Ένας μάχιμος εκπαιδευτικός από ένα χωριό των Φαρσάλων αποφασίζει να βουτήξει στα βαθιά και να βγάλει κάποια καλά εκπαιδευτικά και επιστημονικά βιβλία. Τριάντα χρόνια μετά, ο οίκος Μεταίχμιο απασχολεί πενήντα υπαλλήλους σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη καλύπτοντας ένα ευρύτατο εκδοτικό φάσμα, όπως: ελληνική και ξένη λογοτεχνία, παιδική κι εφηβική, εκπαιδευτικά και επιστημονικά βιβλία, εκδόσεις τέχνης και λευκώματα, ψηφιακές, print-on-demand εκδόσεις και e-shop, ενώ διοργανώνει επίσης σε δικό του Πολυχώρο σεμινάρια, ημερίδες και συνέδρια. Είναι αλήθεια ένα μεγάλο ταξίδι στον ωκεανό των γραμμάτων για τον Νώντα Παπαγεωργίου, που, όπως λέει ο ίδιος, αποσύρεται σιγά -σιγά στα πίσω βαγόνια, αφήνοντας στην κόρη του, την κυρία Ελένη Παπαγεωργίου, τα καθήκοντα του μηχανοδηγού...
Μέσα σε 30 χρόνια δημιουργήσατε έναν από τους σημαντικότερους εκδοτικούς οίκους στην Ελλάδα. Τι σας κινητοποίησε να ξεκινήσετε και τι σας ωθεί να συνεχίσετε, τι σας σηκώνει το πρωί από το κρεβάτι και σας στέλνει στο γραφείο σας;
Το έναυσμα, η σπίθα για να ξεκινήσω κάτι δικό μου είχε να κάνει αρχικά με την αγάπη μου για τα βιβλία σε συνδυασμό με την ορμητική δύναμη που εμφανίζει η παραγωγική ηλικία της δεκαετίας των 40. Και ήταν επίσης η κατάλληλη εποχή για αλλαγές και νέα ξεκινήματα. Σε καμία περίπτωση ο νους μου δεν έφτανε σε αυτό που έχω κατακτήσει σήμερα, ότι ο εκδοτικός οίκος θα γινόταν ένας από τους μεγαλύτερους στη χώρα μας. Τα σχέδια στην αρχή ήταν ταπεινά και γίνονταν βήμα βήμα.
Το κίνητρο που μου δίνει την ώθηση να πηγαίνω κάθε μέρα στο γραφείο είναι η θετική υποδοχή και αποδοχή από τους αναγνώστες, η δημιουργικότητα των συγγραφέων μας, οι προτάσεις που φτάνουν συνεχώς για νέες συνεργασίες, το κέφι και το μεράκι των συνεργατών μας για αυτό που κάνει ο καθένας τους από το δικό του πόστο.
Τι νοσταλγείτε από τη γενέτειρά σας, τη Βαμβακού Φαρσάλων, και τι από τη θητεία σας στη Μέση Εκπαίδευση;
Από τα παιδικά και τα εφηβικά μου χρόνια που έζησα στο χωριό μου, τη Βαμβακού Φαρσάλων, νοσταλγώ την αθωότητα και την ανιδιοτέλεια που χαρακτήριζε τις ανθρώπινες σχέσεις μιας μικροκοινωνίας που, παρότι ζούσε μέσα σε απόλυτη φτώχεια και απουσία ακόμα και των στοιχειωδών ανέσεων, δεν έπαυε να απολαμβάνει τις μικροχαρές της δύσκολης καθημερινότητας χωρίς να παραπονιέται. Νοσταλγώ δηλαδή έναν κόσμο που με καθόρισε. "Η παιδική μας ηλικία είναι η αληθινή πατρίδα μας" είπε πολύ σωστά κάποιος. Γίνεται να μην τη νοσταλγούμε;
Και τα χρόνια που εργάστηκα ως εκπαιδευτικός πράγματι τα νοσταλγώ, για άλλους λόγους φυσικά. Γιατί πιστεύαμε τότε πως πολλά θα μπορούσαν να αλλάξουν στο ελληνικό σχολείο και προσπαθούσαμε με κάθε τρόπο και με πολλή δουλειά να το πετύχουμε. Δεν καταφέραμε πολλά, αλλά δεν ήταν καθόλου χαμένα χρόνια: μάθαμε αρκετά, μεγάλο κέρδος οι φιλίες που κρατάνε ακόμα.
