Ιόλη Ανδρεάδη: Ταξιδεύοντας με τον Αρτό σε όλο τον κόσμο

Η περιπέτεια με τον Αρτό που οδήγησε στο να γραφτούν τρία θεατρικά έργα από τον Άρη Ασπρούλη και μένα και στο να σκηνοθετήσω αυτές τις τρεις παραστάσεις, πρώτα στην Αθήνα –στο Θέατρο Σημείο το 2015 το "Αρτό/Βαν Γκογκ", στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης το 2016 την "Οικογένεια Τσέντι" και στο Θέατρο Τέχνης το 2022 το "Κόκκαλο"– και ύστερα αυτές να προσκληθούν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό –στη Νέα Υόρκη το 2023, στη Σόφια και τη Φιλιππούπολη και στη Νέα Υόρκη το 2024– χρειάστηκε εξαρχής μερικά ταξίδια, ως έρευνα, με την έννοια πρώτα απ’ όλα της καθαρής, ατόφιας περιέργειας, για να ξεκινήσει.

Το πρώτο ήταν στο Παρίσι, όπου επισκεφθήκαμε δύο εκθέσεις: η μία, στο Musee d’ Orsey, λεγόταν "Βαν Γκογκ/Αρτό, Ο αυτόχειρας της κοινωνίας", που αντιπαρέβαλε έργα του Βαν Γκογκ με ζωγραφικά έργα του Αρτό, αλλά και αποσπάσματα από το στοχασμό του τελευταίου πάνω στο μεγάλο ζωγράφο. Μια έκθεση-ταξίδι στον κόσμο των δύο σπουδαίων –και τραγικών– προσωπικοτήτων. Η δεύτερη ήταν με έργα του Henri Cartier-Bresson, στο Centre Pompidou. Ποια σχέση να απέκτησαν άραγε στη φαντασία μου η έκθεση για το μεγάλο φωτογράφο, που έλεγε πως "το να τραβάς μια φωτογραφία σημαίνει να βάζεις κεφάλι, μάτι και καρδιά στην ίδια προοπτική" με την άλλη, εκείνη για το Γάλλο καλλιτέχνη, δάσκαλο, διανοούμενο, ποιητή, ηθοποιό, σκηνοθέτη, τον Αρτό, που υποστήριζε πως "ο ηθοποιός είναι ο αθλητής της καρδιάς"; Μπορεί η σχέση που τους τέμνει να βρίσκεται στην έστω και παροδική συγγένεια και των δύο με το σουρεαλισμό, ή μπορεί η σύνδεσή τους να είναι σχεδόν ιμπρεσιονιστική, βασισμένη σε μια στιγμιαία εντύπωση για το έργο τους. Πάντως στο ταξίδι της επιστροφής, πάνω στο αεροπλάνο, άρχισε να γράφεται το πρώτο έργο της τριλογίας, το "Αρτό/Βαν Γκογκ".

Το δεύτερο ταξίδι ήταν στη Ρώμη. Εκεί, γνωρίστηκα με τον άνθρωπο που υποστήριζε πως είναι "ο τελευταίος απόγονος των Τσέντσι" (σ.σ. ιστορική οικογένεια της Ρώμης, στην τραγική ιστορία της οποίας βασίστηκαν για τα ομώνυμα έργα τους ο Σέλλεϋ, ο Αρτό και ο Σταντάλ). Ένας καλλιτέχνης, με τον οποίο συναντηθήκαμε και συνομιλήσαμε για ώρα. Ένας άνθρωπος τόσο μαγεμένος, όσο και εγώ, από την ιστορία της μυθικής οικογένειας, αλλά και από τον τρόπο με τον οποίο ο Αρτό την ανέδειξε. Δεν του αρκούσε, μάλιστα, να υποστηρίζει δημόσια την καταγωγή του, είχε βαλθεί και να φωτογραφίζει την έφηβη κόρη του ως Βεατρίκη Τσέντσι, τη μυθική θηλυκή φιγούρα της οικογένειας και παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης στην πατριαρχία. Η συνάντηση μαζί του, εκτός από το να εμπλουτίσει την έρευνα γύρω από την "Οικογένεια Τσέντσι", το δεύτερο έργο μας για τον Αρτό, ήταν και μια συνειδητοποίηση για το πόσο απρόβλεπτα μπλέκονται μύθος και πραγματικότητα, κάτι που μας απασχόλησε έπειτα στο τρίτο έργο, το "Κόκκαλο".

