Η ανατροπή της δημοκρατίας ξέσπασε σε μια χρονική στιγμή όπου το ελληνικό σινεμά πραγματικά άνθιζε. Τόσο στο μέτωπο του εμπορικού κινηματογράφου, δεδομένης της δημοφιλίας των παραγωγών της Φίνος Φιλμ, όσο και στου καλλιτεχνικού χάρη στο έργο σκηνοθετών όπως ο Μιχάλης Κακογιάννης, ο Νίκος Κούνδουρος, ο Τάκης Κανελλόπουλος και πολλοί ακόμα. Αξίζει να σημειωθεί δε, πως το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης δεν είχε κλείσει δεκαετία ζωής. Από τον Απρίλιο του 1967, ωστόσο, η δικτατορία των συνταγματαρχών υπήρξε βάναυση απέναντι στο έμψυχο κινηματογραφικό δυναμικό της χώρας, ωθώντας άλλους στην εξορία και άλλους στη φυλακή, εφαρμόζοντας παράλληλα σκληρή λογοκρισία. Βέβαια, η οδυνηρή κατάσταση δεν αποθάρρυνε πολλούς κινηματογραφιστές από το να χρησιμοποιήσουν το ταλέντο και τις κάμερές τους κάνοντας αντίσταση, αλλά και καταγράφοντας τα εγκλήματα των χουντικών συνδυαστικά με τις φωνές διαμαρτυρίας όπου έκαναν την εμφάνισή τους. Φυσικά, αποκορύφωμα της αντιδικτατορικής δράσης δεν υπήρξε άλλη από την εξέγερση του Πολυτεχνείου το Νοέμβριο του 1973. Ένας λαϊκός ξεσηκωμός ο οποίος απαθανατίστηκε ουκ ολίγες φορές από τον κινηματογραφικό φακό, κυρίως με τη μορφή ντοκιμαντέρ. Σε αυτά τα έργα, αλλά και σε ορισμένες ταινίες που εμπνεύστηκαν γύρω από την αντιστασιακή δράση, αποτίουμε φόρο τιμής ανατρέχοντας στα φιλμ που μετά από πενήντα χρόνια κρατούν ζωντανή την ιστορία.
"Μαρτυρίες" (Νίκος Καβουκίδης, 1974)
Μια μορφή του ελληνικού σινεμά, μέρος της ζωντανής ιστορίας του, ο Νίκος Καβουκίδης έχει ταυτιστεί με το ρόλο του διευθυντή φωτογραφίας, ωστόσο, ευθύνεται για το ντοκιμαντέρ που τοποθετεί το θεατή στην καρδιά της κατάληψης του Πολυτεχνείου. Ο ίδιος με την κάμερά του εξάλλου βρέθηκε στις αίθουσες, τους διαδρόμους και τα κάγκελα της σχολής, συμμετέχοντας με τον τρόπο του στην εξέγερση. Για αυτό, κιόλας, δεν πρόφτασε να γυρίσει την εισβολή του τανκ, αφού έτυχε να βρίσκεται λίγο πιο μακριά. Οι "Μαρτυρίες" του, όμως, παραμένουν.
"Εδώ Πολυτεχνείο" (Δημήτρης Μακρής, 1974)
Σε αφήγηση Αλέκου Παναγούλη και μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ του Δημήτρη Μακρή αποτελεί μια συμπυκνωμένη καταγραφή των γεγονότων του Πολυτεχνείου. Εκτός από ιστορική ακρίβεια και πολύτιμο υλικό, διαθέτει και την αυθεντικότητα που προσφέρουν πλάνα γυρισμένα από τους ίδιους τους φοιτητές που συμμετείχαν στην κατάληψη. Ένα παλλόμενο κινηματογραφικό έργο, μοναδικής αξίας.
