© Studio Kominis, Technopolis City of Athens
Μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για τη λογοκρισία στην τέχνη αλλά και ευρύτερα άνοιξε το διήμερο εκδηλώσεων του Δήμου Αθηναίων με τίτλο "Όταν η Τέχνη ενοχλεί", τη Δευτέρα 17 Ιουνίου στο Πάρκο Ελευθερίας, σε σχεδιασμό της Τεχνόπολης, πριν την προβολή του ντοκιμαντέρ "Στοργή στο Λαό" του Βασίλη Δούβλη (2013), το οποίο συγκεντρώνει τα αρχεία της λογοκρισίας των κινηματογραφικών ταινιών κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Στη συζήτηση που προαναγγέλλει το πρόγραμμα των επετειακών εκδηλώσεων του Δήμου Αθηναίων για τα 50 χρόνια από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και τα 80 χρόνια από την απελευθέρωση της Αθήνας, έγινε σαφές ότι η λογοκρισία στις μέρες μας δεν έχει να κάνει μόνο με την απόσυρση ενός καλλιτεχνικού έργου, μεθοδευμένη συνήθως από ακροδεξιές δυνάμεις, αλλά με πολύ πιο υποδόριους μηχανισμούς που μας αφορούν ευρύτερα. Από ένα περιστατικό σε ένα σχολείο, σε μια εποχή που διαφορετικά γεγονότα αποκτούν τη μορφή "καλλιτεχνικού συμβάντος", όπως είπε χαρακτηριστικά ο Γιάννης Σκαλτσάς, εικαστικός καλλιτέχνης και αναπληρωτής Καθηγητής Ζωγραφικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, μέχρι την αυτολογοκρισία και τη σιώπηση κάθε διαφορετικής άποψης για ορισμένα θέματα όπως για παράδειγμα τα "εθνικά".
Ο συντονιστής της συζήτησης Δημήτρης Χριστόπουλος, Καθηγητής Πολιτειολογίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου και Κοσμήτορας της Σχολής Πολιτικών Επιστημών, ο οποίος είναι υπεύθυνος και για ένα σχετικό με τη λογοκρισία μάθημα και έχει γράψει εκτενώς σχετικά, περιέγραψε τη λογοκρισία με ένα παγόβουνο που πέρα από την ορατή κορυφή του κρύβει μεγαλύτερες διεργασίες. Μιλώντας με αφορμή μια επίσκεψή του στη Γαλλία στο πλαίσιο μιας θεσμικής διοργάνωσης αναφέρθηκε στη σιωπή που υπαγορεύει ένα γενικευμένο πολιτικό κλίμα που μπορεί να μας επιτρέπει να ταυτιζόμαστε με το δράμα ενός λαού όπως ο Ουκρανικός αλλά όχι με ενός άλλου όπως ο Παλαιστινιακός. Αυτή η σιωπή δεν είναι κάτι απλό, αφήνει ίχνη στον πυρήνα της δημοκρατίας, είπε χαρακτηριστικά.
Κάνοντάς μας να σκεφτούμε την ευρείας κλίμακας λογοκρισία που λαμβάνει χώρα ειδικά στη Γερμανία σε εκδηλώσεις λόγου και τέχνης που αφορούν την Παλαιστίνη, η οποία είχε εκδηλωθεί αρκετό καιρό πριν την ανατριχιαστική επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ, και μετά την οποία έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις με καλλιτέχνες και εργαζόμενους στον πολιτισμό που εκφράζουν μια διαφορετική άποψη από του κράτους του Ισραήλ να δυσκολεύονται πλέον να ζουν και να εργάζονται εκεί. Σε πρόσφατη συζήτησή μας με Γερμανούς καλλιτέχνες που επισκέφτηκαν την Ελλάδα εισπράξαμε με έκπληξη μια συντηρητική στροφή ως προς τη δεδομένη εδώ και δεκαετίες ακτιβιστική και πολιτική διάσταση μέρους της σύγχρονης τέχνης, με το επιχείρημα ότι χάθηκε η γραμμή που χωρίζει την τέχνη από τον ακτιβισμό με αποτέλεσμα αυτό να γυρίζει μπούμερανγκ ως προς την ανοχή της πολιτείας αλλά και την ατζέντα των σχετικών χρηματοδοτήσεων που αποκτούν έτσι το δικαίωμα να κρίνουν και πολιτικά ποιά projects θα συμπεριλάβουν ή θα υποστηρίξουν και ποιά θα σιωπήσουν.
