"Το ''and all our world is dew'' δεν είναι μια έκθεση για την χειροτεχνία και την τεχνολογία"

Μια έκθεση "για τη φυσικότητα της τεχνολογίας και την πολυπλοκότητα της φύσης και τον άνθρωπο που σαν μοναδικός μάρτυρας και των δύο, μεταβαίνει από το ένα στο άλλο για να διαπιστώσει ότι είναι ακόμα λειτουργικά" έχει επιμεληθεί με φροντίδα η Eύα Βασλαματζή στο Deree – The American College of Greece (μέχρι 29 Ιουνίου 2024) συνεχίζοντας την πολύ ενδιαφέρουσα παράδοση της σχολής Frances Rich School of Fine and Performing Arts που καλεί επιμελητές να μελετήσουν τη πλούσια συλλογή έργων τέχνης του Κολλεγίου και να τη φέρουν σε διάλογο με σύγχρονους καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Της ζητήσαμε να μας μιλήσει για τη διαδικασία δημιουργίας της. 

Ποια είναι η κεντρική ιδέα της έκθεσης and all our world is dew;
Οι καλλιτέχνες της έκθεσης and all our world is dew παρατηρούν τη φύση και το σύμπαν, προβάλλουν σε αυτά την εμπειρία τους, "κλέβουν” ιδέες από τις φυσικές επιστήμες, τη γεωμετρία και την αστρονομία, πειραματίζονται με τις πρώτες ηλεκτρονικές και ψηφιακές τεχνολογίες και πιστεύουν σε αυτές όταν ο περισσότερος κόσμος αμφισβητεί την δημιουργική τους προοπτική, προσπαθούν να μπερδέψουν το "σύστημα” ή αναδεικνύουν τις "επουλωτικές” του ιδιότητες, αυτοματοποιούν τη δική τους χειρωνακτικότητα. Είναι μια έκθεση για τη φυσικότητα της τεχνολογίας και την πολυπλοκότητα της φύσης και τον άνθρωπο που σαν μοναδικός μάρτυρας και των δύο, μεταβαίνει από το ένα στο άλλο για να διαπιστώσει ότι είναι ακόμα λειτουργικά. Ο τίτλος της έκθεσης, στον οποίο υπάρχει αναφορά στο φυσικό φαινόμενο του δρόσου, βρίσκεται σημειωμένος στο πίσω μέρος ενός σκίτσου του γλύπτη Μιχάλη Λεκάκη, που βρίσκεται στη συλλογή του Κολλεγίου, και είναι αντιγραφή από χαϊκού. Τα χαϊκού είναι κατεξοχήν μια προβολή της ανθρώπινης εμπειρίας και της εφήμερης σύστασής της στη φύση, αλλά έχει και έναν αυτοματισμό, γιατί υπάρχουν πολλοί αυστηροί κανόνες και μετρημένες λέξεις. Θα έλεγα ότι η κεντρική ιδέα της έκθεσης είναι αυτές οι αντιθέσεις και οι μεταβάσεις, που όμως τελικά πρόκειται για φυσικές συνέχειες. Λέει το χαϊκού "Dew evaporates, and all our world is dew”. Το τι θα μπορούσε να είναι μεταφορικά ο δρόσος, αυτό το στοιχείο που βρίσκεται γύρω μας διαρκώς σε άυλη μορφή, παραμένει ανοιχτό.

