Πενήντα χρόνια μετά τα όσα συνέβησαν τον Νοέμβριο του 1973 εντός κι εκτός του ιστορικού (από κάθε άποψη) κτηρίου στη συμβολή της Πατησίων με τη Στουρνάρη, η επέτειος του Πολυτεχνείου επανέρχεται στο προσκήνιο της καθημερινότητάς μας με έναν συνήθη, κανονικοποιημένο, πια, τρόπο: αφενός τυλιγμένη στον αναπόφευκτο(;) φορμαλισμό των σχολικών λογυδρίων και ξεθωριασμένη στα ίδια και στα ίδια αφιερώματα, αφετέρου με τη λάμψη μιας ζώσας ή/και κληροδοτημένης μνήμης για όσους βίωσαν τα γεγονότα και μεταλαμπάδευσαν την ουσία αυτής της νεανικής εξέγερσης στους επόμενους.
Κάποτε, ως μέλος της αξιότιμης παρέας των ΑΠΟΚληρων, μετρήθηκα στους συνδιοργανωτές μιας (ungooglable) εκδήλωσης για την Πόπη Βουτσινά, τον Σταύρο Κουρεμένο και τους συνοδοιπόρους τους –όσους ανέπτυξαν αντιδικτατορική δράση στο πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων, στα λησμονημένα "προεόρτια" του Πολυτεχνείου που έλαβαν χώρα εκεί. Κατά τα άλλα, όμως, προτιμάω να τιμώ την επέτειο μέσω μιας ατομικής οδού, κρατώντας απόσταση από τα τριγύρω μικροπολιτικά και από τα νταβαντούρια που, όπως το έθεσε ο Μάνος Χατζιδάκις ήδη από το 1985, κατέληξαν "σε εκτόνωση, σε κομματικό σφετερισμό και σε συνθήματα άσχετα από το ιδεολογικό περιεχόμενο των γεγονότων". Στο πλαίσιο της διαδρομής, πάντως, σκέφτομαι συχνά τον χώρο που υπάρχει (ή δεν υπάρχει) ώστε να συζητάμε τον απόηχο του Πολυτεχνείου, πέρα από τον φορμαλισμό και τη ρουτίνα. Ενίοτε, όμως, αναρωτήθηκα και για τον κυριολεκτικό ήχο και απόηχό του.
Το Πολυτεχνείο, άλλωστε, ακόμα κι αν δεν το αντικρίζουμε έτσι, υπήρξε κι ένα ηχητικό συμβάν. Από το θρυλικό "Εδώ Πολυτεχνείο!", το οποίο άρχισε να εκπέμπεται μέσω των ραδιοφώνων χάρη στον πομπό που κατασκεύασε ο Γιώργος Κυρλάκης στα εργαστήρια της σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών, ως τον Νίκο Ξυλούρη να τραγουδά "Πότε Θα Κάνει Ξαστεριά" στα σκαλιά του ιστορικού κτηρίου, το αίτημα προς τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό για ασθενοφόρα, την έκκληση "Αδέλφια μας στρατιώτες", τους έγκλειστους φοιτητές να τραγουδούν τον Εθνικό Ύμνο ανεβασμένοι στα κάγκελα, μέχρι και τον ανατριχιαστικό ήχο της πύλης του ιδρύματος που γκρεμίζεται από διερχόμενο άρμα μάχης, το οποίο στραπάτσαρε στην πορεία και μια Μερσεντές που είχε τοποθετηθεί πίσω της.
Όλα τους είναι γεγονότα τα οποία διαθέτουν και ηχητική υπόσταση, πέραν όλων των υπολοίπων. Δεν είναι τυχαίο, στο κάτω-κάτω, ότι η Μεταπολίτευση έζησε και την έκδοση ενός δίσκου με επεξεργασμένα ντοκουμέντα από τα όσα συνέβησαν στο Πολυτεχνείο και στους γύρω δρόμους ("Εδώ Πολυτεχνείο! Ένα Ηχητικό Ντοκουμέντο", Lyra 1974). Αργότερα, επίσης, χάρη στο YouTube, είχαμε την ευκαιρία να απολαύσουμε και το "Ημερολόγιο μιας Εβδομάδας" του Γιάννη Ρίτσου, ο οποίος έλαβε μέρος στις τότε διαδηλώσεις: αν και η καταγραφή με τη φωνή του σπουδαίου ποιητή δεν εκδόθηκε ποτέ επισήμως, η "καταχώρησή" του για τις 16 εκείνου του μακρινού Νοέμβρη παραμένει συγκλονιστική.
