Αναστασία Παπαστάθη: "Στην παραγωγή πρέπει να ρισκάρεις και στην σκηνοθεσία να εμπιστεύεσαι"

Το 2000 βραβεύτηκε το πρώτο σου θεατρικό έργο "Ανώνυμη Ωδή" από το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου και εκπροσώπησες την Ελλάδα στο 5ο Διεθνές Συνέδριο Γυναικών Θεατρικών Συγγραφέων. Με ποια λόγια θα σύστηνες το βιβλίο σου και τη συγγραφική σου ιδιότητα σε κάποιον που δεν γνωρίζει τίποτε για εσένα;
Αν και προτιμώ να συστήνομαι μέσα από την δουλειά μου και όχι με λόγια που την περιγράφουν, παρ’ όλα αυτά, επειδή έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε, θα μπορούσα να πω ότι η "Ανώνυμη Ωδή" ήταν το εφαλτήριο. Ήταν το πρώτο μου θεατρικό έργο με μια πολύ σημαντική διάκριση. Αυτό μου έδωσε  δύναμη και κουράγιο να συνεχίσω. Πάντως η συγγραφική μου δουλειά, είτε είναι μεταφράσεις, διασκευές, ή συγγραφή θεατρικών έργων, στόχο έχει την σκηνική πραγμάτωση. Αυτό είναι το κίνητρό μου, το κείμενο να γίνει παράσταση. Η μόνη εξαίρεση ήταν η ραδιοφωνική εκπομπή "Το μικρό μας λεξικό" που είχα κάνει στο τρίτο πρόγραμμα όταν ήταν διευθυντής ο Γιώργος Τσαγκάρης. Ήταν μια ογκώδης εργασία με έρευνα μελέτη και συγγραφή 125 εκπομπών πάνω σε λέξεις από τον χώρο της τέχνης.

Το 2003 ίδρυσες την μη κερδοσκοπική εταιρία θεάτρου Fuga και από τότε κάνεις δικές σου παραγωγές, ενώ από το 2015 ανέλαβες την καλλιτεχνική διεύθυνση του θεάτρου Radar έχοντας κάποια όνειρα. Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση και ποια η καλύτερη ανταμοιβή από την όλη διαδικασία;
Αρχικά η πρόκληση ήταν να δημιουργήσω μια ομάδα που θα μπορούν τα μέλη της να επικοινωνούν με κοινή θεατρική γλώσσα. Η ίδρυση της Fuga και στη συνέχεια η δημιουργία του θεάτρου Radar, ήταν πρόκληση. Ήταν στόχος μου πολλά χρόνια πριν. Ήθελα να εκφράσω περισσότερα από την δυνατότητα που έχει ένας ηθοποιός ως μέλος ενός θιάσου, όπως ήμουν και εγώ μέχρι το 2000. Το εγχείρημα αυτό είχε μεγάλες δυσκολίες αλλά και αντίστοιχη ανταμοιβή. Η καλύτερη ανταμοιβή μου ήταν ότι μπόρεσα να υλοποιήσω το όνειρό μου. Και επίσης ότι το ξεκίνημα του Radar που έγινε με την "Παρεξήγηση" του Αλμπέρ Καμί στέφτηκε με επιτυχία και είχε μεγάλη ανταπόκριση για δυο συνεχείς σεζόν. Η εργασία μου αυτή κέρδισε το βραβείο καλύτερης μετάφρασης το 2016 από την Ελληνική Εταιρία Μεταφραστών Λογοτεχνίας.

Τι ξέρεις πλέον για σένα και για τις δυνατότητες σου σε επίπεδο παραγωγής και σκηνοθεσίας;
Ξέρω ότι στην παραγωγή πρέπει να ρισκάρεις και στην σκηνοθεσία να εμπιστεύεσαι.

Θα έλεγες πως είσαι εξωστρεφής και άνθρωπος του ρίσκου στη λειτουργία σου στο θέατρο;
Είμαι από φύση μου εσωστρεφής άνθρωπος, ενώ στο θέατρο χρειάζεται εξωστρέφεια. Προσπαθώ να τα ισορροπήσω. Ρισκάρω αλλά με επίγνωση του ρίσκου.

