Ο Κωστής Παπαϊωάννου θέλει να συνδυάσει τη συνέχεια με τις τομές στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων

Ο νέος πρόεδρος της Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων μας υποδέχεται στο γραφείο του και μας μιλά για το πώς φιλοδοξεί να συνδυάσει τον πολιτισμό με την ανάδειξη της ιστορικής μνήμης και την εκπαίδευση στην κατεύθυνση της συμπερίληψης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Συχνός επισκέπτης στις εκδηλώσεις της Τεχνόπολης, δεν φανταζόταν ότι θα αναλάμβανε ο ίδιος ρόλο ευθύνης στον εμβληματικό πολιτιστικό θεσμό της πόλης. 

Με σπουδές στην Ιστορία και τις Πολιτικές Επιστήμες, ο Κωστής Παπαϊωάννου έχει πίσω του πολυετή δράση στο χώρο των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Είναι διευθυντής του "ΣΗΜΕΙΟΥ για τη Μελέτη και Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς" και διετέλεσε πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας και της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου καθώς και Γενικός Γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ο νέος πρόεδρος της Τεχνόπολης εργάζεται σε ιδιωτικό εκπαιδευτήριο και παράλληλα περνάει πολλές ώρες στο Γκάζι και συνεργάζεται δημιουργικά με την ομάδα της Τεχνόπολης. 

"Το πρώτο πράγμα που είπα στους ανθρώπους της Τεχνόπολης είναι ότι αντίστοιχοι θεσμοί είναι σημαντικό να έχουν την αίσθηση της συλλογικής τους μνήμης και της συνέχειας αλλά ταυτόχρονα χρειάζονται και τομές. Η αλλαγή στη διοίκηση του Δήμου και η εκλογή Δούκα είχε συγκεκριμένα γνωρίσματα. Νομίζω λοιπόν ότι η ισορροπία ανάμεσα στη συνέχεια και τις τομές είναι μια προϋπόθεση επιτυχίας και αποτελεσματικότητας. Οι άνθρωποι της Τεχνόπολης έχουν προσφέρει πολλά και έχουν να προσφέρουν πολλά". 

Πώς αντιμετώπισε όμως ο ίδιος την πρόταση του Δημάρχου Αθηναίων Χάρη Δούκα να αναλάβει την προεδρία της Τεχνόπολης;  

"Μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρον το πώς μπορεί να τα συνδυάσει κανείς αυτά στην εφαρμοσμένη πολιτική και μάλιστα στον χώρο του πολιτισμού. Ο πολιτισμός αποτελεί μια διαρκή άσκηση στο επίπεδο μιας μεγάλης πόλης όπως η Αθήνα. Είναι ένα συνεχές παιχνίδι ισορροπίας, ψυχαγωγία και ενίσχυση της πνευματικής παραγωγής, συνάντηση ανθρώπων στο δημόσιο χώρο και υποστήριξη των δημιουργών. Μπορεί να λειτουργήσει ως όχημα ισότητας, συμπερίληψης, συμμετοχής ομάδων του πληθυσμού που είναι περιθωριοποιημένες. Αυτή είναι διαρκής πρόκληση για όλους μας".

"Η απόφαση να δεχθώ την τιμητική πρόταση του Δημάρχου ήταν μεγάλη πρόκληση. Ως τώρα βασικό πεδίο της δραστηριότητάς μου ήταν η εκπαίδευση και τα δικαιώματα του ανθρώπου, που θεωρώ ότι έμμεσα έχουν φυσικά σχέση με τον πολιτισμό της καθημερινότητας. Μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρον το πώς μπορεί να τα συνδυάσει κανείς αυτά στην εφαρμοσμένη πολιτική και μάλιστα στον χώρο του πολιτισμού. Ο πολιτισμός αποτελεί μια διαρκή άσκηση στο επίπεδο μιας μεγάλης πόλης όπως η Αθήνα. Είναι ένα συνεχές παιχνίδι ισορροπίας, ψυχαγωγία και ενίσχυση της πνευματικής παραγωγής, συνάντηση ανθρώπων στο δημόσιο χώρο και υποστήριξη των δημιουργών. Μπορεί να λειτουργήσει ως όχημα ισότητας, συμπερίληψης, συμμετοχής ομάδων του πληθυσμού που είναι περιθωριοποιημένες. Αυτή είναι διαρκής πρόκληση για όλους μας". 
Η μοναδική δύναμη της τέχνης ως μέσο για την ενίσχυση της αλληλεγγύης και της συμπερίληψης, ειδικότερα σε συνδυασμό με την εκπαίδευση και την ανάδειξη της ιστορικής μνήμης, επανέρχεται διαρκώς στη συζήτηση.   