Κάπως έτσι, λοιπόν, στοιχειοθετείται ο ήχος του Πολυτεχνείου. Πλέον, μάλιστα, ίσως χρειάζεται να τονιστεί περισσότερο τι ανήκει στην άμεση σφαίρα του και τι προστίθεται σε αυτήν, εξαιτίας ενός πλήθους ιντερνετικών αφιερωμάτων σε "τραγούδια του Πολυτεχνείου" ή "τραγούδια για το Πολυτεχνείο", γεμάτα με παραδείγματα που μπορεί, όντως, να τραγουδιούνταν στο Πολυτεχνείο ή γενικότερα στις διαδηλώσεις της εποχής, μα δεν είχαν γραφτεί επί τούτου. Τέτοιες περιπτώσεις, ας πούμε, είναι το προαναφερθέν ριζίτικο "Πότε Θα Κάνει Ξαστεριά", o "Δρόμος" του Μάνου Λοΐζου ή το "Οι Πρώτοι Νεκροί (Πάλης Ξεκίνημα)" του Μίκη Θεοδωράκη.
Ο απόηχος του Πολυτεχνείου, πάλι, ανήκει σε όσα άσματα δημιουργήθηκαν μετά τα συμβάντα, κάνοντας ευθεία αναφορά σε αυτά, κυρίως κατά τη Μεταπολίτευση –όπου άνθησε, ούτως ή άλλως, το Αριστερών καταβολών πολιτικό τραγούδι– αλλά και πιο μετά. Ορισμένα στέκουν πια ξεχασμένα, όντας συγκινησιακά προϊόντα μιας φορτισμένης στιγμής και εποχής, όπως, για παράδειγμα, οι "Παπαρούνες Του Νοέμβρη" της Έλλης Κιούση, το "Εδώ Πολυτεχνείο" με τη φωνή της Καίτης Χωματά ή το "Παλληκάρι Του Πολυτεχνείου" (ποίηση Νώντα Κασσίτα, σε μουσική Χρήστου Γάκη). Όλα από το μεταβατικό 1974, όταν το καθεστώς του ταξίαρχου Δημήτριου Ιωαννίδη κατέρρευσε υπό το βάρος της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, οπότε και αποκαταστάθηκε η κοινοβουλευτική δημοκρατία.
Σχετικώς άγνωστα για τον πολύ κόσμο, πάντως, παρέμειναν και μεταγενέστερα παραδείγματα, όπως π.χ. ο "Νοέμβριος" του Ορφέα Περίδη (2011) ή το "Πολυτεχνείο" του Μανώλη Ρασούλη με τη φωνή της Μαρίας Δημητριάδη (1985). Άλλα, πάλι, με πιο έμμεσες –εντούτοις σαφείς– παραπομπές, ευτύχησαν να ακουστούν περισσότερο, όπως λ.χ. τα "Σήματα Μορς" των Χάρη & Πάνου Κατσιμίχα (1987), το "Να 'Δεις Τι Σου 'Χω Για Μετά" των Λαυρέντη Μαχαιρίτσα & Βασίλη Παπακωνσταντίνου (1993) ή το "Εδώ Αθήνα" των Στίχοιμα (2012)· κι άλλα πολύ περισσότερο, σαν το "Νοέμβρης '90" του Διονύση Τσακνή (1991) και το "17 Νοέμβρη Απόγευμα" του Τζίμη Πανούση (2002): ίσως τα ωραιότερα τραγούδια για το Πολυτεχνείο, αν και κανένα τους δεν το αναφέρει στους στίχους με το όνομά του.
Ο σύντομος αυτός περίπατος στον (κυριολεκτικό) απόηχο της προ μισού αιώνα φοιτητικής εξέγερσης του Νοέμβρη θα έμενε όμως λειψός δίχως δύο στιγμιότυπα που διάλεξαν να δουν το Πολυτεχνείο μέσα από μια πιο (επι)κριτική ματιά: "Κάθε χρόνο η ίδια ιστορία/δάφνινα στεφάνια, ψεύτικη πορεία" τραγούδησαν το 1987 οι Panx Romana στο "Ανώνυμοι Ήρωες Επώνυμα Μνημεία". Διαμαρτυρόμενοι, από ένα punk μετερίζι, για το ξέφτισμα του Πολυτεχνείου σε επίσημη βιτρίνα, αποκομμένη από τα επαναστατικά του ιδανικά. Κι ακόμα πιο βιτριολικά στάθηκε ο Τζίμης Πανούσης στο πλαίσιο των ραδιοφωνικών του εκπομπών "Δούρειος Ήχος", οι οποίες ξεκίνησαν τον Μάιο του 1988 στον Top FM και συνεχίστηκαν ανά τα χρόνια σε διάφορους σταθμούς. Στο κολάζ "Εορτασμός Πολυτεχνείου", λοιπόν, βλέπει ειρωνικά την επίσημη επέτειο των 30 ετών, την οποία και προσδένει σε μια (ανελέητη) σάτιρα προς τα πεπραγμένα της κυβέρνησης του Κώστα Σημίτη.
Διαβάστε Επίσης