Πόσο καθοριστικές υπήρξαν οι συναντήσεις με έργα και ανθρώπους σε σχέση με την πορεία σου;
Τα έργα αποκτούν υπόσταση μέσα από τις συναντήσεις μας με ανθρώπους. Όταν μπήκα στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας για να σπουδάσω μαθηματικά αμέσως πήγα στο θεατρικό τμήμα του Πανεπιστημίου. Εκεί συνάντησα προσωπικότητες που δεν μπορούσα να φανταστώ. Την Έλλη Αλεξίου, τον Αντώνη Σαμαράκη, την Διδώ Σωτηρίου, αυτό ήταν καθοριστικό. Σχεδόν παράλληλα ξεκίνησα τις σπουδές μου στη δραματική σχολή όπου συνάντησα σημαντικούς δασκάλους, όπως ο Βίκτωρ Παγουλάτος, ο Ντίνος Δημόπουλος, η Κάκια Παναγιώτου, ο Ντίνος Ηλιόπουλος ... Τελειώνοντας την δραματική σχολή συναντώ τον Μίνω Βολανάκη στην "Μήδεια" του Ευριπίδη με τον θίασο Καρέζη-Καζάκου, ήταν η πρώτη μου επαγγελματική δουλειά στο θέατρο. Μεγάλη σπουδή και μαθητεία. Όταν έπαιρνα τον Μίνω από την τους βράχους στην Πετρούπολη που κάναμε πρόβα, για να τον κατεβάσω στα Εξάρχεια - οδηγούσα τότε ένα σαραβαλάκι - η διαδρομή ήταν ένα ολόκληρο ταξίδι. Εν ολίγοις για μένα είναι καθοριστικό, ότι με κάνει να ονειρεύομαι και να ανανεώνω την πίστη μου στο θέατρο.

Έχεις μετανιώσει για κάποιες επιλογές που έκανες ή που δεν έκανες μέχρι σήμερα;
Όλα είναι δρόμος. Πολλά πράγματα γίνονται και ερήμην μας. Θα ήθελα να αλητέψω περισσότερο. Στα πρώτα μου χρόνια ως ηθοποιός ήμουν αναγκασμένη να βρίσκομαι στην Αθήνα για να αντιμετωπίσω το βιοπορισμό μου. Παρέδιδα μαθήματα φυσικής και μαθηματικών σε μαθητές γυμνασίου και λυκείου και ταυτόχρονα έστηνα επιχειρήσεις. Αυτή η συνθήκη δεν μου επέτρεπε να βρεθώ μακριά από την Αθήνα, να περιπλανηθώ για παράδειγμα σε ένα δημοτικό θέατρο της επαρχίας.

Για τη σεζόν που διανύουμε επέλεξες τους "Τρομερούς γονείς" του Ζαν Κοκτό και "Το Φτερούγισμα" του Βασίλη Γιαννόπουλου επειδή έχουν πολλά ανοιχτά πεδία προσέγγισης;
Τα τελευταία χρόνια με τις παραστάσεις που ανεβάζω ερευνώ το θέμα των ενδοοικογενειακών σχέσεων. Είναι μια τριλογία με πρώτο έργο το "Καληνύχτα Μητέρα" της Μάρσα Νόρμαν που παίξαμε με την Μαρία Σκούντζου. Εκεί φωτιζόταν η σχέση μητέρας – κόρης, ακολούθησαν οι "Τρομεροί Γονείς" του Κοκτό όπου κυριαρχεί η σχέση μητέρας-γιού και μετά "Το Φτερούγισμα" του Βασίλη Γιαννόπουλου όπου φωτίζεται η σχέση ενός ζευγαριού που βρίσκεται σε κρίση. Μιλάμε για σχέσεις εντός της οικογένειας, αυτός είναι ο κοινός άξονας. Τα τρία έργα αλληλοσυμπληρώνονται με τα ερωτήματα που θέτουν. Ας μείνουμε όμως στα έργα της φετινής σεζόν. Για παράδειγμα την σχέση εξάρτησης την συναντάμε και μεταξύ μάνας-γιου και μεταξύ του ζευγαριού, ο τρόπος αλλάζει. Και έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πόσους μηχανισμούς μπορεί να εφεύρει ένας άνθρωπος, για να εξαρτήσει έναν άλλον άνθρωπο, όχι απαραίτητα συνειδητά. Φωτίζοντας τις δυσλειτουργίες της οικογένειας, ταυτόχρονα μπαίνουν και ερωτήματα για την εξυγίανσή της. Ο καθένας αξιοποιεί τα ερεθίσματα που δέχεται με τον δικό του τρόπο.