Μια διπλή γιορτή της Αθήνας 

"Μια από τις προτεραιότητές μας είναι η ανάδειξη της ιστορικής μνήμης της πόλης, των τοποσήμων της και της ίδιας της βιωμένης γνώσης της ιστορίας. Η φετινή χρονιά είναι προνομιακή γιατί γιορτάζουμε τα 80 χρόνια από την απελευθέρωση της Αθήνας το 1944 και τα 50 χρόνια από την αποκατάσταση της δημοκρατίας τον Ιούλιο του 1974. Θα γίνουν φυσικά πολλές γιορτές για τα 50χρονα από πολλούς θεσμούς της πολιτείας. Ο Δήμαρχος αγκάλιασε με πολύ μεγάλη χαρά και ενθουσιασμό την πρόταση η Αθήνα να γιορτάσει μαζί τα 50 και τα 80 χρόνια.  

Σχεδιάζουμε λοιπόν μια μεγάλη έκθεση στο Πάρκο Ελευθερίας σε συνεργασία με τον ΟΠΑΝΔΑ για τις μέρες που η Αθήνα γιόρταζε την ελευθερία της. Θα ρίξουμε τον φακό σε εκείνες τις μέρες γιορτής του Οκτώβρη του ‘44 (παρόλο που ερχόταν η καταιγίδα του εμφυλίου) και του Ιουλίου του ‘74 (παρόλο που η χαρά σκιαζόταν από το δράμα της Κύπρου). Αυτή τη μεγάλη έκθεση την οργανώνουμε σε συνεργασία με τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας και τα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Περιττό να τονίσουμε πόσο αυτή η πλευρά της νεότερης ιστορίας έχει ιδιαίτερη σημασία σε στιγμές που κερδίζουν έδαφος δυνάμεις που εχθρεύονται τη δημοκρατία και την ανοιχτή κοινωνία". 

Εκπαίδευση, τέχνη και τεκμηρίωση 

Παράλληλα με την ανάδειξη της ιστορικής μνήμης, κεντρική θέση στη φιλοσοφία του πολιτιστικού προγράμματος του Δήμου έχουν οι εκπαιδευτικές δράσεις. "Βρισκόμαστε άλλωστε σε έναν χώρο που σχεδιάζει διαρκώς εκπαιδευτικές δράσεις, στο Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου, το πρόγραμμα "Το παιδί, η πόλη και τα μνημεία" αλλά και τη Δημοτική Αγορά Κυψέλης και το Μουσείο Μαρίας Κάλλας. Είναι ένα πεδίο που μπορούμε να το ενισχύσουμε περισσότερο. Να θυμόμαστε ακόμα πως οι εκπαιδευτικές δράσεις που απευθύνονται σε ενήλικες έχουν επίσης ιδιαίτερη σημασία και μεγάλη αποδοχή". 