Αν ξεκινούσατε τώρα την πορεία σας, τι θα κάνατε διαφορετικά; Τι δεν θα κάνατε καθόλου;
Σε μια τόσο υποθετική ερώτηση η απάντηση αναγκαστικά είναι κι αυτή υποθετική: Όλα όσα έγιναν είναι καλώς καμωμένα. Πώς να αποκηρύξει κανείς την ίδια του τη ζωή;
Έχετε δηλώσει πως προσπαθείτε, χωρίς να το καταφέρνετε πάντοτε, να βρίσκετε τη χρυσή τομή μεταξύ της ιδιότητας του εκδότη και αυτής του επιχειρηματία, πάντα όμως με γνώμονα την ποιότητα. Δώστε μου, παρακαλώ, ένα παράδειγμα ενός καλού βιβλίου που δεν τα πήγε όπως περιμένατε.
Το βιβλίο "Υπογαία: Ένα ταξίδι στα βάθη της γης και του χρόνου" πληρούσε όλα τα κριτήρια μιας αναγνωστικής επιτυχίας: Μπεστ σέλερ στη Μ. Βρετανία από την πρώτη μέρα κυκλοφορίας του, στα καλύτερα non fiction βιβλία του 2019, στα 100 καλύτερα βιβλία του 21ου αιώνα σύμφωνα με την "Guardian", με μεταφραστικές συμφωνίες σε περισσότερες από 15 γλώσσες. Ο πολυβραβευμένος Robert Macfarlane με το βιβλίο αυτό μας παρέδωσε το αριστούργημά του: μια επική εξερεύνηση των κάτω κόσμων του πλανήτη όπως υπάρχουν στον μύθο, τη λογοτεχνία, τη μνήμη και τη γη την ίδια. Ο Βρετανός συγγραφέας, που θεωρείται ένας νέος Φέρμορ, συνεχίζει με αυτό το βιβλίο τη λαμπρή βρετανική παράδοση ενός συναρπαστικού λογοτεχνικού είδους: της ιστορικής, γεωλογικής και επιστημονικής περιήγησης στο φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον. Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το 2020 και, ενώ ήταν από τις σημαντικότερες κυκλοφορίες της χρονιάς παγκοσμίως, δεν έκανε την ανάλογη επιτυχία και δεν βρήκε την απήχηση που αναμέναμε στους Έλληνες αναγνώστες.
Κάποιος είχε πει πως στην Ελλάδα οι μισοί γράφουν κι οι άλλοι μισοί δεν διαβάζουν. Πώς το σχολιάζετε;
Έχει μια μικρή δόση αλήθειας, ιδίως το δεύτερο σκέλος. Είναι γεγονός ότι δεν έχουμε αναγνωστική κουλτούρα, το βιβλίο δεν είναι μέρος της καθημερινότητάς μας. Δεν βοηθάει το εκπαιδευτικό σύστημα, μάλλον δρα ανατρεπτικά, ούτε και η πολιτεία, αφού απουσιάζουν παντελώς θεσμοθετημένα μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση.
Ο Τόμας Στερνς Έλιοτ είχε αναρωτηθεί: "Πού είναι όλη η σοφία που χάσαμε μέσα στη γνώση; Πού είναι όλη η γνώση που χάσαμε μέσα στην πληροφόρηση;". Πιστεύετε πως αυτή η κατάσταση μπορεί να αλλάξει με κάποια καλά βιβλία ή αρχίζουμε να βλέπουμε το τέλος της λογοτεχνίας, όπως την ξέρουμε τουλάχιστον;
Πιστεύω στη λογοτεχνία όπως το νερό που πίνω κάθε μέρα. Δεν πιστεύω πως η λογοτεχνία έχει τέλος. Είμαι αισιόδοξος πως θα γράφονται και θα εκδίδονται καλά βιβλία. Αν δεν υπήρχε η λογοτεχνία, σίγουρα ο κόσμος μας θα ήταν πιο φτωχός. Δεν ισχυρίζομαι πως η λογοτεχνία μπορεί να κάνει τον κόσμο καλύτερο, αλλά σίγουρα μπορεί να ερμηνεύσει τη ζωή και όπως και κάθε είδος τέχνης να προσπαθήσει να αναζητήσει ποιο είναι το νόημα της ύπαρξης.