Με ποιόν τρόπο δούλεψες για τη δημιουργία της; 
Άρχισα μεθοδικά ψάχνοντας τη συλλογή, αρχικά ψηφιακά και στην συνέχεια στις αποθήκες του Κολλεγίου - γεγονός που επηρέασε πολύ και την κατεύθυνση της έκθεσης, δηλαδή αυτό το πέρασμα από τις δύο στις τρεις διαστάσεις. Απέκλεισα αρχικά πολλά από τα έργα της συλλογής που έχουν δειχθεί σε προηγούμενες επιμέλειες, καθώς έχω επίγνωση ότι αυτή η έκθεση ακολουθεί μια συνέχεια επιμελητικών αναθέσεων των Σωτήρη Μπαχτσετζή, Εβίτα Τσοκάντα, Χριστόφορο Μαρίνο, Ελπίδα Καραμπά, Poka-Yo, Γαλήνη Νότη, Δάφνη Δραγώνα, Νάντια Αργυροπούλου και Πάνο Γιαννικόπουλο. Μια άλλη παράλληλη διεργασία, ήταν οι εβδομαδιαίες συναντήσεις με τους φοιτητές από διαφορετικά τμήματα του Κολλεγίου, που οργανώσαμε μαζί με την Ιωάννα Παπαπαύλου, υπεύθυνη της συλλογής. Αυτή η διαδικασία μου ήταν οικεία ως μεθοδολογία γιατί έτσι είχα δουλέψει και στη στοά Καΐρη πέρσι. Ήθελα να υπάρχει και κάτι στη θεματική με το οποίο να ταυτίζονται οι φοιτητές και το ΑΙ δεν άργησε να εμφανιστεί. Δεν έχω ασχοληθεί θεωρητικά με την τεχνητή νοημοσύνη, όμως ένιωσα άνετα αμέσως γιατί είναι μια βιωμένη εμπειρία για όλους, ειδικά για όσους από εμάς βιώσανε τη μετάβαση σε αυτή. Αλλά και πέρα από αυτό τη συνέδεσα με θεματικές που με ενδιαφέρουν και έχω δουλέψει στο παρελθόν όπως η χειροτεχνία αλλά και κατάφερα να φέρω μέσα σε αυτή τη θεματική αναφορές από τη μουσική και τη λογοτεχνία που με αγγίζουν με έναν άλλο τρόπο από αυτόν των εικαστικών τεχνών.

Μια λύση για να περιηγηθώ σε κομμάτια της συλλογής που με ενδιέφεραν αλλά ήταν άγνωστοι τόποι για εμένα και οι συνεργασία μου με την Ναταλία Μαντά και τους HYPERCOMF. Η Ναταλία μελέτησε, επέλεξε και βρήκε το δικό της τρόπο να εκτεθούν, δια μέσω της απουσίας τους, τα εργαλεία των Μιχάλη Λεκκάκη και Frances Rich, ενώ οι HYPERCOMF έκαναν μια αυστηρή επιλογή από τα ρομποτικές μάσκες του Gerard Haas από τα 70’ς και τις έφεραν σε διάλογο με το έργο τους Infinite ponytail στο οποίο απεικονίζονται οθόνες υπολογιστών και κοτσίδες μαλλιών εν απουσία προσώπου.

Πως επέλεξες τα ιστορικά έργα της συλλογής ανάμεσα στα οποία ανακαλύπτουμε κάποιες ενδιαφέρουσες περιπτώσεις που δεν γνωρίζαμε, όπως η Jean Follet ή ο Edward Meeneley;
Όπως ανέφερα, γρήγορα απέρριψα έργα από προηγούμενες εκθέσεις. Άρχισα λοιπόν να κοιτάω τη συλλογή χωρίς να εστιάζω στα ονόματα που ήξερα και κάνοντας παράλληλη έρευνα. Είχε ενδιαφέρον για εμένα να παρατηρήσω ότι πολλοί καλλιτέχνες της συλλογής ή ήταν πρωτοπόροι στη χρήση μηχανών στα εικαστικά, όπως ο Edward Meeneley που χρησιμοποίησε πρώτος φωτοτυπικά μηχανήματα για την παραγωγή των έργων του ή περνούσαν από την αφαίρεση και τη γεωμετρία στο computer art, όσοι πρόλαβαν να φτάσουν μέχρι το 1980, όπως ο Hans Hinterreiter. Μια λεπτομέρεια στην έρευνα μπορεί να κάνει τη διαφορά. Ας πούμε, ο Meeneley που είδε στο φωτοτυπικό της εποχής την προέκταση της φωτογραφικής του μηχανής, σε μια έκθεση το εξήντα εκθέτει μαζί και το manual της μηχανής. Αν σκεφτεί κανείς σήμερα τη συζήτηση γύρω από το ΑΙ και τον "χώρο” που αφήνει στον καλλιτέχνη, θυμίζει πολύ τις συζητήσεις που γινόντουσαν μετά την εφεύρεση της φωτογραφίας και κάτι αντίστοιχο, φαντάζομαι, θα είχε κληθεί να υπερασπιστεί και ο Meeneley για το φωτοτυπικό μηχάνημα. Εκθέτοντας το manual μαζί με τα έργα του είναι σαν να αναγνωρίζει τη συμμετοχή της μηχανής ισάξια με τη δική του, αλλά και σαν να υπογραμμίζει ότι πρόκειται για μια γλώσσα. Η γνωριμία με την Jean Follett ήταν επίσης ιδιαίτερη. Με "τράβηξε” μια λεπτομέρεια στο πίσω μέρος του έργου της από ένα άρθρο από το 90 που ανακοινώνει το θάνατο ενός συλλέκτη. Το έργο είναι της δεκαετίας του 50. Να το έβαλε εκεί ο συλλέκτης του έργου πριν το δωρήσει στη συλλογή του Κολλεγίου; Πάντως μου κινητοποίησε το ενδιαφέρον και διάβασα ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο γραμμένο λόγω της πρόσφατης επανανακαλυψης της από τη Hauser and Wirth το 2019. Ήταν πολύ κοντά με τον Allain Kapprow, ο οποίος έβλεπε τη μηχανική διάσταση του έργου τους και στις εκδόσεις που έκανε, όπως το Assemblages, Environments, Happenings (1966), την έβαζε σε διάλογο με το έργο του Jean Tinguely, υπό τον τίτλο "Mechanical dreams”.