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το πρόγραμμα εκδηλώσεων "Γνωρίζοντας από την κόψη: Τη Διεθνή Ημέρα των Γυναικών μιλάμε για την έμφυλη βία" που διοργάνωσε ο Δήμος Αθηναίων στις 8 Μαρτίου ήταν μια δράση που δίνει ένα στίγμα για τη φιλοσοφία της νέας διοίκησης;  
"Ναι, ήταν καλό παράδειγμα η πρώτη εκδήλωση που σχεδιάσαμε ως νέα διοίκηση στην Τεχνόπολη για λογαριασμό του Δήμου για τη Διεθνή Ημέρα των Γυναικών. Το πρωί της 8ης Μαρτίου εδώ στο αμφιθέατρο της Τεχνόπολης βρέθηκαν πάνω από 200 μαθητές και μαθήτριες Λυκείου και βιωματικά με κατάλληλους ανθρώπους προσέγγισαν την έμφυλη βία και δύσκολες έννοιες όπως η συναίνεση στις ερωτικές σχέσεις. Στη συνέχεια, δημιούργησαν με την εικαστικό Γεωργία Λαλέ μια προσομοίωση του έργου της: με τη χρήση σεντονιών και υφασμάτων που συμβολίζουν την έμφυλη βία έφτιαξαν έναν χάρτη της Ελλάδας τον οποίο και εκθέσαμε μετά. Άρα είχαμε έναν εκπαιδευτικό άξονα μαζί με μια καλλιτεχνική δράση, την έκθεση των έργων της Λαλέ και το βράδυ συζήτηση για την έμφυλη βία από ανθρώπους που ξέρουν το θέμα, κυρίως γυναίκες που δουλεύουν στο πεδίο".  

"Διδάσκονται τα δικαιώματα, αλλά το θέμα είναι πώς"

Παραμένοντας στην εκπαίδευση και τα δικαιώματα του ανθρώπου ρωτάμε πώς σχολιάζει ο Παπαϊωάννου τα πρόσφατα γεγονότα ομοφοβικών επιθέσεων όπως της Θεσσαλονίκης και τι μπορεί να γίνει ειδικότερα ως προς την έξαρση της βίας και της επίδρασης των αντιδραστικών προτύπων στους εφήβους. 
"Δεν πρέπει να υποτιμά κανείς την ανάγκη της διαρκούς μάχης στο χώρο των ιδεών. Σε κάποιες περιπτώσεις οι συσχετισμοί είναι ευνοϊκότεροι για μια ανοιχτή κοινωνία που προχωράει, που εξελίσσεται, που γίνεται όλο και πιο συμπεριληπτική. Όταν ήμουν γενικός γραμματέας ανθρωπίνων δικαιωμάτων και νομοθετούσαμε το σύμφωνο συμβίωσης χωρίς διακρίσεις είχε έρθει ο Βρετανός πρέσβης να ενημερωθεί. Συζητήσαμε και για το γάμο των ομοφύλων ως ένα επόμενο στάδιο και του εξέφρασα το φόβο μου ότι μπορεί να αργούσε πολύ, ειδικά αν οι πολιτικοί συσχετισμοί δεν ήταν ευνοϊκοί για κάτι τέτοιο. Μου είπε λοιπόν καθησυχαστικά ότι τα πράγματα προχωράνε και περίπου μετά από 10-12 χρόνια θα έρθει και ο γάμος των ομοφύλων. Τότε θεώρησα ότι ήταν μια υπεραισιόδοξη πρόβλεψη, πιο κοντά στα δεδομένα από τη βρετανική κοινωνία. Όπως είναι φανερό έκανα λάθος, έγινε σε λιγότερο από 10 χρόνια και μάλιστα από μια συντηρητική κυβέρνηση, οπότε πολλές φορές οι εξελίξεις μας προλαβαίνουν. 

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει κανείς να έχει μια αφελώς αισιόδοξη αντίληψη των πραγμάτων. Βλέπουμε πολύ μεγάλο φορτίο ομοφοβίας, ρατσισμού, σεξισμού και εθνικισμού στην ελληνική κοινωνία και μεγάλη πύκνωση αυτού του φορτίου σε χαμηλές ηλικίες. Έτσι ζούμε αυτές τις αντιφατικές εικόνες: από τη μια βλέπουμε επιθετικότητα ενάντια στο διαφορετικό, από την άλλη βλέπουμε έφηβους μαθητές και μαθήτριες που τα τελευταία χρόνια συγκροτούν την ταυτότητα τους κυρίως γύρω από τα έμφυλα ζητήματα. Συχνά δυσκολευόμαστε να το αντιληφθούμε, είναι ένας νέος κόσμος εννοιών και ταυτοτήτων. Είναι ένας κώδικας ενηλικίωσης, δικής τους κοινωνικοποίησης και ένταξης στις δικές τους μικροομάδες που με τα δεδομένα τα δικά μας μοιάζει δυσνόητος". 