"Το Χρονικό της Δικτατορίας 1967-1974" (Παντελής Βούλγαρης, 1974)
Όπως προδίδει ο τίτλος του, το μεσαίου μήκους ντοκιμαντέρ του κορυφαίου Έλληνα σκηνοθέτη χρονογραφεί με χαρακτηριστική μεστότητα όλα όσα οδήγησαν, συνέβησαν κατά τη διάρκεια και άρχισαν να εκδηλώνονται μετά τη δικτατορία. Μεταξύ άλλων, ξεχωρίζει η ενότητα που απεικονίζει τη μεγαλειώδη πορεία των δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων που συνόδευσαν την κηδεία του Γεώργιου Παπανδρέου, μια πρώτη ρωγμή στη σιδηρά πυγμή του καθεστώτος. Έπειτα, η ταινία αποκτά ακόμα μεγαλύτερο βάρος εάν υπολογίσουμε πως ο Βούλγαρης κουβαλούσε τραύματα από την παραμονή του στη Γυάρο, τα οποία αργότερα μετουσίωσε σε σινεμά στο εμβληματικό "Χάππυ Νταίη" (1976). Προτείνουμε να το παρακολουθήσετε μαζί με τη "Δικτατορία των Συνταγματαρχών" (1998) του Ροβήρου Μανθούλη.
Ένα από τα σημαντικότερα ντοκιμαντέρ του ελληνικού σινεμά, αφορά μια υπόθεση που μάλλον θα έμενε στην αφάνεια εάν δεν το αναδείκνυε με αιχμηρό και εμφατικό τρόπο. Ο λόγος για το συλλογικό ξεσηκωμό των κατοίκων των Μεγάρων το 1973, όταν η χούντα αποφάσισε να απαλλοτριώσει μια μεγάλη έκταση γης με σκοπό να φτιάξει διυλιστήρια πετρελαίου. Τότε ξεσπά ένα αυθόρμητο κίνημα το οποίο όχι μόνο επιδεικνύει αντιδικτατορικά χαρακτηριστικά, αλλά συνιστά μια πρωτόλεια μορφή οικολογικής πολιτικής δράσης, κάτι πρωτοφανές στα ελληνικά πράγματα.
"Το Πέρασμα" (Άγγελος Παπαηλίας, 1974)
Θέλει ξεχωριστό θάρρος να γυρίζεις μια κατάφορα αντιφασιστική ταινία στην καρδιά της δικτατορίας, έχοντας πάρει έγκριση για ψεύτικο σενάριο, αλλά και να διεκδικείς μέχρι τέλους τη δημόσια προβολή της παρά το γεγονός ότι κάτι τέτοιο έχει επισήμως απαγορευτεί. Όλα αυτά τα κατάφερε ο Άγγελος Παπαηλίας, έχοντας ως ήρωα ένα νεαρό άντρα με μοναδικό σκοπό τη δολοφονία των τρομερά αυταρχικών γονιών του. Σήμερα το "Πέρασμα" μπορεί να μοιάζει εν πολλοίς ξεπερασμένο ως προς τη φόρμα του, παραμένει ωστόσο ένα μοναδικό δείγμα πολιτικού σινεμά για το εγχώριο κινηματογράφο. Μπορείτε να δείτε την ταινία διαδικτυακά στην ιστοσελίδα του σκηνοθέτη.
"Η Δοκιμή" (Ζιλ Ντασέν, 1974)
Φιλμ που γυρίστηκε στη Νέα Υόρκη και ολοκληρώθηκε την ώρα που κατέρρεε η δικτατορία, η "Δοκιμή" φέρει την υπογραφή του εμβληματικού σκηνοθέτη Ζιλ Ντασέν ("Naked City", "Ποτέ την Κυριακή") και χαίρει της παρουσίας σπουδαίων προσωπικοτήτων όπως ο Λόρενς Ολίβιε, ο Άρθουρ Μίλερ και φυσικά η Μελίνα Μερκούρη και ο Μίκης Θεοδωράκης.
