Τα έργα της Κατερίνας Κομιανού έχουν μια δύναμη και μια μοναχικότητα, στέκονται κάπως έξω, τουλάχιστον μορφολογικά, από τις κυρίαρχες τάσεις των καλλιτέχνιδων της γενιάς της, είτε πρόκειται για τη βυθισμένη "Μέδουσά’ της στην Παμβώτιδα στα "Plásmata II: Ioannina” είτε για τις κινηματογραφημένες από μια τηλεοπτική εκπομπή λεοπαρδάλεις στην έκθεση "Έξω φρενών από ευχαρίστηση” στο Κτίριο Νόμπελ στο Χαλάνδρι.
Στο πιο ενδιαφέρον σώμα δουλειάς της, ένα κομμάτι του οποίου θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε στην πρώτη της ατομική έκθεση με τίτλο "Κειμήλια” στο Radio Athènes από τις 10 Απριλίου ως τις 22 Μαΐου 2024, εξερευνά, όπως λέει, την αστική τοπογραφία και καταγράφει την πολιτική πραγματικότητα μέσα από δημόσια γλυπτά και αντικείμενα στο κέντρο της πόλης, με την αναλογική φωτογραφική μηχανή της και κάμερα με φιλμ σούπερ 8.
Αυτό γίνεται κυρίως κατά το τέλος της ημέρας και τις αρχές της νύχτας, με έναν μοναχικό τρόπο, χωρίς κινηματογραφική ομάδα. Κοιτάζει "τους χώρους που συνδέονται με την ανάμνηση - λίγο πριν να μην είναι. Στο σημείο λίγο πριν την απώλεια. Το φιλμ μού παρέχει την υφή και τον απροσδιόριστο χρόνο μιας ποιητικής αφήγησης. Σκέφτομαι τη μουσική που έρχεται από την ελληνική σκηνή της δεκαετίας του ‘80. Δεν υπάρχει επιστροφή, διόρθωση και μοντάζ όταν κινηματογραφώ η φωτογραφίζω με φιλμ.”
Επί χρόνια φωτογράφιζε το γλυπτό με τους έρωτες της πλατείας Εξαρχείων και αυτή την εποχή επέλεξε να κάνει το μεταπτυχιακό "Σχεδιασμός - Πολιτισμός” γιατί θεώρησε πως είχε ανάγκη να ζήσει στο Πολυτεχνείο. Καταγράφει σε φιλμ και φωτογραφίες το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Πολυτεχνείο, λίγο πριν αλλάξουν, αμφισβητώντας τις κυρίαρχες αφηγήσεις και διαταράσσοντας την κανονιστική κατανόηση του φύλου, της εξουσίας και του χώρου.
Συνοδεύει την ανακοίνωση της έκθεσής της με στίχους της Κατερίνας Γώγου και των Metro Decay, του new wave group των ελληνικών ‘80s.
Κοιτά πως χάνονται οι δρόμοι
μες στους ανθρώπους …
…
Οι θόρυβοι στις ταινίες και στα όνειρα είναι εκκωφαντικοί
μόνο στο φόβο και στη ζωή
οι πόρτες κλείνουν αθόρυβα πίσω.
Το φιλμ στις ταινίες είναι χρωματιστό.
Στη ζωή μαυρόασπρο
—Κατερίνα Γώγου (από το ποίημα Ιδιώνυμο, 1980)
Κειμήλια
Μες στο συρτάρι ασάλευτη ζει η σιωπή.
Εικόνες που μένουν σε κόντακ χαρτί
Φιγούρες γκροτέσκες, χαμένες ψυχές
Φοβάμαι και τρέχω στην μαύρη σοφίτα
χαμένη στα δάση του χτες.
Φωνές που σαρκάζουν μες στο σκοτάδι
λένε πως είμαι θνητή.
Ρίχνω το βλέμμα και φτύνω καπνιά.
Φοβάμαι την πλήξη, βαριέμαι που ζω.