Πριν λίγους μήνες η εικαστικός Εύα Γιαννακοπούλου μας κοινοποίησε την επιστολή με την οποία απέσυρε την υποψηφιότητά της από το DAAD Artists-in-Berlin, ένα από τα πιο αναγνωρισμένα προγράμματα φιλοξενίας καλλιτεχνών στον κόσμο, όπως είχαν ήδη κάνει καλλιτέχνες όπως ο Jonas Staal μέσω ανοιχτής επιστολής του και ο συγγραφέας China Miéville με ανάλογη επιστολή ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την αποπομπή της Αμερικανίδας φιλοσόφου Νancy Freiser από τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου της Κολωνίας και Προέδρου της DAAD Jοybrato Mukherjee μετά από υπογραφή της σε κείμενο υπέρ της Παλαιστίνης.
Είναι σαφές ότι σε μια χώρα όπως η Γερμανία που το σύνταγμα προστατεύει την ανεπιφύλακτη προστασία της τέχνης η συγκεκριμένη στροφή που έγινε ιδιαίτερα αισθητή στην περίπτωση της επίθεσης ενάντια στη Documenta 15 το 2022 στο Κάσελ, που κατηγορήθηκε ως αντισημιτική και στοχοποιήθηκαν συγκεκριμένα έργα, καλλιτέχνες και επιμελητές, ενώ το περασμένο φθινόπωρο παραιτήθηκαν τα μέλη της επιτροπής επιλογής με το επιχείρημα ότι υπό τις παρούσες συνθήκες δεν πιστεύουν "ότι υπάρχει χώρος στη Γερμανία για την ανοιχτή ανταλλαγή ιδεών και την ανάπτυξη σύνθετων και διαφοροποιημένων καλλιτεχνικών προσεγγίσεων που αξίζουν οι καλλιτέχνες και οι επιμελητές της documenta". Πρόσφατα η Documenta ανακοίνωσε ότι θα προχωρήσει στην επόμενη έκθεση το 2027 χωρίς να επιβάλει κώδικα συμπεριφοράς στον.ην καλλιτεχνικό διευθντή.τρια αναφέροντας ότι η έκθεση και το μουσείο Fridericianum θα υιοθετήσουν τους δικούς τους κώδικες συμπεριφοράς, αλλά ότι ο.η καλλιτεχνικός διευθυντής.τρια δεν θα έχει καμία τέτοια υποχρέωση, θα πρέπει, ωστόσο, να δώσει μια δημόσια ομιλία στην οποία θα εξηγεί το θέμα της επιμέλειάς του.της και θα επιβεβαιώνει "την κατανόησή του.της για τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας". Η παρούσα ατμόσφαιρα στη Γερμανία αλλά και πρόσφατες προσπάθειες λογοκρισίας σε ακαδημαϊκά και καλλιτεχνικά συνέδρια στη Γαλλία λένε πολλά για τα όρια των θεσμών, την αυτο-φίμωση αλλά και τις μάχες που δίνονται στο επίπεδο των ιδεών αυτή τη στιγμή.
