Μπορεί να σπούδασε καλές τέχνες στη Μελβούρνη αλλά ήταν μέσα από το γράψιμο που βρήκε έναν τρόπο να καταλάβει τον περίπλοκο κόσμο της τέχνης του Λονδίνου των ‘90s, και γενικότερα. Επί χρόνια κριτικός και αρχισυντάκτρια του εμβληματικού περιοδικού τέχνης Frieze, η Jennifer Higgie ήρθε στην Αθήνα για να διδάξει ένα σεμινάριο κριτικής τέχνης και μας έδωσε την αφορμή για μια συζήτηση για τον κριτικό λόγο σήμερα, τις εκθέσεις γυναικών καλλιτεχνών και τα πολλά και διαφορετικά κεφάλια του περίπλοκου τέρατος που αποκαλούμε κόσμο της τέχνης.
"Γράψε ένα κείμενο εξίσου σημαντικό με το έργο ή την έκθεση για την οποία γράφεις. Χρησιμοποίησε ενδιαφέρουσες λέξεις, απέφυγε τα κλισέ, αν υπάρχει πιο σύντομη και λιγότερο περίπλοκη λέξη διάλεξη αυτή. Σκέψου την πρώτη και την τελευταία πρόταση της κριτικής σου - πάρε για παράδειγμα το "100 χρόνια μοναξιά” ή τον "Μεγάλο Γκάτσμπι”, αντίστοιχα. Κάνε την έρευνά σου. Γνώρισε τα περιοδικά τέχνης και τη στόχευση του καθενός. Έχε τα μάτια σου ανοιχτά. Ρώτα την εαυτή σου κάθε τόσο ποιά είναι η θέση σου ως κριτικός και ποιά τα κριτήριά σου. Μη φοβάσαι να εκτεθείς, να νιώσεις τρωτή…"
Ακούγοντας τη Jennifer Higgie να δίνει μικρές και μεγάλες συμβουλές περί κριτικής, αναλύοντάς τες μεθοδικά, 10 το πρωί, στη γεμάτη κόσμο αίθουσα του wine bar "Paleo" στον Πειραιά νιώθω όσο να ‘ναι μια αισιοδοξία για την ανταπόκριση στο σεμινάριο που διοργάνωσε το κέντρο τέχνης The Intermission και ελπίζω να διαβάσουμε πολλές περισσότερες κριτικές για την τέχνη που παράγεται στην Αθήνα σήμερα στο άμεσο μέλλον. Αντίστοιχη αισιοδοξία, όσο κι αν δυσκολεύομαι να την ασπαστώ, αποπνέει η άποψή της ότι αυτή είναι η καλύτερη εποχή από άποψη προοπτικών και ευκαιριών να δεις τα κείμενά σου να δημοσιεύονται.
Πώς έγινες κριτικός;
Βρέθηκα στο Λονδίνο ως φοιτήτρια καλών τεχνών με μια υποτροφία από τη Μελβούρνη όπου σπούδαζα και πέρασα μια εποχή απογοήτευσης. Δεν μου άρεσαν αυτά που έφτιαχνα. Στην Αυστραλία έγραφα μυστικά και το γράψιμο ήταν ένας τρόπος να αντιμετωπίσω τη σύγχυσή μου απέναντι στον αχανή κόσμο της τέχνης στο Λονδίνο. Έγραφα, λοιπόν, μόνη μου για να καταλάβω τον κόσμο, γιατί όταν γράφεις αναγκάζεσαι να γίνεις πιο σκληρή, δεν τεμπελιάζεις. Εκείνη την εποχή δούλευα για πολύ καιρό ως σερβιτόρα αλλά ήθελα να κάνω και κάτι πέρα από αυτό κι έτσι έγραψα στο Frieze και προς μεγάλη μου χαρά μου απάντησαν και μου ζήτησαν ένα κομμάτι για τις νεκρές φύσεις του Andy Warhol. Μου πήρε περίπου ένα μήνα να το τελειώσω, δουλεύοντάς το ξανά και ξανά. Κι έτσι άρχισα να δουλεύω στο Frieze, όλο και περισσότερο αναλαμβάνοντας σταδιακά και την επιμέλεια κειμένων άλλων. Μου αρέσει η επιμέλεια και η αρχισυνταξία. Είναι σαν να τακτοποιείς το σπίτι.