Τα έργα γράφτηκαν, οι παραστάσεις ανέβηκαν και κάπως έτσι φτάσαμε στο 2022 όπου η Μαριάννα Κάλμπαρη δέχτηκε με ενθουσιασμό την τρελή ιδέα να παρουσιαστούν εκ νέου και τα τρία έργα μαζί ως Τριλογία στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης, με τη μορφή μιας ενιαίας θεατρική εμπειρίας. Επίσης, τρελή ιδέα ήταν να προσκαλέσουμε στην Ελλάδα τον εξαιρετικό ηθοποιό του Μπρόντγουεϊ, τον Αμερικανό Gene Gillette, για να ερμηνεύσει το μονόλογό μας "Αρτό/ Βαν Γκογκ", την οποία ιδέα και εκείνος δέχτηκε με φοβερό ενθουσιασμό. Όπως και το να προσκληθούν και να έρθουν στην Ελλάδα οι διεθνούς φήμης καθηγητές θεάτρου Joe Kelleher και Laura Tesman για να μιλήσουν στο ελληνικό κοινό για τον Αρτό, το Θέατρο της Σκληρότητας και τις παραστάσεις μας.

Και κάπου εκεί ξεκινάει το ταξίδι των παραστάσεων. Τα έργα "Αρτό/ Βαν Γκογκ" και "Κόκκαλο" παρουσιάστηκαν με μεγάλη ανταπόκριση του αμερικανικού κοινού το Απρίλιο του 2023 στο θέατρο The tank της Νέας Υόρκης κατόπιν πρόσκλησης της Καλλιτεχνικής Διευθύντριας του Θέατρου υπό τον ενιαίο τίτλο "The Artaud diptych". Τα ίδια έργα έχουν προσκληθεί για να παρουσιαστούν στο "International Τheatre Festival Monodrama" της Σόφιας τον Φεβρουάριο του 2024 και στο "Crossroads Stage Autumn Theater Festival" της Φιλιππούπολης τον Σεπτέμβριο του 2024. Ενώ το θέατρο The tank μας προσκαλεί να ολοκληρώσουμε την παρουσίαση της τριλογίας των έργων μας για τον Αρτό στη Νέα Υόρκη ανεβάζοντας στην κεντρική σκηνή του το Μάιο του 2024 την "Οικογένεια Τσέντσι" σε ένα νέο ανέβασμα, με ανανεωμένη διανομή. 