—Metro Decay, 1983
"Φαντάζομαι ότι η αντίδρασή μου είναι κάπως σαν της Hélène Cixous όταν έρχεται αντιμέτωπη με τις επιπτώσεις του παρελθόντος, δεν αρνείται ότι είναι ακόμα μαζί μας, αλλά αρνείται να τις ενισχύσει επαναλαμβάνοντάς τες, να τους προσδώσει το αμετάκλητο, το αντίστοιχο της μοίρας, να μπερδέψει το βιολογικό και το πολιτισμικό, γιατί πλέον το μέλλον δεν πρέπει να καθορίζεται από το παρελθόν".
Πως ξεκίνησε το ενδιαφέρον σου για την "παλιά" αισθητική που αποπνέουν κάποιες από τις φωτογραφίες και τα φιλμ σου; Με ποιόν τρόπο σε έχουν επηρεάσει ‘80s και ‘90s φωτογραφίες και βίντεο από συναυλίες;
Η μουσική πάντα καθοδηγούσε τη σκέψη μου. Η rebound, τα ροκ ημερολόγια του Γιώργου Τουρκοβασίλη, η Γενιά του Χάους. Αυτή η ιδέα της ανάδυσης από ένα ολόμαυρο σκοτάδι σε έντονο φως με γοητεύει απίστευτα.
Φαντάζομαι ότι η αντίδρασή μου είναι κάπως σαν της Hélène Cixous όταν έρχεται αντιμέτωπη με τις επιπτώσεις του παρελθόντος, δεν αρνείται ότι είναι ακόμα μαζί μας, αλλά αρνείται να τις ενισχύσει επαναλαμβάνοντάς τες, να τους προσδώσει το αμετάκλητο, το αντίστοιχο της μοίρας, να μπερδέψει το βιολογικό και το πολιτισμικό, γιατί πλέον το μέλλον δεν πρέπει να καθορίζεται από το παρελθόν.
Γιατί επιμένεις στο αναλογικό;
Η υφή του φιλμ αποδίδει μια γλυπτική ποιότητα και μια ποιητική αφήγηση σε σχέση με το πότε κινηματογραφήθηκε αυτό που βλέπουμε. Δεν έχω εικόνα για καιρό, αυτή η προσμονή φέρνει αλλαγές τόσο στο ίδιο το θέμα, που βρίσκεται συνήθως στο δημόσιο χώρο, όσο και στη σκέψη μου .
Το αισθητικό πρόβλημα της φόρμας είναι ουσιαστικά και ηθικό πρόβλημα. Τίποτα δεν μπορεί να εξηγήσει την αφοσίωση των γιγάντων της ανθρώπινης ιστορίας στην τέχνη, όπως αναφέρει η Μάγια Ντερεν, εκτός από την κατανόηση ότι η μορφή ενός έργου τέχνης είναι η φυσική εκδήλωση της ηθικής και πολιτικής του δομής.
Είναι σαν να ξέρω ακριβώς τι πρέπει να τραβήξω πότε και πως, και αφού γίνει η λήψη, το υλικό είναι κατά κάποιο τρόπο το τελικό. Ακόμα και το μοντάζ γίνεται σε πραγματικό χρόνο, το φιλμ παραμένει άκοπο και γίνεται οργανικά μέρος αυτής της αφήγησης.
Τίποτα δεν είναι πρώτο ή τελευταίο, τίποτα δεν μοιάζει με παρελθόν και τίποτα δεν μοιάζει με μέλλον.
Με ποιόν τρόπο σε έχει επηρεάσει η σκέψη της Χίτο Στέγερλ πάνω στην καταστροφή της εικόνας και το ψηφιακό;
Προφανώς, μια εικόνα υψηλής ανάλυσης φαίνεται πιο λαμπερή και εντυπωσιακή, δεν θα έλεγα όμως ότι είναι πιο αληθινή και μαγική, πιο τρομακτική ή σαγηνευτική από μια φτωχή.
Η Χίτο στo Ιn defence of the poor image μας παραθέτει τους στίχους των Stranglers και μας λέει no more heroes anymore.
Η φτωχή εικόνα πλησιάζει αφαιρετικές δομές και χρησιμοποιείται ως σύμβολο απέναντι στις επιβολές της σύγχρονης καπιταλιστικής συνθήκης.
Καταγράφοντας την πόλη που αλλάζει, από το άγαλμα με τους έρωτες της πλατείας Εξαρχείων ως το Αρχαιολογικό Μουσείο και το Πολυτεχνείο νιώθεις ότι κάνεις μια μορφή αντίστασης. Μίλησέ μας γι αυτήν.