Τι χρειάζεται για να γίνεις καλή κριτικός;
Δεν χρειάζεται να σπουδάσεις, να πάρεις κάποιο ακριβό πτυχίο ή οτιδήποτε σχετικό, πρέπει να είσαι απολύτως παθιασμένη με αυτό, απολύτως παθιασμένη όμως! Και να είσαι αυτοκριτική, και να γνωρίσεις το πεδίο σε βάθος, να κάνεις την έρευνά σου, να ξέρεις τι ακριβώς συμβαίνει στην περιοχή που σε αφορά, και βέβαια να δεις τι ζητά το κάθε περιοδικό. Εγώ δεν είχα καμιά σχετική εκπαίδευση πέρα από ένα εργαστήριο της μιας μέρας στη Μελβούρνη το 1997. Και όταν μου ανέθεσαν να επιμεληθώ τα πρώτα κείμενα αναρωτιόμουν αν όντως μπορούσα να το κάνω ή είχα προσποιηθεί ότι είμαι κάποια άλλη. Και κοιτώντας πίσω πιστεύω ότι ένας από τους λόγους που με επέλεξαν τότε είναι ότι δεν ήμουν από το Λονδίνο και δεν ανήκα σε καμιά ομάδα, μπορούσα να είμαι αντικειμενική. Είναι σημαντικό να είσαι αντικειμενική. Όπως και το να βάζεις το έργο σε ένα συγκείμενο. Οι καλλιτέχνες.ιδες δεν ξεπηδούν από το πουθενά. Aποτελούν μέρος ενός πολύπλοκου κοινωνικοπολιτικού πλαισίου.
Πόσο σημαντική είναι η κριτική τέχνης στην εποχή μας;
"Είναι μεγάλη ντροπή που η κριτική τέχνης έχει κοπεί από τις εφημερίδες, αριστερές, δεξιές και κεντρώες. Φανταστείτε τι θα συνέβαινε αν οι εφημερίδες έκοβαν τον σχολιασμό των αγώνων ποδοσφαίρου. Αλλά το θετικό που έχει προκύψει από αυτό είναι ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν περισσότερα περιοδικά τέχνης απ’ ότι έχουν υπάρξει ποτέ".
Είναι δύσκολο να απαντήσεις γενικά γιατί δεν είναι παντού το ίδιο. Πιστεύω πάντως ότι η κριτική τέχνης θα είναι πάντα σημαντική γιατί χρειαζόμαστε ένα χώρο στοχασμού γύρω από την παραγωγή οπτικού πολιτισμού. Είναι μεγάλη ντροπή που η κριτική τέχνης έχει κοπεί από τις εφημερίδες, αριστερές, δεξιές και κεντρώες. Δεν μπορώ να φανταστώ πολιτισμό χωρίς την τέχνη, τα εικαστικά. Φανταστείτε τι θα συνέβαινε αν οι εφημερίδες έκοβαν τον σχολιασμό των αγώνων ποδοσφαίρου. Τι κατακραυγή θα προκαλούσε. Η τέχνη είναι το ίδιο σημαντική με το ποδόσφαιρο, ή οποιοδήποτε άλλο σπορ. Είναι απαίσιο! Αλλά το θετικό που έχει προκύψει από αυτό είναι ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν περισσότερα περιοδικά τέχνης απ’ ότι έχουν υπάρξει ποτέ. Φυσικά το έντυπο έχει τις δικές του προκλήσεις και είναι ακριβή επιλογή οπότε τα περισσότερα είναι διαδικτυακά. Αλλά πιστεύω ότι είναι μια στιγμή έκρηξης για όποια θέλει να μπει στην κριτική τέχνης γιατί υπάρχουν πολύ περισσότερες ευκαιρίες από το παρελθόν.
Φυσικά οι αρχισυντάκτες έχουν ευθύνη, ειδικά όταν δεν απαντούν στις προτάσεις για κριτικές που τους κάνουν οι νέοι συγγραφείς, ειδικά όταν αυτές αφορούν εκθέσεις έξω από τα μεγάλα κέντρα της τέχνης. Το θεωρώ σοκαριστικό! Είναι χρέος των αρχισυντακτών περιοδικών τέχνης να επιδιώκουν να έχουν περισσότερες κριτικές από πόλεις όπως η Αθήνα για παράδειγμα. Πάντως στη θεωρία υπάρχουν πολύ περισσότερες θέσεις για να εκδώσεις την κριτική σου σε σχέση με παλιότερα και αυτό είναι σημαντικο από μόνο του.
