδη τρεις γενιές ηθοποιών, υπάρχουν νέοι μαθητές μου μαζί με παλαιότερους και αυτοί μαζί με όσους πρωτοξεκινήσαμε το 2001". Η δουλειά με την ομάδα είναι κάτι που με αφορά, όχι όμως ότι δεν μου αρέσει να σκηνοθετώ και κάτω από άλλες συνθήκες, όπως στον ‘Βασιλιά Ληρ’ [σ.σ. Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας], ή όπως στο ΚΘΒΕ, όπου ανέβασα τους ‘Εχθρούς’ του Ισαάκ Σίνγκερ. Ήταν μια από τις συγκινητικότερες στιγμές που έζησα, με μια εξαιρετική ομάδα ηθοποιών, εκ των οποίων δεν γνώριζα κανέναν αλλά δεθήκαμε πολύ, δουλέψαμε πολύ ωραία˙ νιώθω πως ήταν σαν έτοιμοι από καιρό να συναντηθούμε και τελικά καταλήξαμε σε μια πολύ διαφορετική παράσταση απ’ όσες έχω κάνει", μου λέει.

Μαθαίνει άραγε κάτι απο αυτή την επαφή, ειδικά με τη νέα γενιά; "Σαφώς. Κατ’ αρχήν πρόκειται για διαφορετικές γενιές, που αλλάζουν πλέον με τρομερή ταχύτητα. Η διαφορά τους στον τρόπο που υπάρχουν στη σκηνή είναι αξιοσημείωτη. Εκείνοι έχουν να μάθουν από τους παλαιότερους, που διαθέτουν ήθος, συνέπεια, πάθος γι’ αυτό που κάνουν, και οι μεγαλύτεροι έχουν να μάθουν από τη φόρα, τον αυθορμητισμό, την ελευθερία τους. Καλύτερα, από μια αίσθηση που μοιάζει ότι δεν χρωστούν τίποτα. Αν και δεν παύουν οι νεότεροι να χρειάζονται μια άσκηση, η επαφή διαφορετικών γενεών μέσα στην ίδια ομάδα δημιουργεί έναν πάρα πολύ ενδιαφέροντα σπινθήρα. Ο καθένας φέρνει κάτι το ανεπανάληπτο, δεν υπάρχει άνθρωπος ίδιος με κάποιον άλλον. Δημιουργείται, έτσι, κάτι πολύ ζωντανό που με ενδιαφέρει πάρα πολύ", απαντάει.

Τον ρωτάω, έπειτα από τριάντα χρόνια σκηνοθετικής σταδιοδρομίας, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, έχοντας αναλάβει και θεσμική θέση, τι είναι το ταξίδι του θεάτρου γι’ αυτόν. "Ένα ταξίδι που ποτέ δεν τελειώνει", λέει. "Θα το τελειώσει βέβαια ο χρόνος κάποια στιγμή, αλλά κάθε φορά που κάνεις κάτι που σε αντιπροσωπεύει μένεις ανικανοποίητος. Δεν υπάρχει ικανοποίηση, είναι στιγμιαία, όπως τα μεγάλα γεγονότα της ζωής. Τίποτα δεν μένει στο θέατρο, ευτυχώς. Εγώ προσπάθησα κάθε έργο να μου αφήνει ένα μεγάλο ερωτηματικό˙ γιατί τα έργα, αν κάνουν τη δουλειά τους σωστά, είναι ερωτηματικά απέναντι στο αίνιγμα της ζωής, δεν είναι απαντήσεις. Πρέπει να μένουν ανοιχτά, ώστε να έχει και το κοινό να κάνει μια δουλειά. Δεν δουλεύουμε για εμάς δουλεύουμε για το κοινό που θα έρθει με διάθεση να μάθει κάτι, να συνταραχθεί, να συγκλονιστεί από κάτι. Εκεί ειναι το μυστικό, σε αυτή τη συνάντηση". Έχει, άραγε, κάποιο αγαπημένο έργο που δεν έχει σκηνοθετήσει ακόμη, αναρωτιέμαι. "Όχι", μου απαντάει με έμφαση, "γιατί δεν έχω αγαπημένα έργα, έχω αγαπημένα θέματα. Δεν ήμουν ο σκηνοθέτης που ήθελε να ανεβάσει ένα συγκεκριμένο έργο. Αγαπώ πολλά έργα, αλλα δεν με παρασύρει ένα έργο, με παρασύρει ένα θέμα που συμπίπτει με τη στιγμή που ζω", καταλήγει.