Ποιο είναι το αγαπημένο σου έργο;
Δεν είναι το έργο που γίνεται αγαπημένο, είναι οι συνεργασίες με ανθρώπους που το αγαπάνε. Φυσικά επειδή η πρόταση ξεκινάει από μένα προς τους συνεργάτες μου, θα πρέπει να τους εμφυσήσω την δική μου αγάπη και στη συνέχεια να την ενστερνιστούν. Κάπως έτσι τροφοδοτείται η αγάπη για ένα έργο.

Υπάρχει κάποιο έργο το οποίο θα ήθελες να παίξεις;
Η επιθυμία μου για ένα έργο γεννιέται κάθε φορά ανάλογα με την χρονική στιγμή και την συνθήκη που βρίσκομαι. Όποια επιθυμία μου έχει γεννηθεί μέχρι τώρα, την έχω υλοποιήσει και είμαι ευγνώμων για αυτό.

Το θέμα της ταυτότητας και τα ψυχαναλυτικά θέματα σε έχουν απασχολήσει σε αρκετές παραστάσεις σου. Κάτι ψάχνεις η ίδια μέσα από αυτές; 
Έτσι ξεκινάει η ιστορία, από την προσωπική μου αναζήτηση. Και το προσωπικό γενικεύεται και αφορά περισσότερους ανθρώπους όταν μετουσιώνεται σε δημιουργία. Πράγματι με ενδιαφέρουν θέματα που άπτονται της ψυχικής λειτουργίας. Ιδιαίτερα μετά τα δυο χρόνια του εγκλεισμού που περάσαμε με τη πανδημία, προέκυψαν πολλά κοινωνικά ζητήματα και θέλησα να πάρω ενεργό ρόλο στην διερεύνησή τους. Αναζητώ τον κοινωνικό ρόλο του θεάτρου.

Πιστεύεις ότι το θέατρο υπάρχει περισσότερο για να εκφραζόμαστε και να αυτοψυχαναλυόμαστε ή για να μάθουμε να φτιάχνουμε κάτι το οποίο έχει ιστορία πίσω του και κανόνες;
Η ερώτηση με κάνει να ανατρέξω στην αρχετυπική έννοια του θεάτρου. Ετυμολογικά προέρχεται από το ρήμα θεώμαι, βλέπω, παρατηρώ. Είναι η τέχνη του να γίνεσαι θεατής του εαυτού σου και των άλλων. Ο Έζρα Πάουντ έλεγε ότι το θέατρο δεν αποτελείται από λέξεις, αλλά από ηθοποιούς που χρησιμοποιούν τις λέξεις. Ο ηθοποιός θα πρέπει να ποιεί ήθος, να πρεσβεύει αξίες. Όμως το θέατρο είναι και ψυχαγωγία με την έννοια της αγωγής της ψυχής. Η έκφραση και η αυτοψυχανάλυση εμπεριέχονται στο θέατρο, αλλά δεν προϋποθέτουν την ύπαρξή του. Πολλές φορές μάλιστα συνδέονται με μια ναρκισσιστική πλευρά του ηθοποιού, που όταν ξεπερνά το μέτρο γίνεται καταστροφική για την δημιουργία.