Άρα θεωρείς ότι υπάρχουν περιοδικά που ενδιαφέρονται να πληρώσουν για μια κριτική από την Αθήνα παρά την κρίση που περνά ο Τύπος;
Το να στείλεις μια κριτική από την Αθήνα σε ένα διεθνές περιοδικό είναι η δύναμή σου και είναι γεγονός ότι δεν υπάρχουν πολλές καλές κριτικοί. Ως προς την αμοιβή, φυσικά. Είμαι κατηγορηματική ως προς το ότι πρέπει να πληρώνεται μια κριτικός. Δεν θα ζητούσες από έναν υδραυλικό να κάνει τη δουλειά χωρίς να πληρωθεί. Και για να γράψεις μια κριτική 700 λέξεων, όπως ξέρεις πολύ καλά, χρειάζεται να περάσεις ώρες με τα έργα, πιθανότητα να μιλήσεις με κάποιους ανθρώπους, να γράψεις και να διορθώσεις ένα κείμενο, αν το μετρήσεις σε ώρες μπορεί να καταλήξεις να αμείβεσαι χαμηλότερα από ένα σερβιτόρο- όχι ότι έχω κάτι με τη συγκεκριμένη δουλειά. Και μια από τις φρικτές συνιστώσες αυτής της συνθήκης είναι ότι τελικά μπορούν να γράφουν όσοι δεν έχουν ανάγκη να επιβιώσουν από αυτή τη δουλειά, δημιουργείς μια ελίτ, και τι χειρότερο από το να εκφράζουν άποψη μόνο οι έχοντες.
Αντίστοιχα και με τους καλλιτέχνες και τις καλλιτέχνιδες που συμμετέχουν σε εκθέσεις μουσείων και οι οποίοι.ες θεωρούνταν μέχρι πρότινως θεμιτό να μην αμείβονται σε αντίθεση π.χ. με τους τεχνικούς. Και εδώ στην Αθήνα, το ΕΜΣΤ έχει δουλέψει, μεταξύ άλλων, τα τελευταία χρόνια πάνω σε αυτό.
Βέβαια, τα μουσεία χρειάζονται το πολιτιστικό κεφάλαιο που παράγουν οι καλλιτέχνες οπότε πρέπει να το πληρώνουν.
Τι συνιστά για σένα καλή κριτική τέχνης;
Υπάρχει σίγουρα πληθώρα κακής κριτικής εκεί έξω. Κακή κριτική είναι αυτή που εκφράζει απόψεις χωρίς τεκμηρίωση. Που επιτίθεται χωρίς να είναι εποικοδομητική. Που αντανακλά την προσωπική γνώμη της κριτικού χωρίς να λαμβάνει υπόψη ένα ευρύτερο πλαίσιο. Που είναι κακογραμμένη, βαρετή ή συγκεχυμένη. Που δεν χρησιμοποιεί τη γλώσσα με έναν ενδιαφέροντα τρόπο.
Διαβάστε Επίσης
Πόσο σημαντικό είναι να επαναπροσδιορίζεις τα κριτήριά σου ως κριτικός;
"Είναι σημαντικό να σκεφτούμε με ποιόν τρόπο χρησιμοποιούμε τη λέξη "εμείς” και το πρώτο πληθυντικό, το οποίο συχνά εμείς οι κριτικοί το χρησιμοποιούμε χωρίς πολύ σκέψη. Να ορίζουμε ποιοί είμαστε αυτοί οι "εμείς” που μιλάμε. Η στάση της καθεμιάς μας πρέπει να είναι ξεκάθαρη μες στο εκάστοτε συγκείμενο έτσι ώστε να έχει βάρος η άποψή μας".
Πολύ. Το θεωρώ κρίσιμο να παράγεται περισσότερη κριτική στην Αθήνα ειδικότερα λόγω της κυριαρχίας της αρχαιότητας και της ιδιαίτερης σχέσης που έχετε με αυτή. Υπάρχουν τόσοι πολλοί.ες καλλιτέχνες.ιδες σήμερα που σκάβουν και εξερευνούν την ιδέα του μύθου, που είναι τόσο ισχυρή εδώ. Είναι σημαντικό να σκεφτούμε με ποιόν τρόπο χρησιμοποιούμε τη λέξη "εμείς” και το πρώτο πληθυντικό, το οποίο συχνά εμείς οι κριτικοί το χρησιμοποιούμε χωρίς πολύ σκέψη. Να ορίζουμε ποιοί είμαστε αυτοί οι "εμείς” που μιλάμε. Η στάση της καθεμιάς μας πρέπει να είναι ξεκάθαρη μες στο εκάστοτε συγκείμενο έτσι ώστε να έχει βάρος η άποψή μας.