Η καταγραφή είναι πάντα μια σκόπιμη πράξη η οποία συμπεριλαμβάνει και αποκλείει, εστιάζει και θαμπώνει, διαλέγει και κόβει. Η διασταύρωση της κουλτούρας του ερασιτεχνικού κινηματογράφου, της πολιτικής αντίστασης, του φεμινισμού και του σώματος στον δημόσιο χώρο παρουσιάζει ένα πλούσιο έδαφος για έρευνα.
Με τις φεμινιστικές θεωρίες της Judith Butler και του Henri Lefebvre, μπορούμε να κατανοήσουμε την πράξη της κινηματογράφησης ως μια μορφή αντίστασης, βαθιά μπλεγμένη με ζητήματα σωματικής παρουσίας και ορατότητας στο δημόσιο χώρο.
Καταγράφοντας την αποτύπωση στον χώρο και στα αντικείμενα αυτών των στιγμών διαμαρτυρίας, αποτελέσματα παραστάσεων και πράξεων μεταμόρφωσης και μετάλλαξης της μνήμης, τα ερασιτεχνικά ασπρόμαυρα πλάνα, όπως και στο ποίημα της Γώγου ‘Το φιλμ στις ταινίες είναι χρωματιστό. Στη ζωή μαύρο άσπρο’, με την σειρά τους αμφισβητούν τις κυρίαρχες αφηγήσεις και διαταράσσουν την κανονιστική κατανόηση του φύλου, της εξουσίας και του χώρου.
Με αυτή την πρακτική, της χρήσης μιας φτηνής ερασιτεχνικής σουπερ 8 μηχανής, καταγράφοντας αυτούς τους ιστορικά φορτισμένους χώρους, αναζητώ να αναδυθούν νέες μορφές έναντι των δομών που επικρατούν.
Τι επέλεξες να δείξεις στην πρώτη σου ατομική στο Radio Athenes και γιατί;
Στην πρώτη μου ατομική στο στο Radio Athenes σε επιμέλεια της Έλενας Παπαδόπουλος δείxνω ένα καινούριο σώμα δουλειάς που αποτελείται αποκλειστικά από φιλμ super 8. Πρόκειται για μία έρευνα που ξεκίνησε φωτογραφικά και εξελίχτηκε σε κινούμενη εικόνα με τον τίτλο "Κειμήλια”.
Ειδικότερα για τους έρωτες των Εξαρχείων τους οποίους κατέγραψες εμμονικά για χρόνια, για ποιο λόγο εστίασες σε αυτούς και τι έργα προέκυψαν μέσα από αυτή τη διαδικασία;
To έργο περιλαμβάνει περισσότερες από 500 αναλογικές φωτογραφίες του γλυπτού με τους τρεις μικρούς Έρωτες που στέκονται ο ένας δίπλα στον άλλο. Φωτογραφίες της πλατείας, κοντινές λήψεις στα σώματα τους. Περνώντας καθημερινά από την πλατεία άρχισα να παρατηρώ πως το γλυπτό λειτουργούσε σαν ένα ενεργό έργο τέχνης στο δημόσιο χώρο. Προσπάθησα να το καταγράψω. Να καταγράψω αυτή την συνεχόμενη αλλαγή. Με το βλέμμα στραμμένο στη συλλογική μνήμη που αποτυπώνεται στα δημόσια γλυπτά και στους δημόσιους χώρους. Χώροι οι οποίοι αποτελούν ένα πεδίο μάχης της πολιτικής της μνήμης εδώ και χρόνια.
Το γλυπτό απομακρύνθηκε από την πλατεία Εξαρχείων για τα έργα του σταθμού μετρό.
Πώς και τι διαβάζεις;
Διαβάζω συνήθως πολλα πράγματα ταυτόχρονα. Μ’ αρεσει να ανοίγω διάφορα βιβλία μπροστα μου και να φτιάχνω φανταστικές συνδέσεις μεταξύ τους.