Τι αλλάζει στους χώρους που διαχειρίζεται η Τεχνόπολη;

Ο ίδιος ο Παπαϊωάννου ερχόταν συχνά στην Τεχνόπολη, άλλωστε ακούει πολλή μουσική "σχεδόν όλα τα είδη εκτός από κάνα δύο", βλέπει πολύ σινεμά και θέατρο, δηλώνει μάλιστα εντυπωσιασμένος από την πρόσφατη κινηματογραφική παραγωγή από την οποία ξεχώρισε το "Άγνωστοι μεταξύ μας" του Άντριου Χέιγκ ενώ από παραστάσεις οι πιο ιδιαίτερες εμπειρίες που θυμάται από τη φετινή σεζόν ήταν το "Goodbye Lindita" του Μάριο Μπανούσι που επαναλήφθηκε στο Εθνικό Θέατρο και "Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες" του Τιάγκο Ροντρίγκεζ στη Στέγη Ωνάση.

"Ερχόμουν και έρχομαι ως θεατής στην Τεχνόπολη. Είναι ένα στοίχημα που μπορούμε να κερδίσουμε: αυτός ο μοναδικός χώρος, ένα βιομηχανικό μνημείο που άλλαξε χρήση και δεν έμεινε αρχιτεκτονικό κέλυφος αλλά έγινε κάτι ζωντανό, να γίνει ακόμη περισσότερο μια ολοκληρωμένη πολιτιστική εμπειρία. Αφορά τόσο τους επισκέπτες που έρχονται με την παρέα τους να επισκεφτούν ένα φεστιβάλ, μια συναυλία όσο και σχολεία και μεμονωμένους επισκέπτες που παρακολουθούν εκπαιδευτικά προγράμματα & ξεναγήσεις, τις οικογένειες που μπορούν να έρθουν να πιουν ένα καφέ και τα παιδιά τους να παίξουν με ασφάλεια στην παιδική χαρά και όλους όσους έρχονται για τις διαφορετικές δράσεις. Να είναι ένας προορισμός από μόνη της και όχι μόνο επειδή υπάρχει μια συναυλία. Ακόμα περισσότερο να δώσει χώρο σε νέους δημιουργούς, να λειτουργεί σαν κυψέλη δημιουργίας χειμώνα καλοκαίρι".

Συζητώντας ειδικότερα για κάθε πτυχή του δικτύου των πολιτιστικών χώρων και δράσεων που έχει υπό την ευθύνη της η Τεχνόπολη, είναι σαφής η θέση του νέου προέδρου ότι η διακριτή ταυτότητα και το κοινό που έχει καταφέρει να χτίσει η ομάδα της είναι σεβαστή και αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία χτίζεται όποια νέα προσθήκη. 

"Η Τεχνόπολη έχει ένα ιδιότυπο καθεστώς, είναι μια ανώνυμη εταιρεία του Δήμου, δηλαδή ένας φορέας που έχει μια ευελιξία για να σχεδιάζει πολιτιστικά δρώμενα, όμως οφείλει να είναι οικονομικά αυτάρκης και να εφαρμόζει μια πολιτική για τον πολιτισμό η οποία είναι κατά το δυνατό ευρείας απεύθυνσης και προσιτή στον πολύ κόσμο. Αυτοί είναι οδηγοί μας. Φέτος θα φιλοξενήσουμε κυρίως εξωτερικές παραγωγές, αλλά θα ήθελα μέσα σε αυτές έστω σημειακά να φαίνεται πιο έντονα η πολιτιστική πρόταση της Τεχνόπολης. Μπορούμε να έχουμε περισσότερες συνεργασίες με άλλους πολιτιστικούς οργανισμούς της πόλης και να βρουν χώρο στις εγκαταστάσεις μας κι άλλες μορφές καλλιτεχνικής δημιουργίας".