Η ιστορία της τέχνης είναι ένα έργο σε εξέλιξη
Μιλώντας για τον μύθο, μίλησέ μας για το βιβλίο σου "The Other Side: A Journey into Women, Art and the Spirit World”.
Το βιβλίο προέκυψε όταν έφυγα εν μέσω πανδημίας από το περιοδικό Frieze στο Λονδίνο μετά από 23 χρόνια. Ένιωθα εξαντλημένη, σε burnout. Ημουν στην Αυστραλία απ’ όπου κατάγομαι η οποία μαστιζόταν από καταστροφικές πυρκαγιές στα δάση, ο κόσμος υπέφερε από την πανδημία, ήταν μια πολύ σκοτεινή εποχή. Έψαχνα κάτι να με μαγέψει ξανά. Ήθελα να ρίξω ρυθμούς και να σκεφτώ τον ρόλο της τέχνης σε αυτό τη την υπερ-τεχνολογική στιγμή. Παρατήρησα ότι πολλοί καλλιτέχνες που γνώριζα, ειδικά γυναίκες, εξερευνούν μια επανασύνδεση με τη φύση, με το πνεύμα ότι κι αν σημαίνει αυτό - από τη θρησκεία και την πνευματικότητα μέχρι τα όνειρα, το ένστικτο και τη διαίσθηση.
Και πολλές από αυτές τις καλλιτέχνιδες στρέφονταν στον μύθο για να κατανοήσουν τη σύγχρονη εποχή. Ήμουν στο ΕΜΣΤ χθες, για παράδειγμα, και είδα το φιλμ των Mary Reid Kelley και Patrick Kelley The Rape of Europa (Ο Βιασμός της Ευρώπης) που βλέπει τη σύγχρονη Αμερικανίδα ανατρέχοντας στη μυθολογία. Είναι πολύ ενδιαφέρον να βλέπεις αυτό το έργο στην Αθήνα πολύ περισσότερο από ότι στο Λονδίνο για παράδειγμα.
Το προηγούμενο βιβλίο μου "The Mirror and the Palette/ Rebellion, Revolution and Resilience: 500 Years of Women's Self-Portraits” είχε να κάνει με τη γυναικεία αυτοπροσωπογραφία που είναι μια πολύ ισχυρή κατηγορία αλλά ποτέ δεν είχα διδαχθεί γι αυτήν στη Σχολή Καλών Τεχνών. Το βιβλίο ξεκινά με την αυτοπροσωπογραφία της Φλαμανδής Αναγεννησιακής ζωγράφου Catharina van Hemessen του 1548 που είναι και η πρώτη αυτοπροσωπογραφία καλλιτέχνη εν ώρα εργασίας ανεξαρτήτως φύλου.
Όταν άρχισα την έρευνα για τις γυναίκες καλλιτέχνιδες και την πνευματικότητα ανακάλυψα μια σειρά εκπληκτικές δημιουργούς που δεν είχα ξανακούσει, ειδικά του 19ου αιώνα, και που συνέβαλαν καθοριστικά στην πρώιμη νεωτερικότητα αλλά έχουν διαγραφεί από την ιστορία της τέχνης. Άρα πιστεύω ότι η ιστορία της τέχνης είναι ένα έργο σε εξέλιξη. Διευρύνεται συνεχώς προκειμένου να συμπεριλάβει όλα αυτά τα ανθρώπινα πλάσματα πέρα από τους λευκούς άνδρες.
Πιστεύεις ότι στις καλλιτεχνικές σπουδές σήμερα η επαφή με την πνευματικότητα θεωρείται λιγότερο ταμπού απ’ όταν σπούδαζες εσύ;
Όλη η τέχνη πριν τον μοντερνισμό συνδεόταν με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο με την πνευματικότητα. Δεν υπάρχει Αναγέννηση χωρίς το πνεύμα και την ιδέα της μεταμόρφωσης ή της χριστιανικής θρησκείας, όπως και η ιστορία της τέχνης των Πρώτων Εθνών, των Αβορίγινων συνδέεται με το πνεύμα και τον μύθο. Στην Αυστραλία απ’ όπου κατάγομαι έχουμε προιστορικές σπηλαιογραφίες που απεικονίζουν μυθολογικά θέματα.