"Λατρεύω την αγάπη του Βακαλόπουλου για τις ταράτσες των Αθηναϊκών πολυκατοικιών, ειδικά όταν τις συγκρίνει με τα ερείπια και τις επαρχιακές πόλεις του Αγγελόπουλου. Ψάχνει κάποια αλήθεια εκεί. Στους δρόμους, τα μέρη και τους ανθρώπους που περιγράφει και κινηματογραφεί".
Από τον Βακαλόπουλο και τη Γώγου ως τον Ντελακρουά και τη Μάγια Ντέρεν ποιες είναι οι αναφορές σου;
Όταν φωτογραφίζω ή γυρίζω σε φιλμ, δεν υπάρχει επιστροφή, διόρθωση ή μοντάζ. Όλα συμβαίνουν για εκείνη την στιγμή. Πιάνω φορές τον εαυτό μου να κατεβαίνει αυτούς τους ίδιους δρόμους και στο δημοσιογραφικό κασετόφωνο να αφηγούμαι ιστορίες και ανάμεσα στο ντοκουμέντο καταγράφεται σαν ένα ηχητικό ημερολόγιο η καθημερινότητα γύρω μου, γιατί τα φιλμ έχουν τον δικό τους ήχο. Λατρεύω την αγάπη του Βακαλόπουλου για τις ταράτσες των Αθηναϊκών πολυκατοικιών, ειδικά όταν τις συγκρίνει με τα ερείπια και τις επαρχιακές πόλεις του Αγγελόπουλου. Ψάχνει κάποια αλήθεια εκεί. Στους δρόμους, τα μέρη και τους ανθρώπους που περιγράφει και κινηματογραφεί.
Η Γώγου γράφει: παίρνω υπόγεια τηλεφωνήματα στους θαλάμους της ομόνοιας… Η Πατησίων. Είναι σα να ψάχνω τα ίχνη τους. Τα συνθήματα στους τοίχους. Από εκεί ξεκινάει και η ανάγκη της καταγραφής.
Η Μάγια Ντέρεν έβαζε το κορμί της να το χτυπούν τα κύματα και αυτή η εικόνα στοιχειώνει τις στιγμές που έχω κινηματογραφήσει σπασμένες Αφροδίτες και Αμαζόνες στο αρχαιολογικό μουσείο. Όλα σκοπεύουν σε μία ταύτιση. Όπως ο Ντελακρουά ταυτιζόταν με τις τίγρεις του.
Με ποιόν τρόπο σε έχουν επηρεάσει οι σπουδές σου στην ΑΣΚΤ ή και το μεταπτυχιακό που κάνεις αυτή την εποχή;
Ήμουν φοιτήτρια του Γιώργου Λάππα και του Νίκου Ναυρίδη .
Στην ΑΣΚΤ εμφάνισα πρώτη φορά στο σκοτεινό θάλαμο και πέρασα άπειρες ώρες στην βιβλιοθήκη. Συνέχισα τις σπουδές μου στο μεταπτυχιακό Σχεδιασμός - Πολιτισμός γιατί θεώρησα πως είχα ανάγκη να ζήσω στο Πολυτεχνείο.
Η γλυπτική με ποιον τρόπο μπαίνει στη δουλειά σου; Με ποιόν τρόπο σε ενδιαφέρουν τα υλικά;
Η γλυπτική είναι στον τρόπο που αντιλαμβάνομαι τα έργα μου. Ακόμα και τα φιλμ ή οι φωτογραφίες είναι συχνά μέρη γλυπτικών εγκαταστάσεων. Τα υλικά περνάνε από μια σειρά μεταμορφώσεων. Από ένα φυσικό κομμάτι, όπως ένα φύλλο, στο κερί, στην φωτιά και στο μέταλλο. Άφθαρτο.
Τα υλικά με αφορούν περισσότερο σαν ιδέες. Τον μπρούτζο τον δανείστηκα από τους έρωτες της πλατείας Εξαρχείων όταν θέλησα να μεταμορφώσω φύλλα που μάζευα από σημεία της Αθήνας σε μπρούτζινα φτερά.
