Η απλή καταγραφή και μόνον των ομιλητριών, των ομιλητών και των τίτλων των εισηγήσεών τους, σ’ αυτό το εξόχως ενδιαφέρον διήμερο συνέδριο, θα καταλάμβανε τον χώρο ενός μικρού άρθρου, για να μη μιλήσουμε για το περιεχόμενο των ομιλιών – γι’ αυτό όλο το υλικό θα εκδοθεί προσεχώς σε ένα τόμο από τον εκδοτικό οίκο Διόπτρα, με την πρωτοβουλία του Δημήτρη Τζιόβα, του συντονιστή του συνεδρίου. Παρατίθενται ενδεικτικά οι θεματικές των συζητήσεων: "Τα σύνορα της λογοτεχνίας", "(Μετα)μυθοπλασία, κρίση και οπτική αφήγηση", "Ποίηση, δημιουργική γραφή και ηχητικά βιβλία", "Ποιήματα και κινήματα", "Θεσμοί και πολιτική βιβλίου" και "Κοινωνικά δίκτυα και τεχνητή νοημοσύνη".
Το συνέδριο ιχνηλάτησε με ενάργεια τις τάσεις και τις εξελίξεις στη νεοελληνική λογοτεχνία σε σχέση με τις διεθνείς λογοτεχνικές και θεωρητικές αναζητήσεις, εντός του νέου εκδοτικού και ψηφιακού τοπίου, δίνοντας βήμα σε λογοτέχνες, κριτικούς, μεταφραστές, μελετητές, θεωρητικούς, και διευθυντές περιοδικών.
Αδικώντας λοιπόν τόσες και τόσους ειδικούς επιστήμονες και θεσμικούς παράγοντες στο χώρο του βιβλίου, που μίλησαν μετά λόγου γνώσεως, θα εστιάσουμε μόνο σε μια θεματική με αληθινά σφύζον περιεχόμενο: στα "Ποιήματα και τα Κινήματα". Τον συντονισμό είχε η Τιτίκα Δημητρούλια, καθηγήτρια στον Τομέα Μετάφρασης, στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Α.Π.Θ, η οποία έθεσε το πλαίσιο της συζήτησης: τη σχέση της ποίησης με την εξέγερση, την επανάσταση, τη διαμαρτυρία και τη διεκδίκηση και όλων αυτών με την τεχνητή νοημοσύνη. Η κ. Δημητρούλια αναρωτήθηκε ποιοι είναι οι όροι αυτής της σύνδεσης, καθώς όλα αυτά αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου.
Η πρώτη εισήγηση έγινε από την Ελισάβετ Αρσενίου (καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης) με θέμα: "Είσαι κι εσύ πληγωμένος φλώρος της λογοτεχνίας: η σύγχρονη ελληνική ποίηση στα Νέα Μέσα". Η κυρία Αρσενίου είπε πως "η ποίηση έχει επανακάμψει ηχηρά. Η σχέση της ποίησης με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι κάτι που δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε, γιατί αυτές οι νέες γενιές των ποιητών και των ποιητριών, οι millennials (που γεννήθηκαν από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 μέχρι τα μέσα του ’90) και η generation Z (από το 1995 μέχρι και το 2005) θα κρίνουν το μέλλον της ποίησης". Η κ. Αρσενίου επεσήμανε τη συμπόρευση ποίησης και τεχνολογίας, ενώ υπογράμμισε πως η ποίηση για να επιβιώσει έχει ανάγκη από την κοινωνία. Οι ιδιότητες αυτής της νέας μορφής ποίησης μέσω του διαδικτύου είναι από τη μια η ένταση, η εκφραστικότητα, ο αυτοσχεδιασμός, αλλά κι ο θόρυβος, η αβεβαιότητα, η ασάφεια από την άλλη. Όμως η ποίηση πρέπει να δημιουργεί βεβαιότητες, να λεει "είμαι εδώ για σας". Αυτή η ποίηση όμως, με την προφορικότητα, τη συνοπτικότητα, την κοινωνική της ευαισθησία (Τέμπη, γυναικοκτονίες) που μπορεί να είναι σε greeklish στο chatting ή στο texting, εξαρτάται από τις πλατφόρμες. "Οι πλατφόρμες είναι αναγκαίες για να δημιουργηθεί το brand του ποιητή, η αναγνωρισιμότητά του, ώστε να αναγνωστεί το ηλεκτρονικό του ίχνος", κατέληξε η κ.Αρσενίου. Αξίζει να σημειωθεί πως ο ευφάνταστος τίτλος της ομιλίας της προέρχεται από ένα στίχο του ποιήματος "Για τα κουλ παιδιά" της Ναυσικάς Στεφανίδου, που "μεταποίησε" η κ. Αρσενίου: δεν υπάρχουν πληγωμένοι φλώροι της λογοτεχνίας, όπως λέει η ποιήτρια, αλλά ήρωες.