Το καλοκαίρι του 2023 κυκλοφόρησε το βιβλίο του "Τρεις εποχές" (εκδ. Πατάκη). Αλήθεια, τι τον οδήγησε στην ανάγκη αυτών των αυτοβιογραφικών καταγραφών; Ως "τα δώρα της πανδημίας" χαρακτηρίζει το βιβλίο του. "Είχα την ανάγκη, πιο πολύ για μένα στην αρχή, να καταγράψω κάποιες σκέψεις και περισσότερο να μιλήσω για την περιπέτεια της Ρωσίας, όπως εγώ την έζησα. Όμως το ένα έφερε το άλλο κι έτσι κατέληξα να περιγράφω γενικά λίγο ποιος ήμουν και μετά να γράφω και δυο λόγια για ό,τι έχω προσπαθήσει να κάνω στο θεάτρο. Μέσα σε αυτό ήταν και κάποιες σκέψεις για τη μεθοδολογία του θεάτρου όπως εγώ την καταλαβαίνω, για τους σημαντικούς ανθρώπους που γνώρισα, για όσους με ευεργέτησαν με την παρουσία τους. Γιατί θεωρώ πως είμαι ένας πολύ τυχερός άνθρωπος και ευγνώμων".

Τον ρωτάω, τέλος, αν θα αναλάμβανε ξανά θεσμική θέση, αντίστοιχη με αυτή της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του Εθνικού, κι αν έφυγε από το Εθνικό με κάποια πικρία λόγω της μη ανανέωσης της θητείας του. "Δεν ξέρω", μου απαντάει στο πρώτο και συνεχίζει: "ανανέωση θα μπορούσε να γίνει, όμως δεν έφυγα με πικρία από το Εθνικό" εξηγεί. "Όταν έκλεισε η θητεία μου το 19 άφηνα ένα Εθνικό υγιές, στην πρώτη γραμμή, με δύο καινούριες σκηνές, με μια καινούρια σχολή [σ.σ. σκηνοθεσίας] και πολλά άλλα πράγματα καινούρια. Δεν πειράζει που δεν ανανεωνόμουν, έφευγα πολύ χαρούμενος. Υπήρξε ενα σύννεφο δυσάρεστο αργότερα με το ότι αναγκάστηκα να φύγω απο τη σχολή που ο ίδιος έφτιαξα, αλλά δεν πειράζει. Μπορεί μια μέρα να επιστρέψω, ποτέ δεν ξέρεις. Το θέμα δεν ειναι η όποια σχολή, για μένα το θέμα ειναι η παιδαγωγική και η βαθύτερη ανάγκη που έχω να μεταφέρω ό,τι περισσότερο και ό,τι καλύτερο μπορώ σε μια νεότερη γενιά. Ακούγεται λίγο αφελές, αλλα είμαι αφελής".

Στην παράσταση που κάνει πρεμιέρα στις 21/2 στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων-"Λευτέρης Βογιατζής", η σκηνοθεσία & δραματουργική επεξεργασία είναι του Στάθη Λιβαθινού, τα σκηνικά & η επιμέλεια των κοστουμιών της Ελένης Μανωλοπούλου, η μουσική του Θοδωρή Αμπαζή και οι φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου. Ερμηνεύουν: Πάρης Αλεξανδρόπουλος, Βασίλης Ανδρέου, Γιώργος Δάμπασης, Νίκος Καρδώνης,  Στάθης Κόικας, Φοίβος Μαρκιανός, Πολυξένη Παπακωνσταντίνου, Μαρία Σαββίδου,  Άρης Τρουπάκης, Δημήτρης Φιλιππίδης.