Ειδικά στις γυναίκες υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για την τέχνη που συνδέεται με τον κόσμο του πνεύματος. Συμφωνώ πάντως ότι θεωρούνταν ταμπού κατά έναν περίεργο τρόπο, εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο διδασκόταν η ιστορία της τέχνης, της σχολή του Clement Greenberger και του Alfred Barr. Η πρώτη έκθεση του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης στην Νέα Υόρκη για την αφαίρεση το 1936 παρότι συμπεριλάμβανε όλους αυτούς τους μοντέρνους καλλιτέχνες όπως ο Klee, ο Kandinsky, ο Mondrian που ήταν μέλη της θεοσοφικής κοινότητας και ενδιαφέρονταν βαθιά για πνευματικά ζητήματα - ο Kandinski, ας πούμε θεωρούσε ότι είναι μέντιουμ, ο Marcel Duchamp μίλησε για τον καλλιτέχνη ως πνευματικό μέντιουμ - ο Alfred Barr έγραφε ότι οι καλλιτέχνες στρέφοντανπρος την αφαίρεση γιατί είχαν κουραστεί από τον φυσικό κόσμο. Όχι, στρέφονταν στην αφαίρεση γιατί ήθελαν να δουν πώς μπορούν να αναπαριστήσουν τον εσωτερικό κόσμο, τον κόσμο του πνεύματος, αν θέλεις. Έτσι, πιστεύω ότι και οι ιστορικοί τέχνης που ακολούθησαν τον Barr αφήσαν απέξω την πνευματικότητα και εστίασαν στον φορμαλισμό. Πρόκειται για μια λάθος ανάγνωση της ιστορίας της τέχνης.
Πώς εξηγείς το ενδιαφέρον των νέων καλλιτεχνών.έχνιδων για το μυστικιστικό;
"Πιστεύω ότι αρκετές γυναίκες, όχι απαραίτητα νέες, ένιωσαν ότι τις είχαν αφήσει έξω από την ιστορία, μέχρι και πολύ πρόσφατα, και δεν είναι και ότι οι δυνάμεις της λογικής έχουν κάνει πολύ καλή δουλειά!"
Πιστεύω ότι υπάρχουν διαφορετικές απαντήσεις. Διαφορετικές καλλιτέχνιδες θα δώσουν και διαφορετικές απαντήσεις. Έχει ενδιαφέρον που χρησιμοποίησες τη λέξη occult (μυστηριώδες, κρυφό) μια λέξη που έχει αλλάξει σημασίες μες στο χρόνο. Αρχικά σήμαινε κρυφή γνώση. Αλλά τώρα έχει μια πιο μοχθηρή, δυσοίωνη χροιά παραπέμποντας στον αποκρυφισμό και σε περιπτώσεις όπως του Aleister Crowley. Πιστεύω ότι αρκετές γυναίκες, όχι απαραίτητα νέες, ένιωσαν ότι τις είχαν αφήσει έξω από την ιστορία, μέχρι και πολύ πρόσφατα, και δεν είναι και ότι οι δυνάμεις της λογικής έχουν κάνει πολύ καλή δουλειά! Αν κοιτάξουμε γύρω μας, ο κόσμος αυτή τη στιγμή είναι γεμάτος πολύ πατριαρχικούς κύκλους εκδίκησης, ενώ ο πόλεμος και η βία θεωρούνται λογικές μορφές επίλυσης διαφορών, κάτι απολύτως παράλογο. Γινόμαστε μάρτυρες της καταστροφής του φυσικού κόσμου. Όλα αυτά είχαν ως οδηγό την ανδρική δύναμη, χωρίς αυτό να μη σημαίνει ότι πολλές γυναίκες συμφωνούν προς αυτήν την κατεύθυνση. Οπότε οι νεαρές γυναίκες δυσπιστούν ως προς τη δομή που έχει οδηγήσει τον κόσμο σε τόσο άθλια κατάσταση και αναζητούν νέους τρόπους να καταλάβουν και να συνδεθούν με αυτόν. Και σε αυτό είμαι μαζί τους. Ας μην ξεχνάμε ότι οι γυναίκες για τόσο καιρό είχαν διδαχθεί να μην υπακούουν στις δυνάμεις τους, το ένστικτο, τη διαίσθηση ή το να αναζητάς διαφορετικές προσεγγίσεις στην επίλυση διαφορών.