Στα "Plasmata ΙΙ Ioannina" ξεκίνησες από την Κυρά Φροσύνη για να φτιάξεις μια Μέδουσα που δημιούργησε το δικό της οικοσύστημα μες στη λίμνη.Ο φεμινισμός με ποιον τρόπο σε απασχολεί στη δουλειά σου;
Το έργο στα Plasmata αφορούσε τη γυναικοκτονία της Κυρά Φροσύνης, την κανονικοποίηση της και το πως περνάει ένα τέτοιο γεγονός στην ιστορία ως μύθος. Μια μέδουσα που είχε ξεβραστεί από το κύμα στις όχθες της λίμνης, μεταμορφώθηκε οργανικά όταν τα πλοκάμια της έγιναν καταφύγιο για υδρόβιους οργανισμούς, κατασκευάζοντας με αυτό τον τρόπο μια συμβιωτική σχέση με την λίμνη. Αυτή η ροπή των φαντασιών μας έτσι ώστε η ύλη να μπορεί να έχει διαφορετική σημασία είναι αυτό που ελπίζω σε αυτό το υδάτινο σώμα ως ιδέα ότι μπορεί να κάνει. Ο φεμινισμός είναι μέρος της σκέψης μου και υπάρχει πάντα στις αφηγήσεις μου ως αμετάκλητο κομμάτι του εαυτού μου.
Διαβάστε Επίσης
"Η ποιητικότητα του μέσου στην εκτέλεση, δεν αποτελεί στοιχείο τυχαιότητας, είναι μια διαδικασία συστηματικής έρευνας και επιμονής πριν βρεθώ στη στιγμή της λήψης, όλη η συστηματική εμμονή περνάει στην ποιητική αφαίρεση".
Στην έκθεση "Έξω Φρενών από ευχαρίστηση” είδαμε δύο διαφορετικά βίντεό σου με ready made υλικό. Πως προέκυψαν;
Σκεφτόμουν κάτι που είχα διαβάσει του Ζακ Ντεριντά.
"Το ζώο που είμαι, μιλάει; Τι είναι αυτό το ζώο, τι θα ήταν, τι θα ήθελε ή θα μπορούσε να είναι, είναι ίσως αυτό που είμαι εγώ; "
Όταν είδα αυτά τα βίντεο με τις λεοπαρδάλεις αναρωτήθηκα: Μπορεί να μυρίσει τον φόβο μου;
Η κακή εικόνα - όπως ήταν - είναι το αποτέλεσμα της καταγραφής των βιντεο που βρεθηκαν στο διαδίκτυο, μεσα απο την χρηση πολλων διαφορετικων καμερών, που τα κατέγραψα μεσα απο την οθονη.
Η λεοπάρδαλη έγινε ένα θέμα που μπορούσα να αναγνωρίσω προσωπικά, μια ορατή μεταμόρφωση του εικονικού, μια ανανέωση ενός μύθου.
Η ρομαντική φαντασία αναζητά την ομορφιά στην μορφή ενός ζώου.
Mε ποιον τρόπο συμβιβάζεσαι με το γεγονός ότι συχνά δεν ελέγχεις το υλικό σου και το τελικό αποτέλεσμα εμπεριέχει το στοιχείο του τυχαίου;
Η ιδέα ότι αψηφάς όλες τις εμπορικές συμβάσεις παραγωγής και ξεκινάς να κάνεις φιλμ, κινηματογράφηση μόνο με συνηθισμένο ερασιτεχνικό εξοπλισμό.
Η ποιητικότητα του μέσου στην εκτέλεση, δεν αποτελεί στοιχείο τυχαιότητας, είναι μια διαδικασία συστηματικής έρευνας και επιμονής πριν βρεθώ στη στιγμή της λήψης, όλη η συστηματική εμμονή περνάει στην ποιητική αφαίρεση.
Η ίδια η περιπλάνηση είναι μέρος της δουλειάς σου;
Δεν υπάρχει στο έργο μου η ιδέα της περιπλάνησης. Τα σημεία που επιλέγω να κινηματογραφήσω είναι πάντα συγκεκριμένα.
Τι τραβάς στο Πολυτεχνείο και το Μουσείο;
Τα γλυπτά, ιδιαίτερα αυτά που απλώνονται σε όλη την περιοχή του κέντρου, του αρχαιολογικού μουσείου και των κεντρικών πλατειών της Αθήνας, αποτελούν τα κύρια θέματα της δουλειάς μου. Αυτές οι υλικές αναπαραστάσεις της συλλογικής μνήμης και της κοινωνικής ταυτότητας γίνονται σύμβολα των συγκρούσεων και των μεταβολών εντός της κοινωνίας μας. Το εθνικό αρχαιολογικό μουσείο, το Πολυτεχνείο, λίγο πριν αλλάξουν.