Υπάρχουν κάποια έργα κλειδιά για το σκεπτικό της έκθεσης;
Όταν σκέφτεται κανείς σε μεγάλη κλίμακα 30 και έργων όπως σε αυτή την έκθεση, υπάρχουν κάποια έργα-κλειδιά αλλά κυρίως υπάρχουν πολλές συνδέσεις που προκύπτουν ανάμεσα στα έργα από το στάδιο της ιδέας εώς και μετά το τέλος της έκθεσης. Παρόλα αυτά υπάρχουν δύο έργα της συλλογής που με ώθησαν σε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση, όταν ακόμα τα πράγματα ήταν πολύ θολά. Τα προσχέδια του κεραμίστα Donald Mavros και οι ρομποτικές μάσκες του Gérard Haas. Αρχικά, γιατί κανένα από τα δύο δεν έγινε εξαρχής με σκοπό να είναι ένα αυτόνομο έργο τέχνης. Έπειτα, οι οπτικές οδηγίες του Mavros μου έφεραν στο μυαλό τα Dance diagrams του Andy Warhol - σαν ένα ανοιχτό κάλεσμα στο κοινό να επαναλάβει μια κίνηση καθώς και την αυτοματοποιημένη χειρωνακτική κίνηση που θυμίζει μηχανή. Ο Haas από την άλλη χρησιμοποιεί την τεχνολογία της εποχής του για να φτιάξει πρόσωπα, μάσκες, ρολόγια και πύργους. Διαβάζοντας τα γραπτά του, είδα ότι ο ίδιος αναφέρεται στα υλικά του, όπως καλώδια και led, όχι ως ψυχρά και απρόσωπα αλλά το ακριβώς αντίθετο. Αυτές τα δύο έργα, το χειρωνακτικό ως μηχανικό και το μηχανικό ως κάτι που ενέχει το ανθρώπινο με οδήγησαν στη θεματική. Από τα έργα εκτός της συλλογής, το έργο της Αφροδίτης Ψαρά Altar συμπυκνώνει τρεις πτυχές που με ενδιαφέρουν γενικά στη δουλειά μου, αυτή της χειρωναξίας, της τεχνολογίας και της μεταφυσικής. Ο ήχος που βρίσκεται ενσωματωμένος στα υφαντά της είναι από ηλεκτρομαγνητικά πεδία, κάτι που υπάρχει στη φύση αλλά χρησιμοποιεί και ο άνθρωπος για να επικοινωνήσει σε αποστάσεις. Και αυτή η απόσταση είναι κάτι το αρκετά σχετικό. Όπως αναφέρει και η ίδια, οι πρώτοι άνθρωποι που άκουσαν ραδιόφωνο νόμιζαν πως ήταν φωνές από το παρελθόν.