"Η γυναίκα δεν είναι ένα πράγμα αλλά μερικές φορές χρειάζεται να το πεις αυτό"
Τι απαντάς στην κριτική ότι συχνά οι εκθέσεις γυναικών καλλιτεχνών αναπαράγουν μια ουσιοκρατική αντίληψη της γυναικείας εμπειρίας χωρίς όμως να θέτουν υπό αμφισβήτηση τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε το έργο τους και ότι πρέπει να αναζητηθούν νέα φεμινιστικά εργαλεία πέρα από τις (αναγκαίες) ποσοστώσεις;
Χθες πέρασα πολύ ώρα στις εκθέσεις γυναικών καλλιτεχνών του ΕΜΣΤ, θεωρώ ότι η Κατερίνα Γρέγου έχει κάνει πολύ καλή δουλειά στο να ξεκινήσει μια συζήτηση. Η σειρά εκθέσεων "Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;" είναι μια ερώτηση, δεν είναι μια δήλωση. Αναζητά να διερευνήσει προοπτικές. Ένας χρόνος αφιερωμένος σε εκθέσεις γυναικών σε μια χώρα όπως η Ελλάδα που φημίζεται όπως και οι περισσότερες χώρες για την υποεκπροσώπηση των γυναικών καλλιτεχνών έχει σημασία. Ζω στη Βρετανία όπου μία γυναίκα ανά 3 μέρες δολοφονείται από τον σύντροφό της, παρακολουθήσαμε όλες τις μεγάλες διαδηλώσεις στη Γαλλία για τα πρόσφατα εγκλήματα κατά των γυναικών, ζούμε σε έναν κόσμο που πρέπει να ταρακουνηθεί ως προς τι συνθήκες ζωής των γυναικών.
Και δεν έχει να κάνει μόνο με καταδίκη, υπάρχει πολύ χαρά σε αυτό. Περπατούσα στο ΕΜΣΤ και ήμουν τόσο ενθουσιασμένη, έμαθα τόσα πολλά για εκπληκτικές Ελληνίδες καλλιτέχνιδες από το ‘60 και το ‘70 που δεν ήξερα καθόλου… Αν υπάρχει λοιπόν μια ηχώ αυτή έχει να κάνει με το εκθεσιακό πρόγραμμα "Elles” που έκανε στο Centre Pompidou το 2009-2011 η Camille Morineau (μετέπειτα ιδρύτρια της πλατφόρμας Aware που εστιάζει στο έργο γυναικών καλλιτεχνών) και το οποίο προκάλεσε μεγάλο διάλογο στη Γαλλία και έριξε φως σε υπέροχες καλλιτέχνιδες που δεν είχαν τόση ορατότητα στο παρελθόν.
Είναι ωραίο που στο ΕΜΣΤ βλέπεις πολλές διαφορετικές εκθέσεις, υπάρχει κάτι για την καθεμιά μας. Την Penny Siopis για παράδειγμα την είχα ακουστά, ήξερα ότι ήταν από τη Νότια Αφρική αλλά δεν γνώριζα τη σχέση της με την Ελλάδα, και με ενδιαφέρει πολύ η τέχνη της διασποράς. Μπορείς να δεις από τη μία μια μεγάλη εγκατάσταση της Phyllida Barlow και από την άλλη τους μικρούς πίνακες δέντρων της Etel Adnan ή τους πίνακες της Tala Madani που διερευνούν τους γυναικείους και ανδρικούς ρόλους. Η έκθεση δεν είναι κανονιστική ως προς το τι τέχνη κάνουν οι γυναίκες, οι γυναίκες εδώ κάνουν γιγάντιες εγκαταστάσεις, πίνακες για τις σχέσεις τους με τους άνδρες, ή μια τρυφερή απόκριση στα δέντρα. Τα έργα τους έχουν να κάνουν με την οικολογία, την πολιτική την ιστορία της τέχνης, ανοίγουν πολλές διαφορετικές συζητήσεις και είναι φυσικό. Η γυναίκα δεν είναι ένα πράγμα αλλά μερικές φορές χρειάζεται να το πεις αυτό.
Διαβάστε Επίσης
Τι απαντάς στην κριτική ότι τα ιδρύματα συχνά εργαλειοποιούν ζητήματα όπως τον φεμινισμό ή το queer;
Είναι λίγο άδικο για τα ιδρύματα γιατί από τη μία προσπαθούν να είναι πιο συμπεριληπτικά και από την άλλη κατηγορούνται ότι χρησιμοποιούν τις εμπειρίες των άλλων. Πιστεύω ότι πρέπει να το κρίνουμε κατά περίπτωση. Γιατί πολλοί επιμελητές δουλεύουν πολύ και σκέφτονται σε βάθος πάνω σε αυτά τα ζητήματα.