"Οι Δίκες" (Θεοδόσης Θεοδοσόπουλος, 1981 & 1982)
Τη δεκαετία του ‘70, ο δημοσιογράφος και σκηνοθέτης Θεοδόσης Θεοδοσόπουλος ήταν διαπιστευμένος ξένος ανταποκριτής γερμανικού καναλιού και συνεργάτης ελληνικών εφημερίδων. Χάρη σε αυτές τις ιδιότητές του κατάφερε να βρεθεί στις ίσως πιο σημαντικές πολιτικές δίκες του 20ου αιώνα, όταν τον Αύγουστο του 1975 ξεκίνησαν οι νομικές διαδικασίες για την εκδίκαση των βασανιστών αλλά και των πρωτεργατών της χούντας. Στα δύο διαδοχικά ντοκιμαντέρ που προέκυψαν ("Η Δίκη της Χούντας", "Η δίκη των βασανιστών του ΕΑΤ- ΕΣΑ: 1967-1974 "), ο Θεοδοσόπουλος δεν καταγράφει μονάχα τη στιγμή που η ιστορία "συμβαίνει", αλλά αποκαλύπτει τη δειλία, το θράσος, το φόβο και την απουσία ενοχών των ανθρώπων που ευθύνονται για τον ανείπωτο πόνο χιλιάδων αθώων.
"Τα Κορίτσια της Βροχής" (Αλίντα Δημητρίου, 2011)
Μια συλλογή ανεκτίμητων μαρτυριών από τις γυναίκες που συμμετείχαν στην πολυποίκιλη αντιδικτατορική δράση, οι οποίες μοιράζονται με αφοπλιστική ειλικρίνεια τους βασανισμούς, τις φυλακίσεις και την πολιτική δραστηριότητά τους, με έναν ανεπιτήδευτο τρόπο που σφίγγει την καρδιά.
"Στοργή στο Λαό" (Βασίλης Δούβλης, 2013)
Ο σκηνοθέτης Βασίλης Δούβλης ("18") φέρνει στο φως το έως τότε άγνωστο αρχείο της χουντικής λογοκρισίας, το οποίο αποκαλύπτει το εύρος της εθνικιστικής υστερίας των δικτατόρων που φτάνει σε τραγελαφικά σημεία. Γνωστές ταινίες όπως το "Κιέριον", αλλά και επίκαιρα, εμπορικές παραγωγές κ.ο.κ. υπέστησαν κοπτοραπτική ή απαγορεύτηκε η προβολή τους συχνά με δικαιολογίες που είναι αδύνατο να μην προκαλέσουν γέλιο.
Αληθινά περιστατικά εμπνέουν ένα χαμηλότονο δράμα χαρακτήρων με κοινωνική ευαισθησία, διηγηματική λιτότητα και καίριες ερμηνείες (βραβείο στο Φεστιβάλ Βερολίνου για την Έμιλι Γουότσον).
Εσωστρεφής όσο και δημιουργικά πρωτότυπος συνδυασμός ψυχολογικού δράματος και ντοκιμαντέρ. Υπερβολικά φιλόδοξη ως σινε-κατασκευή, αποτυπώνει το πνεύμα μιας ανήσυχης εποχής.
Ανισόρροπο δράμα πάνω στο κυνήγι του αμερικανικού ονείρου, διχασμένο ανάμεσα στο κομψό στιλιζάρισμα, το αιχμηρό ψυχογράφημα και το οξύ κοινωνικό σχόλιο.
Θρίλερ τρόμου στημένο πάνω σε μια απλοϊκή συνθήκη κλειστοφοβικής καταδίωξης, η οποία έχει το (τυποποιημένο) σασπένς της, καμιά όμως αίσθηση στοιχειώδους ρεαλισμού ή ελάχιστης πρωτοτυπίας.
Απλή και "καθαρή", τηλεοπτικής κοπής καταγραφή των πολύ ενδιαφερόντων ιδεών ενός ταπεινού διανοούμενου πάνω στην ιστορία της εικόνας και την πολλαπλή έννοια της αναπαράστασης.
Γνωρίζουμε το έργο του Ισραηλινού σκηνοθέτη Ούντι Αλόνι, που συνδυάζει τέχνη, ακτιβισμό και πολιτική, με επίκεντρο την ισραηλινή κατοχή, ενώ τον συνοδεύει η πρωταγωνίστρια Σαμάρ Κουπτύ.