Γιατί επέλεξες να ξεκινήσεις με ένα βίντεο της Λένας Πλάτωνος;
Η Πλάτωνος αποτελεί μεγάλη αναφορά για εμένα και θεωρώ το έργο της διορατικό. Όπως ανέφερα και πριν, δεν έχω μελετήσει ειδικά θεωρία της τεχνολογίας και μου αρέσει η ιδέα ότι σε όλη την έκθεση δανείζομαι το λόγο των καλλιτεχνών για να εξηγηθεί με απλό τρόπο. Το ενδιαφέρον είναι ότι ούτε η Πλάτωνος που εισαγάγει την ηλεκτρονική μουσική στα 80ς ούτε ο Haas που φτιάχνει ηλεκτρονικά γλυπτά στα 70ς νιώθουν αυτή τη στροφή στην τεχνολογία σαν κάτι το ιδιαίτερο. Η Πλάτωνος αναφέρεται στη χρήση του ψηφιακού ήχου ως κάτι τόσο φύσικο όσο ο αέρας που αναπνέει. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο. Στη συνέντευξη της Πλάτωνος, διαφαίνεται και μια δυσπιστία για αυτή τη μετάβαση και υπάρχει η ανάγκη να εξηγηθεί στο κοινό ότι υπάρχει η συμμετοχή του ανθρώπου στη διαδικασία της ηλεκτρονικής μουσικής σύνθεσης. Νομίζω ότι είναι μια καλή εισαγωγή για τη συνέχεια της έκθεσης που βλέπουμε πως οι καλλιτέχνες είναι πολύ παρόντες στη σχέση τους με τις μηχανές ή τεχνολογικές εφαρμογές. 

Οι έννοιες του πλέγματος, της σειριακότητας, της επανάληψης, από την πιο χειροποίητη ως την αλγοριθμική εκδοχή τους, που απασχόλησαν 70s πρωτοπόρους επανέρχονται με διαφορετικούς τρόπους σε εκθέσεις τελευταία. Πώς θα μπορούσαμε να ξανασκεφτούμε σήμερα τα ζητήματα που διερευνούσαν οι καλλιτέχνες παλιότερων εποχών σε σύνδεση με τους σύγχρονους προβληματισμούς σε σχέση με τη χειροτεχνία και την τεχνολογία, που αφορούν την καλπάζουσα τεχνολογική παγκοσμιοποιημένη συνθήκη, την ανάπτυξη και αποανάπτυξη, την εργασία; Πόσο έχουν αλλάξει τα διακυβεύματα και οι διατυπώσεις; Με ποιόν τρόπο προσεγγίζουν το θέμα οι νεότεροι καλλιτέχνες και σε ποιό βαθμό υπάρχει ο κίνδυνος της νοσταλγίας/ αισθητικοποίησης; 
Είναι απαραίτητο να συνδεθεί με το σήμερα για να αποφευχθεί αυτός ο κίνδυνος. Βέβαια, αλλος είναι ο λόγος που μια γκαλερί εκθέτει ένα τέτοιο έργο - γιατί σίγουρα έχει και ένα αισθητικό ενδιαφέρον - και άλλος ο λόγος που το έργο αυτό μπορεί να υπάρχει σε μια ομαδική έκθεση όπως αυτή του Κολλεγίου. Τα διακυβεύματα δεν ξέρω αν έχουν αλλάξει πολύ. Ίσως υπάρχει μια πιο θετική και ποιητική προσέγγιση στις τεχνολογίες σε παλαιότερες δεκαετίες και μια πιο κριτική σήμερα λόγω της πολύ έντονης παρουσίας της. Ας πούμε, το έργο της φοιτήτριας Elen Demiryan, θέτει το ζήτημα της ανισότητας του πολέμου λόγω όπλων διαφορετικών τεχνολογιών με αφορμή τη σύγκρουση Αρμενίας, από όπου κατάγεται, και του Αζερμπαϊτζάν. Ο John Smith αναμετριέται με ένα app μετάφρασης και το μπερδεύει. Υπάρχει μια διάθεση προβληματισμού, επειδή αποτελεί μέρος της καθημερινότητας μας. Δεν είναι το μέλλον, αλλά το παρόν. Ένα ωραίο παράδειγμα που είναι πιο κρυμμένο στην έκθεση, στις προθήκες της βιβλιοθήκης, είναι η εισαγωγή του μεταφραστή στην επανέκδοση του βιβλίου "The art and craft of approaching your head of department to submit a request for a raise" του Georges Perec του 1968. Εκεί μαθαίνουμε ότι ο Perec χρησιμοποίησε την επανάληψη και την αναδρομή για να φτιάξει την πλοκή, σαν ένα περιοριστικός αλγόριθμος, συσχετίζοντας τους περιορισμούς του υπολογιστή και του δυσκίνητου ιεραρχικού συστήματος.

