Μισό αιώνα αργότερα το φιλμ που αποτυπώνει την είσοδο του τανκ στο Πολυτεχνείο εξακολουθεί να στοιχειώνει τη συλλογική μας μνήμη. Ίσως να μην είχε την ίδια αξία αν τραβούσε κάποιος τώρα εκείνο το βουβό σκοτεινό μονοπλάνο, σκοτεινό από κάθε άποψη. Στις μέρες μας, όλοι έχουμε μια κάμερα στην τσέπη. Έχουμε γίνει οπερατέρ του εαυτού μας. Αλλά τότε ήταν εξαιρετικά σπάνιο να βρεθείς στη λάθος θέση, τη σωστή ώρα προκειμένου να διασώσεις το ίχνος μιας ανατριχιαστικής στιγμής. Για να διαρρεύσει στις επόμενες γενιές.
Η λήψη είναι νυχτερινή. Δεν μπορείς να διακρίνεις πολλά. Μα όσο τη βλέπεις ξανά και ξανά μέσα στις δεκαετίες, είναι σαν προστίθεται πάνω στην εμουλσιόν κάτι που δεν είχες δει προηγουμένως. Μια λεπτομέρεια που σου είχε ξεφύγει ή απέφευγες.
Είμαι σπίτι και βρίσκω το πλάνο στο YouTube, σε σχετικά καλή ανάλυση. Για ένα ή δυο δευτερόλεπτα έχεις την ψευδαίσθηση πως δεν υπάρχει κίνηση. Μόνο τα κάγκελα του Πολυτεχνείου, οι κολόνες που στηρίζουν τη σιδερένια πόρτα, μια ελληνική σημαία κρεμασμένη σε κοντάρι, οι στύλοι από τα φώτα του δρόμου. Όλα αυτά υποφωτισμένα. Τότε συνειδητοποιείς πως κάτι ξεκολλάει από τη σκιά της νύχτας και κατευθύνεται προς την είσοδο που τη φωτίζει ένας δυνατός προβολέας.
Όταν κρύφτηκε ο Άλμπερτ Κουράντ στο απέναντι ξενοδοχείο, δεν περίμενε πως θα κινηματογραφούσε την πιο επιδραστική κινούμενη εικόνα που έχει γυριστεί στην Ελλάδα. Δεν μπορώ να σκεφτώ καμιά άλλη, εξίσου συντριπτική για τα μάτια μας, σχεδόν εθιστική, όσο κι αν ανατρέξω νοητά στο σώμα της ελληνικής φιλμογραφίας. Και βάζω μέσα μυθοπλασία, ντοκιμαντέρ, ακόμα και τηλεόραση. Επειδή, πολύ απλά, η λήψη του Ολλανδού δημοσιογράφου έχει αποκτήσει υφή φαντάσματος. Είναι απογυμνωμένη, ωμή, βίαιη και έχει χαράξει στο μυαλό μας ένα σύνορο που ακόμα να περάσουμε. Και ν’ αφήσουμε πίσω μας.
Θα έλεγε κανείς, με μια δόση υπερβολής, πως αντιστοιχεί στα 486 καρέ που τραβήχτηκαν τυχαία από έναν Ουκρανό μετανάστη, ακριβώς δέκα χρόνια πριν την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Στις 22 Νοέμβρη του ’63. Στο Ντάλας. Μόνο το σινεμά μπορεί να συλλάβει το πέρασμα από τη ζωή στο θάνατο, έλεγε ο Αντρέ Μπαζέν. Δυστυχώς ή ευτυχώς. Αδύνατον ν’ αποφασίσουμε.
Αν λοιπόν η δολοφονία του Κένεντι επιβεβαιώνει πως μια μικρή κάμερα 8 χιλιοστών έχει τη δύναμη να υλοποιήσει μια τεράστια εικόνα, αλησμόνητη, ασεβής και απόκοσμη -επειδή η καταγραφή μιας εκτέλεσης δεν θα έπρεπε να χωράει ηθικά σε τούτο τον κόσμο, όπως και η ίδια η πράξη-, τότε το πλάνο της εισβολής στο χώρο του Πολυτεχνείου οφείλει την ύπαρξή του στο ίδιο το τανκ. "Ύστερα ήρθαν τα τανκς. Αυτά μου έδωσαν το φως για να τραβήξω το φιλμ", είχε πει ο Κουράντ πριν πεθάνει. Για να συνεχίσει: "Χωρίς το φως τους δεν θα είχε γίνει ποτέ αυτό το φιλμ".
Ποτέ η εξουσία -κράτος, στρατός, θρησκεία, οικογένεια- δεν την είχε πατήσει τόσο πολύ. Χωρίς να το ξέρει, προσέφερε την αναγκαία συνθήκη προκειμένου να διευκολύνει μια κινηματογραφική μηχανή που είχε βαλθεί να καταγράψει τα γεγονότα της 17ης Νοέμβρη, τεκμηριώνοντας όχι μόνο την καταστολή, αλλά και τη μετάβαση, την αλλαγή.
Από την άλλη, αν ο προβολέας δεν έπεφτε πάνω στην πύλη του Πολυτεχνείου, τίποτα δεν θα είχε αποτυπωθεί στο φιλμ και ίσως τα πράγματα να ήταν διαφορετικά. Γιατί τότε θα είχαμε την ευκαιρία να εφεύρουμε αυτή την εικόνα. Να τη φανταστούμε σε άπειρες εκδοχές της μέχρι να την κονιορτοποιήσουμε και τελικά να μην εγκλωβιστούμε σταδιακά μέσα στο δυσοίωνο και απειλητικό περιεχόμενο της.
Μακάρι να μην είχαμε δει ποτέ το πλάνο της εισβολής, γιατί τότε δεν θα βλέπαμε την Αθήνα σαν το καθρέφτισμα ενός φαντάσματος που βγαίνει τις νύχτες από την τρύπα του και τριγυρίζει πάνω από την Πατησίων, τα Εξάρχεια, την Ομόνοια, ολόκληρη την πόλη. Είναι αλήθεια. Ποτέ δεν την πατήσαμε πιο πολύ. Να μας κατέχει μια εικόνα εδώ και μισό αιώνα, επειδή ακριβώς πετυχαίνει να συνοψίσει σε μερικά ανατριχιαστικά δευτερόλεπτα ό,τι εξακολουθεί να είναι η Αθήνα: η επικράτεια ενός σιδερένιου εντόμου που φωτίζει το σκοτάδι για να χαθεί αμέσως μέσα σ’ αυτό.
Διαβάστε Επίσης