Πόσο έχει αλλάξει ο κόσμος της τέχνης στο Λονδίνο σε αυτή την εικοσαετία που τον παρακολουθείς;
Είναι εκπληκτικό πόσο έχει αλλάξει. Όταν πρωτοήρθα από τη Μελβούρνη ως φοιτήτρια δεν υπήρχε καμιά συζήτηση για την ισότητα, το φύλο, τη σεξουαλικότητα,την τάξη, όλα αυτά που διαμορφώνουν την ανθρώπινη ζωή μιας καλλιτέχνιδας. Τώρα θα δεις εκθέσεις από ιστορικές γυναίκες καλλιτέχνιδες, θα ακούσεις πολλές συζητήσεις για την εκπροσώπηση των μαύρων καλλιτεχνών. Υπάρχει, επίσης, μεγαλύτερη επίγνωση ως προς τις τοπικότητες, όταν ξεκίνησα όλα αφορούσαν τις μεγάλες μπιενάλε και τους σπουδαίους καλλιτέχνες που πήγαιναν από τη μία μπενάλε στην άλλη ενώ τώρα υπάρχει μεγάλη ευαισθητοποίηση ως προς τι μπορούν να παράγουν οι διαφορετικές τοπικές κοινότητες και τη σχέση του με το εδώ και τώρα. Υπάρχει μεγαλύτερη αποδοχή των ιθαγενών καλλιτεχνών.ιδων. Όταν ήμουν στο σχολή καλών τεχνών τις δεκαετίες του ‘80-’90 οι καλλιτέχνες.ιδες των πρώτων εθνών αντιμετωπίζονταν διαφορετικά κάτι που σήμερα φαίνεται τραγελαφικό, αφού αποτελούν όλοι και όλες μέρος της ίδιας πλούσιας, περίπλοκης συζήτησης. Πιστεύω ότι σήμερα ζούμε σε έναν πιο δίκαιο και πιο συναρπαστικό κόσμο γιατί αρχίζει να εκπροσωπεί τα ανθρώπινα πλάσματα και όχι μόνο τους άνδρες.
Ως προς το οικοσύστημα της τέχνης και τη βιωσιμότητα, υπάρχει χώρος για τους.ις νέους.ες καλλιτέχνες.ιδες και τους ανεξάρτητους χώρους στο Λονδίνο σήμερα με όλον τον αστικό εξευγενισμό;
Είναι κρίμα πόσο απαγορευτικό είναι το Λονδίνο για τους νέους καλλιτέχνες και για τους νέους γενικά. Αλλά το θετικό αυτής κατάστασης είναι ότι σε αντίθεση με 20 χρόνια πριν όταν ένας καλλιτέχνης αποφοιτούσε από το Newcastle, τη Γλασκόβη ή το Margate θα ερχόταν στο Λονδίνο ενώ τώρα μένουν εκεί γιατί δεν μπορούν να ζήσουν στο Λονδίνο και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν πολύ ζωντανές καλλιτεχνικές σκηνές εκτός Λονδίνου. Φυσικά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν συμβάλει στο να μπορεί να αναδειχθεί η δουλειά νεότερων καλλιτεχνών πιο εύκολα αν και αυτό πριμοδοτεί κάποιες φορές τα έργα που δείχνουν πολύ καλύτερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε αντίθεση με εκείνα που είναι πιο χαμηλόφωνα ή έχουν να κάνουν λιγότερο με το αντικείμενο. Γι αυτό και βλέπουμε μια μεγάλη έκρηξη της ζωγραφικής, όχι ότι έχω κάτι με αυτήν, την αγαπώ πολύ το ζωγραφική, αλλά συμπάσχω με τους καλλιτέχνες που η δουλειά τους δεν δείχνει ωραία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι δύσκολο γι αυτούς.
Δίψα για ένα παραδοσιακό μάθημα ζωγραφικής
Τελευταία παρατηρείται μια έμφαση στη χειροτεχνία και το αντικείμενο στις μεγάλες εκθέσεις και μια υποχώρηση των εννοιολογικών έργων. Συμφωνείς;
"Όσο παλιομοδίτισσα κι αν ακουστώ θεωρώ κρίμα που στις σχολές καλών τεχνών δεν μαθαίνουν χειροτεχνία, δεν μαθαίνουν στους φοιτητές και τις φοιτήτριες πως να ζωγραφίζουν."