Η έκθεση συνεχίζεται στη βιβλιοθήκη όπου παρουσιάζονται μια σειρά αρχεία, αλλά και έργα δύο φοιτητριών. Λειτουργούν τα πρώτα ως κλειδιά περιήγησης στην έκθεση όπου η έννοια του συστήματος παραμένει κεντρική και υποστηρίζεται και από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό;
Στον εκθεσιακό χώρο, τα έργα που βρίσκονται στα οριζόντια πάνελ που χρησιμοποιούνται για την αποθήκευση των συλλογών είναι από τη συλλογή του Κολλεγίου ενώ τα έργα που τα πλαισιώνουν είναι καλλιτεχνών εκτός συλλογής. Ο χώρος της βιβλιοθήκης είναι αχανής και έχει ήδη έργα της συλλογής που εκτίθενται εκεί, οπότε χρησιμοποίησα τέσσερις προθήκες που βρισκόντουσαν εκεί ως μικροσκοπικούς απομονωμένους εκθεσιακούς χώρους. Μέσα σε αυτές βρίσκει κανείς αρχείο από τη συλλογή και κάποια ζωγραφικά έργα αλλά και αρχεία εκτός συλλογής. Όπως σπάνιο υλικό και προσχέδια από το έργο του Πάνου Βαλσαμάκη για την πρόσοψη του ΟΤΕ στην 3ης Σεπτεμβρίου ή και αποσπάσματα από κείμενα του Perec για το γερμανικό ραδιόφωνο όπου μιμείται τη γραφή του υπολογιστή για να αποκωδικοποιήσει ένα ποίημα του Goethe. Ακόμα, μια μικρή προσθήκη στο έργο του Γιάννη Μπουτέα από τη συλλογή που εκτίθεται στον εκθεσιακό χώρο, είναι το σπάνιο βίντεο από την έκθεση Διαδικασίες-Συστήματα του 1976 με έργα των Όπυ Ζούνη , Μιχάλη Κατζουράκη, Γιάννη Μήχα , Γιάννη Μπουτέα,  Μπίας Ντάβου,  Παντελή Ξαγοράρη, Ναυσικά Πάστρα (ευγενική παραχώρηση του Γιάννη Ζούνη) που δείχνεται κρυμμένο πίσω από μια κολώνα στη βιβλιοθήκη. Τα έργα της βιβλιοθήκης λειτουργούν παράλληλα συμπληρωματικά και αυτόνομα.

Αν εξαιρέσουμε ορισμένα έργα όπως το πολύ ενδιαφέρον βίντεο "πείραμα" του John Smith να ξεγελάσει την εφαρμογή μετάφρασης θα έλεγα ότι το βάρος των σύγχρονων έργων γέρνει περισσότερο προς τη γλυπτική επεξεργασία του θέματος με έντονη τη χειροτεχνική υφή ακόμη κι όταν αυτή χρησιμοποιεί μεθόδους βασισμένες στην τεχνολογία και την επιστήμη. Ήταν αυτό ενσυνείδητο;
Ναι ήταν μια συνειδητή επιλογή. Έχω ήδη ασχοληθεί με εφαρμογές της χειροτεχνίας σε σύγχρονα εικαστικά έργα και πάντα εκπλήσσομαι με το πόσους διαφορετικούς λόγους μπορεί κανείς να βρει για να δικαιολογήσει τη χρήση της και πόσες πολλές πτυχές αυτή έχει. Υπάρχει στην έκθεση πολύ θερμή υλικότητα, όπως ο πηλός στο έργο της Μαντά και του Emre Hüner ή τα υφαντά της Ψαρά. Από την άλλη, δεν είναι μια έκθεση για την χειροτεχνία και την τεχνολογία. Βλέπουμε ωραία παραδείγματα προς αυτή την κατεύθυνση, με την ευρύτερη έννοια της χειροτεχνίας, όπως. η σειρά εκθέσεων που έχει ξεκινήσει η Ολυμπία Τζώρτζη στο Callirhoe που ταιριάζει έναν καλλιτέχνη με ένα εργοστάσιο και άρα με μια υλικότητα. Η στροφή αυτή, που παρατηρείται διεθνώς, βοηθάει από το να ξεφύγουμε από το δίπολο σύγχρονο-παράδοση που δίχασε την εικαστική σκηνή αλλά και από την "ελληνικότητα” όπως αυτή πλασάρεται ως τουριστική φιλοδοξία - είναι κάτι πιο ανοιχτό. 