Ονειρεύεσαι να δραπετεύσεις; Είσαι άνθρωπος της φύσης ή της πόλης;
Ονειρεύομαι να δημιουργώ. Να δραπετεύσω από που απ’ τον κήπο μου; Το θέατρο είναι ο κήπος μου, με λουλούδια όμορφα και σπάνια που μοσχοβολάνε. Γεννήθηκα στη φύση. Μου αρέσει η φύση αλλά με κέρδισε η πόλη.

Ποιοι χώροι της Αθήνας σε προσδιορίζουν;
Τα Εξάρχεια. Εκεί έζησα πάνω από είκοσι χρόνια μέχρι που γέννησα τον γιο μου. Τα καφέ της Καλλιδρομίου, όπου έγραψα τις καλύτερες θεατρικές σκηνές, τα θερινά σινεμά Βοξ, Ριβιέρα, Εκράν... όλοι αυτοί είναι αγαπημένοι χώροι. Τώρα, παρ’ όλο που δεν μένω πια εκεί, αισθάνομαι ακόμα την σύνδεση.

Έχεις μετακινηθεί σε προσωπικό επίπεδο μέσα από τη δουλειά σου;
Κάνω ένα επάγγελμα πολύ απαιτητικό από πλευράς ωραρίου και είναι φυσικό να επηρεάζει και την προσωπική μου ζωή. Η προετοιμασία μιας παράστασης επιβάλει εξαντλητικά ωράρια και απασχόληση σε ημέρες εορτών, που με κρατούν μακριά από την οικογένεια. Αλλά όταν υπάρχει στήριξη από το οικογενειακό περιβάλλον, όλα αντιμετωπίζονται.

Ποιο είναι το δικό σου οξυγόνο;
Εκτός από το θέατρο είναι η θάλασσα. Κολυμπάω χειμώνα καλοκαίρι. Επίσης μεγάλη ανάσα για μένα είναι η συντροφιά των φίλων μου, που μπορώ να είμαι ο εαυτός μου.

Βρισκόμαστε στο τέλος μιας εποχής και στην αρχή μιας άλλης σε σχέση με τον Πολιτισμό;
Δεν ξέρω αν είναι το τέλος μιας εποχής, σίγουρα πρέπει να προσαρμοστούμε στις αλλαγές, αλλά χωρίς εκπτώσεις. Προσωπικά έχω αντισταθεί στην ψηφιοποίηση μιας θεατρικής παράστασης, την προβολή της μέσω on demand και τα σχετικά. Το θέατρο θα πρέπει να διατηρήσει την άμεση και ζωντανή απεύθυνση προς το κοινό, το εδώ και τώρα. Να υπερασπιστεί τον παρόντα χρόνο, την στιγμή, η οποία δεν επαναλαμβάνεται και ταυτόχρονα δημιουργεί μια μαγική συνθήκη διάρκειας. Το θέατρο χρειάζεται να είναι ζωντανό.

Τι θα δούμε την επόμενη θεατρική σεζόν στο Radar;
Θα επαναληφθούν οι "Τρομεροί Γονείς" του Ζαν Κοκτό ενώ θα υπάρξουν και παράλληλες δράσεις που θα σχετίζονται με την παράσταση. Και επειδή για πρώτη φορά δεν θα έχω πρόβες για καινούργιο έργο, θα μου δοθεί η ευκαιρία να ολοκληρώσω την θεατρική μεταφορά της "Πτώσης" του Αλμπέρ Καμί. Είχα παρουσιάσει ένα απόσπασμά της το 2013 στα πλαίσια του φεστιβάλ ‘petit Paris d’ Athene’ που ήταν αφιερωμένο στα 100 χρόνια από την γέννηση του Αλμπέρ Καμί. Το παρουσίασα στο φουαγιέ του θεάτρου Άλμα και στην μουσική σκηνή Ακροβάτης που ήταν χώροι δράσης του φεστιβάλ. Τότε ήταν σε μορφή μονολόγου και υποδυόμουν τον ανδρικό ρόλο του Ζαν Μπατίστ Κλαμάνς. Τώρα θα είναι μια καινούργια ολοκληρωμένη προσέγγιση για το θέατρο Radar.