Μιλώντας για τους χώρους που έχει να διαχειριστεί η Τεχνόπολη στεκόμαστε αρχικά στη Δημοτική Αγορά της Κυψέλης, "ένας ιδιαίτερος χώρος στη συγκεκριμένη γειτονιά, ως τοπόσημο και κτίριο ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής αξίας με πολλαπλές λειτουργίες που έχει και που μπορεί να έχει. Χώρος νέας επιχειρηματικότητας, με δράσεις για όλες τις ηλικίες, με ιστορική έκθεση, προσβάσιμος σε κοινότητες που δεν βρίσκουν εύκολα έκφραση στο δημόσιο χώρο. Ο Δήμος έχει τη δυνατότητα και την ευθύνη να υποστηρίζει τέτοιες δράσεις". 

"Επίσης άλλος ένας χώρος εξίσου σημαντικός είναι το Μουσείο Μαρίας Κάλλας, το πρώτο Μουσείο για την πιο σημαντική σοπράνο του 20ου αιώνα. Το Μουσείο βρίσκεται στην καρδιά της Αθήνας, στην οδό Μητροπόλεως 44 και στεγάζεται σε διατηρητέο κτίριο, που αποτέλεσε κάποτε σπίτι αλλά και το ξενοδοχείο "Royal". Η έκθεση διακρίνεται σε δύο ορόφους, ο επισκέπτης ανακαλύπτει την φωνή της Κάλλας στον 2ο όροφο μέσα από μια διαδρομή σε 4 βιωματικά δωμάτια. Συνεχίζει στον 1ο όροφο, όπου ακολουθεί μια χρονολογική αφήγηση της ζωής και καριέρας της. Μέσα από hands on εκθέματα και με βάση την ανακαλυπτική εμπειρία, ο επισκέπτης γνωρίζει την Κάλλας μέσα από πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό (ηχητικά αποσπάσματα και βίντεο από συνεντεύξεις, άριες...). Στο Μουσείο η αφήγηση γίνεται μέσα από τα λόγια της ίδιας της Κάλλας αλλά και ανθρώπων που την έζησαν και συνεργάστηκαν μαζί της. Είναι σχεδιασμένο για το ευρύ κοινό κάθε ηλικίας, κυρίως όμως για όσους δεν γνωρίζουν πολλά για την όπερα και τη Μαρία Κάλλας.

 Σκέψεις για το μέλλον 

"Στο μέλλον θα ήθελα να βρουν εδώ περισσότερο χώρο στην Τεχνόπολη και άλλες μορφές τέχνης όπως τα κόμικς και τα γκράφικ νόβελς, αλλά και οι παραστατικές τέχνες".

"Πριν έρθετε είχαμε μια συνάντηση για τα θέματα του βιβλίου και το Athens Book Space στο Πάρκο Ελευθερίας. Είναι ένας μικρός καλαίσθητος χώρος που φιλοξενεί καθημερινά νέους κυρίως ανθρώπους που πηγαίνουν εκεί για να μελετήσουν. Μπορεί να αναδειχθεί περισσότερο μαζί με τον υπαίθριο χώρο γύρω του παρουσιάζοντας ένα τακτικό πλέον πρόγραμμα εκδηλώσεων από τον εκδοτικό χώρο. Γενικότερα το βιβλίο είναι μέσα στις προτεραιότητές μας".

"Η ομάδα της Τεχνόπολης σχεδιάζει και παράγει εκδηλώσεις, δεν είναι μόνο ένας όμορφος συναυλιακός χώρος. Είναι χώρος εκδηλώσεων καθόλη τη διάρκεια της χρονιάς. Μπροστά μας έχουμε το μεγαλύτερο μέχρι στιγμής Athens Science Festival που γιορτάζει τα 10 του χρόνια (16-21/4), και ακολουθεί ο μακροβιότερος μουσικός θεσμός της πόλης Athens Jazz (26/5-3/6) που ανοίγει την καλοκαιρινή σεζόν. Στο μέλλον θα ήθελα να βρουν εδώ περισσότερο χώρο και άλλες μορφές τέχνης όπως τα κόμικς και τα γκράφικ νόβελς, αλλά και οι παραστατικές τέχνες".