"Μας λείπει η αισθητική σε όλες τις πτυχές της ζωής μας και αυτό έχει αρνητικές συνέπειες, μερικές από τις οποίες πολύ εύστοχα επισημαίνετε. Ωστόσο αξίζει να προσπαθήσουμε για το καλύτερο. Όσο υπάρχουν δημιουργοί, όσο υπάρχουν προσωπικότητες με φωτεινές ιδέες, υπάρχει ακόμα ελπίδα."
Ακραία πολιτική ορθότητα, οικονομική δυσπραγία, φόβος, απαιδευσία, κρατική αβελτηρία, αδιαφορία των πολιτών, μαζική αποβλάκωση από τα ΜΜΕ, άρα έκπτωση του πολιτισμού γενικώς: υπάρχει ελπίδα για το βιβλίο στην Ελλάδα;
Είναι πικρή αλήθεια και πολύ λυπηρό πως ο πολιτισμός στη χώρα μας δεν είναι προτεραιότητα. Μας λείπει η αισθητική σε όλες τις πτυχές της ζωής μας και αυτό έχει αρνητικές συνέπειες, μερικές από τις οποίες πολύ εύστοχα επισημαίνετε. Ωστόσο αξίζει να προσπαθήσουμε για το καλύτερο. Όσο υπάρχουν δημιουργοί, όσο υπάρχουν προσωπικότητες με φωτεινές ιδέες, υπάρχει ακόμα ελπίδα.
Τι διαβάζετε αυτόν τον καιρό για τη δική σας αναγνωστική απόλαυση;
Ξαναδιαβάζω έπειτα από πολλά χρόνια το "Μαγικό βουνό" του Τόμας Μαν. Ένα μεγάλο βιβλίο, το βιβλίο της Ευρώπης του 20ού αιώνα.
Είστε 71 ετών. Νιώθετε πως έχετε καταφέρει να υλοποιήσετε ό,τι φιλοδοξήσατε να κάνετε όταν ξεκινούσατε την εκδοτική σας δραστηριότητα; Τι μένει, αν μένει κάτι, να επιτευχθεί;
Είμαι βαθιά ευγνώμων που έχω φτάσει εδώ που είμαι σήμερα. Νιώθω παραπάνω από πλήρης σε ό,τι αφορά τις αρχικές φιλοδοξίες μου όταν πρωτοξεκινούσα. Όμως η πορεία είναι πάντα δυναμική, οι στόχοι και τα όνειρα αλλάζουν με τον χρόνο, με τις συνθήκες, με τις ανάγκες. Δεν παύω να είμαι ανήσυχος και είναι αυτή η ανησυχία που μου δίνει ώθηση να συνεχίσω και να μένω πάνω στο τρένο του πολιτισμού. Έχει έρθει φυσικά η ώρα των νεότερων. Και σιγά σιγά αποσύρομαι προς τα πίσω βαγόνια, δίνοντας προτεραιότητα και τη θέση του μηχανοδηγού στη νεότερη γενιά, και συγκεκριμένα στην κόρη μου Ελένη Παπαγεωργίου που έχει αναλάβει ένα μεγάλο μέρος των εργασιών του εκδοτικού οίκου.
Τι ελπίζετε, τι φοβάστε και τι σας δίνει χαρά, πάνω απ’ όλα;
Ελπίζω στο σήμερα που θα φέρει το αύριο, φοβάμαι τη στασιμότητα, το τέλμα, χαίρομαι όταν καταφέρνουμε δημιουργικά πράγματα, μα πάνω απ’ όλα όταν οι δικοί μου άνθρωποι είναι καλά μέσα κι έξω.