Τα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση "Κειμήλια”
Οθόνη 1
Ομόνοια μουσείο φεγγάρι, 2024, σούπερ 8 φιλμ μετατροποιημένο σε ψηφιακό αρχείο, 2:53 λεπτά
Προπύλαια το βράδυ πολυτεχνείο, 2024, σούπερ 8 φιλμ μετατροποιημένο σε ψηφιακό αρχείο, 1:17 λεπτά
Αρχαιολογικό μουσείο μέσα, 2024, σούπερ 8 φιλμ μετατροποιημένο σε ψηφιακό αρχείο, 2:29 λεπτά
Θεατράκι, 2024, σούπερ 8 φιλμ μετατροποιημένο σε ψηφιακό αρχείο, 2:54 λεπτά
Κοιμωμένη, 2024, σούπερ 8 φιλμ μετατροποιημένο σε ψηφιακό αρχείο, 2:24 λεπτά
Οθόνη 2
Πλατεία Αμερικής, 2024, σούπερ 8 φιλμ μετατροποιημένο σε ψηφιακό αρχείο, 2:19 λεπτά
Βιογραφικό σημείωμα
Η Κατερίνα Κομιανού είναι καλλιτέχνης με έδρα την Αθήνα. Τα υλικά με τα οποία δουλεύει: κάμερα σούπερ 8, φωτογραφική μηχανή, ασπρόμαυρη φωτογραφία, μπρούτζος, κασετόφωνo, βίντεο κάμερα, σχέδια. Σπούδασε γλυπτική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας (2013-2018) και είναι υποψήφια για μεταπτυχιακό στο τμήμα Σχεδιασμού-Χώρου-Πολιτισμού του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Ομαδικές εκθέσεις περιλαμβάνουν: Outraged by Pleasure, επιμέλεια Νάντια Αργυροπούλου, κτίριο Nobel, Αθήνα (2023), Plasmata II, επιμέλεια Αφροδίτη Παναγιωτάκου, Γιώργος Τζιρτζιλάκης, Πρόδρομος Τσιάβος και Δάφνη Δραγώνα, Ιωάννινα (2023), Tes Mais, επιμέλεια Florent Frizet, GB Agency, Παρίσι (2023), The Same River Twice, επιμέλεια Natalie Bell και Margot Norton, ΔΕΣΤΕ και New Museum στο Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα (2019). Ατομικές εκθέσεις περιλαμβάνουν: Ο δρόμος μου και οι ταινίες που ονειρεύομαι (με τον Μενέλαο Καραμαγγιώλη), σε επιμέλεια Πάνου Φουρτουλάκη και Τίτου Νουβένς, Βατσαξή 6, Αθήνα (2022), και Κειμήλια στο Radio Athènes (2024). Ήταν υπότροφος Artworks Fellow (Πρόγραμμα Υποστήριξης Καλλιτεχνών Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος) το 2019. Εκανε συχνά DJing στο ιστορικό κλαμπ Rebound.
Η έκθεση Κειμήλια στο Radio Athènes πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Onassis Culture.
Διαβάστε Επίσης
Περισσότερες πληροφορίες
Κατερίνα Κομιανού. Κειμήλια
Χρησιμοποιώντας φιλμ super 8 ή μια αναλογική φωτογραφική μηχανή, η Κατερίνα Κομιανού εξερευνά την αστική τοπογραφία και καταγράφει την πολιτική πραγματικότητα μέσα από δημόσια γλυπτά και αντικείμενα στο αστικό κέντρο της πόλης. Η καλλιτέχνιδα εργάζεται κυρίως βραδινές ώρες, με έναν μοναχικό τρόπο, χωρίς τη βοήθεια κάποιας κινηματογραφικής ομάδας. Συνδέει τον κάθε χώρο με μια ανάμνηση, «πλέκοντας» μια ποιητική αφήγηση και με έμπνευση την ελληνική μουσική της δεκαετίας του ‘80.