Συζητώντας για το πώς ο Δήμος και οι εκδηλώσεις του είναι αναμενόμενα πιο εύκολος στόχος για κριτική με διαφορετικά κριτήρια τον ρωτάμε για το πώς τοποθετείται απέναντι στην άποψη που εκφράστηκε ότι η επιλογή του φωτισμού του Δημαρχείου με τη σημαία της Γεωργίας Λαλέ ήταν μια λαϊκίστικη επιλογή. "Η διαχείριση των συμβόλων είναι βαθιά πολιτική πράξη. Λαϊκισμός είναι η κολακεία του δήθεν λαϊκού αισθήματος, η επίφαση λαϊκότητας. Υποστηρίζω αναφανδόν τη συμβολική πράξη του φωτισμού του Δημαρχείου με το έργο της Γεωργίας Λαλέ γιατί κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση. Προκαλεί και προβληματίζει, ρίχνει φως σε αυτό που αποφεύγουμε να δούμε."

Γνωρίζοντας ότι ζει στο κέντρο της πόλης ρωτάμε τον Παπαϊωάννου πώς αισθάνεται για τη ραγδαία αλλαγή της Αθήνας και αν ο Δήμος μπορεί να παρέμβει ως προς το πώς επηρεάζει αυτή η αλλαγή τους κατοίκους της. 

"Ζω φανατικά στο κέντρο της Αθήνας. Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μια βίαιη αλλαγή με εμβληματικές απώλειες τοπόσημων της πόλης που σηματοδοτούν και μια αλλαγή της βιωμένης σχέσης με αυτήν. Μια πόλη που ο βασικός της ήχος είναι τα ροδάκια από τις βαλίτσες πιεστικά μας καλεί να στοχαστούμε για το παρόν και το μέλλον της. Παράλληλα εγώ προβληματίζομαι στο επίπεδο της κοινωνικής και οικονομικής ανθεκτικότητας αυτού του προτύπου. Όταν η κλιματική κρίση εξελίσσεται σε κλιματική κατάρρευση, η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού είναι μια επιλογή υψηλού ρίσκου".

"Έχουμε κερδίσει τα τελευταία χρόνια μια ευαισθησία των νέων για τον δημόσιο χώρο και την ίδια στιγμή έχει εκδηλωθεί αυξημένη διάθεση παρέμβασης ανθρώπων που ασχολούνται με τον πολιτισμό".

Όταν οι διεκδικήσεις περνούν μέσα από τον πολιτισμό  

"Εντούτοις υπάρχει μια αισιόδοξη νότα που είναι ο ζωντανός τρόπος με τον οποίο οι κάτοικοι της πόλης ειδικά νεότεροι δείχνουν ότι θέλουν να έχουν λόγο για τις γειτονιές τους. Έχουμε κερδίσει τα τελευταία χρόνια μια ευαισθησία των νέων για τον δημόσιο χώρο και την ίδια στιγμή έχει εκδηλωθεί αυξημένη διάθεση παρέμβασης ανθρώπων που ασχολούνται με τον πολιτισμό. Με πρωτότυπες δράσεις πέρασαν την καλλιτεχνική έκφραση στο δημόσιο χώρο, δείγμα αισιόδοξο σε σχέση με τις παραδοσιακές μορφές διαμαρτυρίας περασμένων δεκαετιών. Βρίσκω επίσης αισιόδοξη τη δυναμική που έχουν οι ιστορικοί περίπατοι. Αποτελούν επανοικειοποίηση του δημοσίου χώρου αυτές οι αχτίδες συλλογικότητας που προκύπτουν μέσα από την εξερεύνηση, τη γνώση και την ανάγκη για αφήγηση σε μια εποχή έντονης ιδιώτευσης".