Διαβάστε Επίσης
Γιατί όσες εικόνες και πληροφορίες κι αν καταναλώνουμε καθημερινά σχετικά με τη Γάζα ή όσο τρομακτικό κι αν μας είχε φανεί το ρεπορτάζ της προοδευτικής ισραηλινής εφημερίδας Haaretz στον απόηχο της εισβολής του ισραηλινού στρατού στη Τζενίν στη Δυτική Όχθη το καλοκαίρι του 2023 ότι τρεις τάφοι περιμένουν μόνιμα ανοιχτοί τους επόμενους νεκρούς σε μια περιοχή όπου όλα δείχνουν ότι "θα έρθει αίμα", είναι το συν-αισθηματικό δοκίμιο της Sarah Ihmoud "Η αγάπη την εποχή της γενοκτονίας: μια Παλαιστινιακή λιτανεία επιβίωσης", βασισμένο στην επικοινωνία της με την πανεπιστημιακό Mona Ameen από τη Γάζα που κόπηκε απότομα την Τρίτη 7 Νοεμβρίου, σε μετάφραση της Δήμητρας Ιωάννου στο αφιερωμένο στην Παλαιστίνη δεύτερο τεύχος του περιοδικού Brossura (Εγχειρίδιο κλέφτικων γλωσσών) ή το εμβληματικό ποίημα σε πεζό "Τζενίν" της εικαστικού-φιλοσόφου Etel Adnan που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα στην εξαιρετική μετάφραση του Σπύργου Γιανναρά, που εξακολουθούν να μας στοιχειώνουν. Κάνοντας κύκλους στο μυαλό μας όπως η γραφή της Adnan περιγράφει βήμα βήμα την εξολόθρευση. Με τον τρόπο της τέχνης.
Digital video, ήχος
Με τον ίδιο τρόπο που δεν χρειάζεται να δεις μια έκθεση για την Παλαιστίνη ή να διαβάσεις τα ονόματα των "418 Παλαιστινιακών Χωριών τα οποία Καταστράφηκαν, Ερημώθηκαν και Κατακτήθηκαν από το Ισραήλ το 1948" κεντημένα στη σκηνή - έργο της Emily Jacir που, ευτυχώς, συνεχίζει να παρουσιάζεται στην έκθεση της μόνιμης συλλογής του ΕΜΣΤ, για να νιώσεις αλληλεγγύη. Αυτό σκεφτόμουν παρακολουθώντας το βίντεο της Νοτιοαφρικανής καλλιτέχνιδας Penny Siopis "Ο αφέντης πνίγεται" στην πολύ δυνατή αναδρομική έκθεσή της στο ΕΜΣΤ, σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου. Αρκούν τα λόγια του λευκού φιλελεύθερου επιχειρηματία και αγρότη David Beresford Pratt που επιχείρησε να δολοφονήσει τον Νοτιοαφρικανό Πρωθυπουργό HF Verwoerd την παραμονή της εγκαθίδρυσης του κράτους του απαρτχάιντ καθώς απαριθμεί τις αλλαγές που έδειχναν ότι πνέει "άνεμος αλλαγής" ("πριν μπορούσες να μιλήσεις και να γράψεις") καθώς ο τελευταίος αγόρευε ότι πιστεύει στις "τελικές λύσεις".