Και ναι και όχι. Στους φοιτητές που διδάσκω τελευταία παρατηρώ μια μεγάλη δεξαμενή ιδεών τις οποίες δεν ξέρουν πώς να κάνουν απτές. Μια αποδυναμωμένη μορφή εννοιολογισμού. Και όσο παλιομοδίτισσα κι αν ακουστώ θεωρώ κρίμα που στις σχολές καλών τεχνών δεν μαθαίνουν χειροτεχνία, δεν μαθαίνουν στους φοιτητές και τις φοιτήτριες πως να ζωγραφίζουν, τις δεξιότητες της τέχνης, δεν μαθαίνουν ιστορία της τέχνης αλλά θεωρία της τέχνης. Αυτό είναι μεγάλο λάθος. Γιατί αποφοιτούν χωρίς τεχνικές δεξιότητες και παλεύουν με περίπλοκες φιλοσοφικές ιδέες για τις οποίες δεν έχουν απαραίτητα την κατάλληλη εκπαίδευση. Και νιώθω ότι διψούν για ένα παραδοσιακό μάθημα ζωγραφικής. Η για το ποιά είναι η διαφορά ανάμεσα στο ακρυλικό και το λάδι. Ή το πώς χτίζεις κάτι από κάτω προς τα πάνω και άλλα τέτοια τεχνικά ζητήματα.
Ποιές θεωρείς τις προκλήσεις του ευρύτερου κόσμου της τέχνης όπου διαμορφώνεται αυτή τη στιγμή;
"Υπάρχει ένας μη ελκυστικός κόσμος της τέχνης για τον οποίο δεν ενδιαφέρομαι ιδιαίτερα, ένας κόσμος δισεκατομμυριούχων που με κάνει να αρρωσταίνω όταν σκέφτομαι πόσα λεφτά σπαταλώνται για την τέχνη, και δίπλα σε αυτόν υπάρχουν εκπληκτικοί καλλιτέχνες.ιδες, κολλεκτίβες, κριτικοί και άνθρωποι που προσπαθούν να καταλάβουν τον κόσμο μέσα από αυτή την τρελή, υπέροχη γλώσσα, τη γλώσσα της τέχνης, μια γλώσσα που είναι γεμάτη δυνατότητες".
Είναι δύσκολο να μιλήσεις για τον κόσμο της τέχνης γιατί ο κόσμος της τέχνης είναι χιλιάδες χωριά. Υπάρχει ένας μη ελκυστικός κόσμος της τέχνης για τον οποίο δεν ενδιαφέρομαι ιδιαίτερα, ένας κόσμος δισεκατομμυριούχων με γιοτ που με κάνει να αρρωσταίνω όταν σκέφτομαι πόσα λεφτά σπαταλώνται για την τέχνη ανεξαρτήτως του πόσο σπουδαίοι είναι οι καλλιτέχνες, και δίπλα σε αυτόν υπάρχουν εκπληκτικοί καλλιτεχνές.ιδες, κολλεκτίβες, κριτικοί και άνθρωποι που προσπαθούν να καταλάβουν τον κόσμο μέσα από αυτή την τρελή, υπέροχη γλώσσα, τη γλώσσα της τέχνης, μια γλώσσα που είναι γεμάτη δυνατότητες. Υπάρχουν καλλιτέχνες ακτιβιστές που προσπαθούν να βοηθήσουν τον κόσμο αλλά και καλλιτέχνες που ονειρεύονται στο γραφείο τους και δημιουργούν υπέροχα πράγματα. Και φυσικά υπάρχουν οι μεγάλες πανάκριβες γκαλερί με παραρτήματα ανά τον κόσμο αλλά η πλειοψηφία των γκαλεριστών είναι πολύ σκληρά εργαζόμενοι και στέκονται δίπλα στους καλλιτέχνες τους που δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν χωρίς αυτούς. Τους βγάζω το καπέλο! Ο κόσμος της τέχνης λοιπόν είναι αυτό το διαρκώς μεταβαλλόμενο τέρας με τα πολλά κεφάλια. Εχω κι εγώ τον κόσμο της τέχνης μου και είναι πολύ ήσυχος και φιλόξενος.
Τι δουλεύεις τώρα;
Συνεργάζομαι με την Εθνική ΠΙνακοθήκη Αυστραλίας έχοντας αναλάβει τη σειρά podcasts για τους.ις καλλιτέχνες.ιδες των καλλιτεχνών.ιδων, το "Artists’ Artists” και το "Annual”, το ετήσιο περιοδικό τους. Μόλις έγραψα ένα κείμενο για τους πίνακες της Tracey Emin για το βιβλίο της "Paintings” που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Phaidon και άλλο ένα για το Rauschenberg Foundation. Και δουλεύω ένα μυθιστόρημα για το οποίο δεν θα μιλήσω, μπορεί να μην δει ποτέ το φως της δημοσιότητας αλλά έχει πλάκα να το δουλεύεις!
Διαβάστε Επίσης
Διαβάστε Επίσης