Ακολούθησε η Βαρβάρα Ρούσσου (μέλος Ε.∆Ι.Π. του τμήματος Θεωρίας και Ιστορίας Τέχνης της Α.Σ.Κ.Τ., διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ και διδάκτωρ του Τμήματος Θεωρίας και Ιστορία της Τέχνης Α.Σ.Κ.Τ) με την εισήγησή της "Από το κίνημα στο ποίημα: εκλεκτικές συγγένειες φεμινισμού και σύγχρονης διαδικτυακής ποίησης θηλυκοτήτων". Η κυρία Ρούσσου δήλωσε πως οι νεότερες ποιήτριες συνδέονται με το τέταρτο φεμινιστικό κύμα, θεωρώντας το διαδίκτυο ως προνομιακό τους πεδίο δράσης. Η ποίησή τους καταπιάνεται με τη βία εναντίον γυναικών, τις γυναικοκτονίες, το σεξισμό, την παρενόχληση, κλπ. , ενώ έχουν μεγάλη γνώση των σόσιαλ μίντια, διατηρώντας επαφή με μαύρες γυναίκες, με το κίνημα "black lives matter" και το "Μe Τοο". Η ομιλήτρια αναφέρθηκε στο φεμινιστικό μπλόγκινγκ που οδηγεί σε δράσεις, αναγνωρίζοντας πως η διαδικτυακή ποίηση γυναικών και θηλυκοτήτων παράγει νέους χώρους για συζήτηση ακόμα και εκτός διαδικτύου, συμβάλλοντας έτσι στην κινηματική τους δράση, και μάλιστα σε απομονωμένες περιοχές. Επίσης αναφέρθηκε στην φεμινιστική ομάδα/περιοδικό/ ιστοσελίδα "Τεφλόν" και στις εκδόσεις "Θράκα", και σε ποιήτριες όπως η Αργυρώ Αξιώτη, η Βάσω Χριστοδούλου, η Έφη Αρβανίτη και η Κορίνα Γκουτσίδου. Αυτή η έντονα πολιτική ποίηση διακρίνεται, σύμφωνα με την κ. Ρούσσου, από "αμεσότητα αντίδρασης στο Διαδίκτυο και μεγάλη συμμετοχικότητα στην ανάγνωση. Βέβαια υπάρχει και άμεση αντίδραση σ’ αυτή με σεξιστικά σχόλια". Είναι όμως μόνο φυλετικός ακτιβισμός, ή υπάρχει και το στοιχείο της ταξικότητας, αναρωτήθηκε, μιλώντας για "φίλες και φιλενάδες, μια νέα μορφή οικογένειας για ένα δίκτυο πέρα από το Διαδίκτυο". Η Βαρβάρα Ρούσσου κατέληξε λέγοντας πως "η φεμινιστική ποίηση στο διαδίκτυο λειτουργεί συμπληρωματικά της αντίστοιχης έντυπης ποίησης, συνδιαμορφώνοντας το πεδίο του φεμινιστικού λόγου, και δεν συνιστά ενιαία και διακριτή τάση. Η ποίηση του διαδικτύου αλλάζει τη συνθήκη της μονήρους ποίησης σε συλλογική".