Η ταυτότητα της έκθεσης

Από το 2014, η Σχολή Frances Rich School of Fine and Performing Arts διοργανώνει κάθε χρόνο μία εικαστική έκθεση στο πλαίσιο του Annual Arts Festival, καλώντας έναν επιμελητή/επιμελήτρια να επιλέξει έργα από τη Συλλογή του Κολλεγίου που θα παρουσιαστούν δίπλα σε έργα σύγχρονων καλλιτεχνών από Ελλάδα και εξωτερικό. To 2017 η Σχολή αποφάσισε να συνδεθεί περαιτέρω με την ευρύτερη καλλιτεχνική κοινότητα προσκαλώντας εξωτερικούς επιμελητές να συμμετάσχουν σε αυτόν το θεσμό. Στόχος είναι η συμμετοχή τους στην εκπαιδευτική αποστολή του Κολλεγίου και η προώθηση της ανταλλαγής και της δημιουργικότητας. Οι καλεσμένοι επιμελητές, που βρίσκονται σε διάφορα στάδια της καριέρας τους, επιλέγονται κάθε χρόνο από τη Σχολή με κύριο γνώμονα το επιμελητικό, ερευνητικό και συγγραφικό έργο τους. Μέχρι σήμερα η σχολή έχει συνεργαστεί με τον Σωτήρη Μπαχτσετζή, τη Γαλήνη Νόττι, την Εβίτα Τσοκάντα, τον Poka-Yio, την Ελπίδα Καραμπά, τον Χριστόφορο Μαρίνο, τη Νάντια Αργυροπούλου, τη Δάφνη Δραγώνα και τον Πάνο Γιαννικόπουλο. Η θεματική της έκθεσης επιλέγεται από τους καλεσμένους επιμελητές και αναπτύσσεται σε συνεργασία με τους φοιτητές, την Υπεύθυνη της Συλλογής και τους καθηγητές της Σχολής.

Κάθε χρόνο, η έκθεση διοργανώνεται σε συνεργασία και με την υποστήριξη των προγραμμάτων Ιστορίας Τέχνης (Art History), Γραφιστικής (Graphic Design), Εικαστικών Τεχνών (Visual Arts) και Χορού (Dance Area) της Σχολής καθώς και της Συλλογής Τέχνης του Deree – The American College of Greece. Οι φοιτητές των διαφόρων τμημάτων της Σχολής Καλών και Παραστατικών Τεχνών Frances Rich συνεργάζονται με τους επιμελητές και εμπλέκονται σε όλα τα στάδια της έρευνας, προετοιμασίας, παραγωγής και επιμέλειας της έκθεσης, γνωρίζουν τους καλλιτέχνες, έρχονται σε επαφή με τα έργα τέχνης της Συλλογής και της έκθεσης. Ακόμη, συμπεριλαμβάνουν έργα και κείμενά τους και δημιουργούν τη γραφιστική ταυτότητα της έκθεσης.  

Διάρκεια έκθεσης: 23 Μαΐου-29 Ιουνίου 2024 | Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Παρασκευή, 15:00-19:00, Σάββατο, 12:00-16:00
 
Υπεύθυνη Συλλογής Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος: Ιωάννα Παπαπαύλου
 
Βοηθοί επιμελήτριας: Δήμητρα Κωστούλα, Αθηνά Λασηθιωτάκη, Κατερίνα Μήλεση, Χριστίνα Μαρία Τσαπραϊλις, Χριστόφορος Βογιατζής (φοιτήτριες στο Αrt History και φοιτητής του Theatre Arts and Dance Department του Deree – The American College of Greece αντίστοιχα)
 
Γραφιστική επιμέλεια: Γεώργιος Θεοδωρακάκος, Μίρκα Σαββαΐδη (φοιτητές του Graphic Design, Deree – The American College of Greece)
 
Επίβλεψη γραφιστικής επιμέλειας: Μελίνα Κωνσταντινίδη (Graphic Design Instructor)
 
Ιδιαίτερες ευχαριστίες στη Δρα Κατερίνα Θωμά, την Κα Νίκη Κλαδάκη, τη Δρα Δάφνη Μουρέλου του Dance Area της Σχολής για τη συμβολή και τη συνεργασία της, τη Δρα Δήμητρα Παπακωνσταντίνου από το αρχείο του Κολλεγίου, καθώς και στο Αρχείο της ΕΡΤ για την παραχώρηση του υλικού τηλεοπτικής συνέντευξης της Λένας Πλάτωνος.