Εγκατάσταση από 182 έργα ζωγραφικής σε κάδρο, βαφή καθρέφτη, λάδι, σμάλτο, κόλλα, υδατόχρωμα, βερνίκι χαρτιού και ευρεθέντα αντικείμενα σε χαρτί
Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας
Στο αρχειακό υλικό που συνοδεύει την έκθεση παρακολουθούμε τη Siopis και άλλους καλλιτέχνες να διαμαρτύρονται δημόσια ενάντια στο απαρτχάιντ, ενώ στα έργα της η διαχείριση του συναισθήματος της ντροπής επανέρχεται με διαφορετικούς τρόπους. Στον προθάλαμο της φορτισμένης σε ατμόσφαιρα αυτής έκθεσης, μπροστά στο εν λόγω βίντεο, έλαβε χώρα μάλιστα το βράδυ των εγκαινίων και Παγκόσμια Ημέρα Μουσείων διαμαρτυρία, από εργαζόμενους.ες* στον πολιτισμό ζητώντας να σπάσει η σιώπη των κρατικά χρηματοδοτούμενων πολιτιστικών θεσμών και της σύγχρονης τέχνης, "πολιτιστικό μποϊκοτάζ του κράτους απαρτχάιντ του Ισραήλ" και τα ελληνικά πολιτιστικά ιδρύματα να αφιερώσουν χρόνο και χώρο για τη διάδοση και ενίσχυση των Παλαιστινίων καλλιτεχνών και των φωνών τους, καθώς αγωνίζονται για την επιβίωση του πολιτισμού και της πατρίδας τους. Με σύνθημα "Δεν υπάρχουν πια μουσεία στη Γάζα” διαβάστηκαν συλλογικά ονόματα μουσείων και πολιτιστικών χώρων που έχουν καταστραφεί στη Γάζα, καθώς και των μέχρι τότε δολοφονημένων καλλιτεχνών και συγγραφέων.
"Αν πρέπει να πεθάνω,
εσύ πρέπει να ζήσεις,
για να πεις την ιστορία μου.
αν πρέπει να πεθάνω,
αυτό ας φέρει ελπίδα,
ας είναι μια ιστορία."
Με αυτά τα λόγια του Παλαιστίνιου ποιητή και ακτιβιστή Rafaat Alareer που σκοτώθηκε σε αεροπορική επίθεση στη Γάζα στον Δεκέμβριο κλείνει το βιβλίο "Τι φοβάται το Ισραήλ από την Παλαιστίνη" (μετάφραση Στέφανος Καβαλλιεράκης, εκδόσεις Μεταίχμιο) του συντοπίτη του δικηγόρου, ακτιβιστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα και συγγραφέα Raja Shehadeh που συνίδρυσε τη βραβευμένη παλαιστινιακή οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων Al-Haq το 1979. Ο Shehadeh έχοντας μελετήσει επί 25 χρόνια την εξέλιξη του ισραηλινού νομιμοποιητικού λεξιλογίου στη Δυτική Όχθη προσφέρει μια ανάλυση (και) στο επίπεδο των λέξεων και των συμβόλων των εποικισμών και "της μακροχρόνιας πολιτικής καλλιέργειας φόβου που εφαρμόζει η ισραηλινή κατοχή κατά των Παλαιστινίων", από το πώς περιθωριοποιείται ή στιγματίζεται η αραβική γλώσσα μέχρι τον τρόπο με τον οποίο η γλώσσα χρησιμοποιήθηκε από τον ισραηλινό στρατό για "να διαμορφώσει τη συνείδηση των Παλαιστινίων" σε διαφορετικές στιγμές της ιστορίας, από τον "χάρτη του πόνου" που είχε σχεδιάσει το γενικό επιτελείο του ισραηλινού στρατού το 2002 ως την οργουελική γλώσσα με την οποία μεταδόθηκε και ονοματίστηκε η επίθεση στη Γάζα το 2014 (η οποία ονομάστηκε "αποφασιστικός γκρεμός" στο Ισραήλ και "επιχείρηση Προστατευτική Αιχμή" στα αγγλικά).
Μια εν εξελίξει βιβλιοθήκη Παλαιστινιακής Λογοτεχνίας, τέλος, βρίσκουμε στον ανεξάρτητο χώρο τέχνης Enterprise Projects "σε μια προσπάθεια, να μάθουμε, να μοιραστούμε, να διαφυλάξουμε και κυρίως να μην ξεχάσουμε", και η οποία θα εμπλουτίζεται διαρκώς και θα ενεργοποιείται με δημόσιο και μη χαρακτήρα.
*δανειζόμαστε την τελεία στις αντωνυμίες αντί της / από τη Brossura.
Διαβάστε Επίσης