Ο Χάρης Οταμπάσης (Διδάκτορας της Νεοελληνικής Φιλολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης) πήρε τη σκυτάλη, αναφερόμενος στην "queer ποίηση στην Ελλάδα τον 21ο αιώνα". Ο κ. Οταμπάσης ανέφερε πως πριν απο δέκα χρόνια έπρεπε να απολογηθεί και να ερμηνεύσει αυτή την επιλογή του για το queer, ενώ τώρα έχει αλλάξει πολύ η αντιμετώπιση του από την κοινωνία. "Το queer ανανεώνεται", είπε. Αρχικά υπήρχε αδιαφορία για το AIDS στις αρχές του ’80, γιατί έπληττε τους πιο φτωχούς, τα τρανς άτομα, τους μαύρους, τους τοξικοεξαρτημένους, αυτούς που ήταν στο περιθώριο, σε αντίθεση με την ετεροκανονικότητα των λευκών στρέιτ ανδρων. Ο ομιλητής αναφέρθηκε σε μια νέα ποιητική γραφή με πολιτική διάσταση στη μεταέιντς εποχή, από ανθρώπους όχι του περιθωρίου, όπως ο Βασίλης Αμανατίδης, που μίλησαν για τον ομοερωτισμό. Οι νέοι ποιητές της queer ποίησης, είπε ο κ. Οταμπάσης, αναφέρονται και σε παλαιότερα ποιήματα ομοφυλοφίλων ποιητών, όπως ο Καβαφης κι ο Χριστιανόπουλος, αλλά με κριτική στάση προς την ομοκανονικότητα. Γίνονται μοντέρνες επαναπροσλήψεις της καβαφικής ποίησης, ακόμα και παρωδίες, αλλά τα βασικά χαρακτηριστικά της queer ποίησης είναι η ομοερωτική επιθυμία, το cruising, δηλαδή το ψωνιστήρι, το ξύπνημα της διεμφυλικότητας, αλλά και το πένθος για τους χαμένους φίλους από το AIDS. Οι ποιητές υιοθετούν ψευδώνυμα, και αναφέρονται στη συλλογική τραυματική μνήμη: οι queer ποιητές δεν θα ξεχάσουν ποτέ τον Ζακ Κωστόπουλο. Πάντως, όπως είπε ο κ. Οταμπάσης ολοκληρώνοντας την ομιλία του, είναι "δύσκολο να οριστεί με ακρίβεια η queer ποίηση", καταθέτοντας μια δυνατή φράση: "η αγλωσσία της γλώσσας του διαδικτύου".
Διαβάστε Επίσης
Τη συζήτηση έκλεισε θεαματικά ο Βασίλης Λαμπρόπουλος, (καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στις ΗΠΑ) που μίλησε για τους "Δύο αιώνες επαναστατικής μελαγχολίας στην ελληνική ποίηση". Αρχιζοντας από τη γενιά του 2000, ο κ. Λαμπρόπουλος κοίταξε δύο αιώνες προς τα πίσω, προς τους ποιητές που ύμνησαν την επανάσταση και την εξέγερση, αρχίζοντας από την εθνική ανάταση του Σολωμού και του Κάλβου, για να γεφυρώσει χρονικά το τότε με το σήμερα, φτάνοντας μέχρι την επαναστατική απογοήτευση από τον Εμφύλιο και την πορεία της Αριστεράς. Όμως, το πραγματικά πρωτότυπο αντικείμενό του, αυτή η επαναστατική συντριβή, η μελαγχολία της Αριστεράς στην Ελλάδα, ένας όρος τον οποίο ο ίδιος επινόησε, για να τον δανειστούν μετά διάφοροι πολιτικοί στις ομιλίες τους, έχει πραγματικά μεγάλο ενδιαφέρον. Κι αυτό γιατί οι ποιητές της γενιάς του 2000, του νέου αιώνα και της νέας χιλιετηρίδας, είναι ένα "καινοφανές φαινόμενο πολιτιστικής αυτονομίας, πετυχαίνοντας να αυτονομηθούν από κόμμα, το πανεπιστήμιο, τους εκδοτικούς οίκους, την κυρίαρχη κριτική, ακόμα κι απ’ το κοινό γούστο. Είναι ένα εγχείρημα που αξίζει σεβασμού", υπογράμμισε ο κ. Λαμπρόπουλος. Η ποίηση της γενιάς του 2000, είπε ο ομιλητής, έχει τα εξής αρνητικά χαρακτηριστικά: δεν είναι συναισθηματική, εξομολογητική, πατριωτική, εθνική, λυρική, γλαφυρή, δεν αισθάνεται υπόλογη στην αρχαιότητα, δεν ενδιαφέρεται για τη ρωμιοσύνη. Τα θετικά της: είναι λόγια, στοχαστική, μεταιχμιακή, μετεωριζόμενη, που αλληλεπιδρά με όλες τις άλλες τέχνες". Αυτή η γενιά, που γράφει αριστερή ποίηση, γνωρίζει πολύ καλά τί χάθηκε το 1989 με την κατάρρευση τους Τείχους του Βερολίνου και της ΕΣΣΔ, όμως πιστεύει πάντα στην εξεγερση, είπε ο κ. Λαμπρόπουλος. Παρά το αρχικό αίσθημα οδύνης και προδοσίας, "αρνείται να πενθήσει για να το ξεπεράσει". Μετά τη διάψευση, αυτοί που μελαγχόλησαν αμφισβήτησαν τα όρια, υπονόμευσαν τους κανόνες, δημιούργησαν ένα ευρύ πεδίο δράσης, δίκτυα επικοινωνίας και αλληλεγγύης, ιστότοπους, εκδηλώσεις, εκδοτικούς οίκους, ξεπερνώντας την ποιητική κρίση του ’90. Μετά τη συντριβή του επαναστατικού οράματος υπηρξε μια μετατόπιση σε θέματα φύλου, εθνότητας, φυλής, μετανάστευσης και μειονοτικών ταυτοτήτων. Η σύγχρονη ποίηση χαιρέτησε την Επανάσταση και θρήνησε τη ματαίωσή της, μην αποδεχόμενη πια την "παρηγοριά της ουτοπίας. Η απογοήτευση της γενιάς του 2000 έχει μεγαλύτερο βάθος και πλάτος", κατέληξε ο Βασίλης Λαμπρόπουλος, χαρίζοντας στο κοινό μια αξιομνημόνευτη φράση, έχοντας στο νου του τον Καρλ Μαρξ: "Η κοινωνική εξέγερση του 21ου αιώνα πρέπει να αντλήσει την ποίησή της από το μέλλον και όχι από το παρελθόν"!
Συμπερασματικά, εάν κάτι κατέστη σαφές από όλες αυτές τις θεωρητικές προσεγγίσεις, ήταν το εξής: τα νέα ψηφιακά μέσα δημιουργούν νέες δυνατότητες στις ποιήτριες και τους ποιητές, επηρεάζοντας μορφολογικά τη δημιουργία τους. Η σύγχρονη, σφύζουσα, ζωντανή ελληνική ποίηση διακονεί και δημιουργεί νέες αξίες, κοιτά κριτικά το ποιητικό, κοινωνικό και πολιτικό παρελθόν, κρατώντας από όλα αυτά μόνο ό,τι γουστάρει η ίδια και τίποτα άλλο, ενώ συνομιλεί σπαρακτικά με το τώρα και τις πληγές του: ταυτοτική και ερωτική ελευθερία, queer, έμφυλη καταπίεση, αντίσταση στην πατριαρχία, ταξική συνείδηση, εξέγερση. Τελικά όμως, η καλή ποίηση θα είναι πάντα καλή ποίηση, είτε είναι σκαλισμένη στην πέτρα, γραμμένη σε πάπυρο, ή αναρτημένη στο διαδίκτυο. Η κακή, δηλαδή η φλύαρη, ανούσια, άψυχη, δήθεν ποίηση ακόμα και να είναι χαραγμένη σε φύλλο χρυσού, κακή θα παραμείνει.