Μπορεί το να ταξιδεύεις έργα που βασίζονται στη ζωή και το έργο αυτής της παγκόσμιας προσωπικότητας με την ελληνική καταγωγή, του επίσης πολυταξιδεμένου –με τις ιδέες του, αλλά και κυριολεκτικά– Αρτό, να μοιάζει σαν φυσική εξέλιξη, πόσο μάλλον όταν όλη η ενασχόλησή μας μαζί του ξεκίνησε μέσα από ταξίδια, ωστόσο όταν ξεκινούσαμε να γράφουμε τα έργα και εγώ να δουλεύω και να ονειρεύομαι τη σκηνοθεσία τους, ούτε που μπορούσα να το διανοηθώ! Το μόνο ζητούμενο όταν αυτά τα έργα και αυτές οι παραστάσεις γεννιόντουσαν ήταν να μπορέσουν να ανέβουν στην Ελλάδα γιατί, και τα τρία, προήλθαν από μια αυθεντική, εσωτερική ανάγκη. Τα ταξίδια αυτά που προέκυψαν και προκύπτουν, μπορώ να πω ότι  περισσότερο, τα είχα ευχηθεί. Η σημασία των ταξιδιών αυτών για μένα είναι μεγάλη. Αυτή η γέφυρα επικοινωνίας που ανοίγεται ανάμεσα στο νέο ελληνικό θεατρικό έργο με το κοινό άλλων χωρών, με όχημα μάλιστα την ελληνική γλώσσα, και η θερμή υποδοχή του κοινού σε κάθε χώρα, αποδεικνύει την παγκοσμιότητα του θεατρικού λόγου, και ταυτόχρονα αναδεικνύει την αυτοδυναμία της χώρας μας να εξάγει πολιτιστικά προϊόντα, ως ισότιμος συνομιλητής.

 Ευχαριστώ θερμά κάθε συνεργάτη, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, που έχει εμπλακεί σε  αυτή την ωραία διαδικασία, κατ’ αρχήν το συν-συγγραφέα των έργων και υπεύθυνο για την επικοινωνία Άρη Ασπρούλη, με τον οποίο τη χτίσαμε βήμα-βήμα. Τους ηθοποιούς των παραστάσεων για τη συγκέντρωση, την αφοσίωση και την τρυφερότητα. Τους συντελεστές των έργων, για όλο τους το δόσιμο και τη γλύκα. Τον Νίκο Διαμαντή, την Ξένια Καλδάρα και τη Μαριάννα Κάλμπαρη για την αμέριστη φιλοξενία. Τον εκδότη Θοδωρή Κουλεδάκη για την έγνοια του πάνω στα έργα μας και το φιλόδοξο τόλμημα των δίγλωσσων εκδόσεών τους. Τον σκηνοθέτη Ορέστη Τάτση, που ως διευθυντής παραγωγής των παραστάσεών μας, αγκάλιασε αυτή την προσπάθεια και τη στήριξε σαν να ήταν δική του. Την υπεύθυνη του Εργαστηρίου Πειραματικής Νευροφυσιολογίας του ΕΚΠΑ Καθηγήτρια Κορνηλία Πουλοπούλου και τους συνεργάτες της για την επιστημονική μας συνεργασία με θέμα τον Αρτό, τη Νευροεπιστήμη και την Εκπαίδευση. Έστω ένας ή μία εξ αυτών να έλειπε, όλα θα ήταν πολύ διαφορετικά. Και, φυσικά, ολόψυχα, το Κοινωφελές Ίδρυμα Γεωργίου και Βικτωρίας Καρέλια, χωρίς την πολύτιμη υποστήριξη του οποίου η πραγματοποίηση της μεταφοράς και παρουσίασης των παραστάσεων στη Νέα Υόρκη θα ήταν αδύνατη. 

Αυτή τη στιγμή το "Κόκκαλο" παίζεται στο Θέατρο Σημείο, στην Αθήνα, για πολύ λίγες παραστάσεις μες στις γιορτές, προτού συνεχίσει το ταξίδι του. Είμαι χαρούμενη που επιστρέφουμε στη βάση μας. Στο ίδιο θέατρο, από όπου ξεκίνησαν όλα το 2015, με την παράσταση τότε του πρώτου μέρους της τριλογίας για τον Αρτό, του έργου "Αρτό/Βαν Γκογκ". 

Εννέα χρόνια μετά το ταξίδι συνεχίζεται – και μεγαλώνει. Ένα ταξίδι κυρίως θεραπευτικό, ένα ταξίδι που επιμένει πρωτίστως να γίνεται προς τα μέσα.

Info: Οι τέσσερις τελευταίες παραστάσεις για το "Κόκκαλο" είναι στις 8, 9, 15, 16/1.